De Nieuwe Stem. Jaargang 14

[p. 328]

Ex libris

Prof. Dr. A. Pannekoek, Het ontstaan van de wereld. Wereldbibliotheek, Amsterdam-Antwerpen, 1957 (Wereldboog, 103)

Dit boekje is een tweede vermeerderde druk van een verhandeling van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen in 1945. De schrijver, tot 1943 hoogleraar in de sterrenkunde te Amsterdam, gaat uit van de constatering dat het vraagstuk van het ontstaan van de mens niet empirisch kan worden opgelost en dat slechts het logisch verbinden van gegevens uit verschillende wetenschappen ons licht kan verschaffen. Gespecialiceerde geleerden hebben het probleem steeds van één zijde benaderd. Het vraagstuk bestaat hierin: hoe is de overgang van het dier naar de primitieve mens te begrijpen? De mens onderscheidt zich van het dier door abstracte denken, de taal en zijn zelf vervaardigde werktuigen. Bovendien leeft hij in maatschappelijk verband.

De schrijver bespreekt deze punten van onderscheid en hun onderlinge relaties, ook de hierover geopperde theorieën en hypothesen. De kern van van het zich gaan onderscheiden van de mens van de dierlijke toestand acht hij gelegen in het bezit van werktuigen. De betere organen leiden in het begin tot de overwinning in de strijd om het bestaan, daarna geeft het bezit van werktuigen de voorsprong. Zij vormen het nieuwe beginsel; door de volmaakbaarheid van het werktuig groeit de mens in kracht boven elk dier uit. Tot deze conclusie komt de schrijver die daarmee het vraagstuk niet van zijn ingewikkeldheid heeft ontdaan, maar een logisch aanvaardbare prioriteit heeft willen aantonen.

O.N.

Dr. A. Schierbeek. Darwins werk en persoonlijkheid. Wereldbibliotheek, Amsterdam-Antwerpen, 1958 (Wereldboog, 115)

In 1858 is over de gehele wereld het feit herdacht dat een eeuw geleden de moderne evolutieleer door Darwin werd gepubliceerd in de verhandelingen van de ‘Linnean Society’. Het jaar daarop verscheen het beroemde ‘The Origin of Species’. Dr. A Schierbeek, de kundige schrijver van tal van werken uit de geschiedenis der biologie, heeft een uittreksel uit ‘Het ontstaan der soorten’ in samenhangende fragmenten in dit werkje laten verschijnen waaraan een uitvoerige inleiding over leven en werken van Charles Darwin voorafgaat. Inleiding en fragmenten vormen een welkome kennis-

[p. 329]

making met een werk dat een moeilijk te overschatten invloed op de gedachtenwereld der negentiende eeuw en tot op onze dagen heeft uitgeoefend.

O.N.

Prof. Dr. L. Flam. De morele crisis van onze tijd. Wereldbibliotheek, Amsterdam-Antwerpen, 1958 (Wereldboog, 118)

‘De academische filosofie, die zich nog steeds doet doorgaan voor de filosofie, heeft schipbreuk geleden’ schrijft de Vlaamse filosoof die daarmee allerminst wil zeggen dat er een einde aan de filosofie is gekomen, want: ‘filosofie is een bewuste explicatie van het eigen zijn, d.w.z. de enkeling denkt over zichzelf na (hij denkt na...) omdat hij is en zijn wil’. Het is in een gepassionneerde dialectiek en vanuit een geestdriftige morele bezinning, dat deze filosoof zoekt naar een nieuw moreel perspectief.

De mens filosofeert uit onrust en deze onrust drijft hem tot bezinning, tot het nadenken over de moraal, maar bezinning en daad, theorie en praktijk moeten een eenheid vormen. Het zijn de grote onpstandelingen (actieve, meditatieve of profetische) die de geschiedenis van de mens richting geven. Zo is ongeveer de gedachtelijn die door dit boekje loopt, maar hierom heen is een driftig arabeskenspel getekend, want Prof. Flam haalt veel aan en overhoop, waarmee men kan instemmen of wat tot nadenken of verzet prikkelt. Zijn denken mag niet steeds origineel zijn, het is bepaald niet conventioneel en conformistisch. Enkele korte citaten mogen bij benadering enige indruk geven van de toon en sfeer van dit essay: ‘Men (kan) nihilisten noemen al degenen die de rust bezitten... of denken te bezitten als het goede, een onwrikbare waarheid, een geloof...’ ‘Uitdrukkingen van het burgerlijke nihilisme zijn de grote ongezellige ongezelligheid, de zucht naar succes, naar ontspanning, naar oppervlakkig plezier, ook alle uitingen die de twijfel van alle aard willen bestrijden. Nihilisme van dezelfde aard is het kleinburgerlijk spelen met ideeën, dat men algemene cultuur noemt’. ‘Een maatschappij die van technische overwinning naar technische overwinning gaat, heeft zichzelf ten dode opgeschreven, wanneer zij geen mensen heeft die haar stil, maar dringend naar haar rechtvaardiging vragen, net zoals Sokrates het ironisch deed.’ Onder de boeken die de crisis of de ‘nood’ van onze tijd behandelen, vaak een grauwe rij van gemeenplaatsen, neemt dit boekje volgens mij een opvallende plaats in waarvoor aandacht mag worden gevraagd.

O.N.

[p. 330]

Dr. E. van Raalte, Het Nederlandse parlement. 's-Gravenhage, Staatsdrukkerij- en uitgeverij, 1958

In een boekje van ca. 350 pagina's in zakformaat heeft de parlementaire redacteur van ‘Het Parool’, bekend publicist, kenner van ons staatsrecht en docent in de internationale rechtsorganisatie, Dr. E. van Raalte, een nuttig overzicht gegeven van onze volksvertegenwoordiging. Het werkje is bedoeld als een aanvulling van een lacune in onze staatsrechtelijke literatuur.

De schrijver, die het parlementaire bedrijf jaren lang heeft aanschouwd en meegemaakt als overzichtschrijver-journalist, zet niet alleen uiteen hoe de Staten-Generaal zijn georganiseerd en welke haar bevoegdheden zijn, maar behandelt ook de praktijk van het parlementaire bestaan en grijpt ook graag terug op de - vaak anecdotische - geschiedenis. Hij wijdt zelfs enige bladzijden aan de gebouwen der Kamers.

Men vindt bv. om iets actueels te noemen, uitvoerige beschouwingen over de procedure, de problematiek en de moeilijkheden van een kabinetsformatie. Dit staat in het eerste hoofdstuk over de werking van het parlementaire stelsel in Nederland. Dan volgen hoofdstukken over het tweekamerstelsel, de organisatie der Staten-Generaal, de bevoegdheden van het parlement, de werkmethode en de openbare behandeling.

Een bijlage met literatuuropgave, aantekeningen bij de tekst en een alfabetische index verhogen de bruikbaarheid van deze voorlichtende en zeer leesbaar geschreven publicatie.

O.N.

Leo Rosten, The religions of America. William Heinemann Ltd., 1957, 21s.

Dit is een van die instructieve boeken waar de Amerikanen sterk in zijn. De oorsprong is een serie artikelen, in het tijdschrift ‘Look’ in 1952 begonnen, waarin vooraanstaande belijders van hun geloof hiervan een uiteenzetting gaven, in de vorm van vragen en antwoorden. Daarbij kwam als enige niet-Amerikaan de voor zulke uitgaven bijna onvermijdelijke Bertrand Russell, die over agnosticisme schreef; de in het Amerikaanse humanisme bekende Jerome Nathanson voerde het woord voor de toch nog 40% niet kerkelijken (64 miljoen). Op het artikel van Russell volgt dat van een vooraanstaand wetenschapsman, Warren Weaver, over de vraag: ‘Can an scientist believe in God?’ die hij bevestigend beantwoordt.

Het boek begint echter met een overzicht over 16 godsdienstige groepen in de VS. Men vindt er naast de bekende kerkelijke ook

[p. 331]

minder bekende geloofsorganisaties als bv. ‘The disciples of Christ’. Uit het tweede gedeelte van het boek: ‘Facts and figures on religion’ leert men pas de hoeveelheid en namen der bestaande ‘religious bodies’ kennen (ruim 300). Men vindt er ook de aantallen leden van een kerk die zowel voor protestanten als voor katholieken van 1926 tot 1953 voortdurend stijgen. Het blijkt tevens dat, vooral bij jonge mensen, op de vraag of gemengde huwelijken af te raden zijn of niet, de meerderheid antwoordt: laten jongeren die van elkaar houden met elkaar trouwen ook al zijn ze van verschillende godsdienst. Ten slotte worden er nog enkele sociologische gegevens meegedeeld. Het boek is niet in Amerika, maar in Londen uitgegeven om de Engelse lezer te informeren, als een bijdrage ‘tot Anglo-American understanding on the religious plane’.

O.N.