De Nieuwe Stem. Jaargang 14

Ex libris

Emanuel Sarkisyanz, Russland und der Messianismus des Orients. Sendungsbewusztsein und politischer Chiliasmus des Ostens, Uitg. Mohr, Tübingen, 1955.

‘So paradox es auch erscheinen mag: Durch der Marxismus ist Russland verbürgerlicht worden’. Dit is de grondgedachte van het merkwaardige, voordurend tot tegenspreken prikkelende, maar toch ook weer telkens boeiende en intelligent geschreven boek van Sarkisyanz.

Het is moeilijk, het eigenlijke onderwerp van deze studie vast te stellen. In feite wil de schrijver wijzen op een zekere overeenkomst tussen de sinds eeuwen in Rusland levende chiliastische heilsverwachtingen en gelijksoortige voorstellingen in Azië. Zij moeten alle worden gezien als verhulde uitingen van sociaal protest tegen de heersende maatschappelijke orde.

Ook het bolsjewisme ziet de schrijver als een uitloper van het Russische Messianisme. En juist aan dit element van de Russische revolutie schrijft Sarkisyanz de sterke weerklank toe, die deze revolutie in geheel Azië opriep.

Maar sinds Stalin aan de macht kwam, hebben volgens de schrijver andere, meer zakelijke elementen in de Russische samenleving de overhand gekregen. Hij noemt dit ‘burgerlijke’ elementen. En naarmate deze ontwikkeling in de Sowjet-Unie voortschrijdt verliest het Russische voorbeeld zijn morele en geestelijke aantrekkingskracht op de Aziatische proletarische massa's, die nog steeds hopen op een verlosser, en teren op de gedachte aan een komend duizendjarig rijk.

De vraag, of de massa's niet méér belang stellen in de materiële verlossing van de armoede, en of niet juist de zogenaamde ‘verburgerlijking’ der Russische samenleving voor velen uit deze massa's een aantrekkelijk voorbeeld ter navolging oplevert, komt in Sarkisyanz' boek niet tot haar recht. Inzover de schrijver de aandacht vestigt op een geestelijk naar elkaar toe groeien van het Westen en van het Oosten, met als gevolg de mogelijkheid, dat in de Sowjet-Unie elementen de overmacht krijgen, die minder begrip hebben voor de Aziatische massa-beweging dan in de beginperiode der Russische revolutie, is zijn studie het kennisnemen en overdenken zeker waard, ook wanneer men op zijn betoog in vele onderdelen en in zijn algemene strekking critiek kan uitoefenen.

W.F.W.