De Nieuwe Stem. Jaargang 14

[p. 306]

Jef Last
De defloratie van het verzet

Het is een naar ik vrees typisch, en bedroevend verschijnsel, dat in Nederland na de oorlog een aantal werkwoorden buiten gebruik gesteld zijn zoals

kunnen

in staat zijn tot

de kans zien om,

de moed hebben,

durven

het lef hebben, enz.,

die allen vervangen worden door het germanisme ‘opbrengen’, een woord dat vroeger in Nederland slechts voor boeven en belastingen gebruikt werd. Dit in tegenstelling tot de Duitsers, die alles opbrachten, maar daar hadden ze dan ook hun gevangenissen, tuchthuizen en concentratiekampen voor.

Wij echter brengen de ‘moed’ op, of ‘het begrip’, of vooral wij kunnen ‘het’ niet meer opbrengen, wat dat ‘het’ dan ook zijn mag.

Dit nu valt bedenkelijk samen met een literatuur die begon met ‘De avonden’ van van het Reve, voortgezet werd in werken als dat van de heer Theun Last ‘De existentie van Wladimir Donker’, en thans zijn bekroning vindt in de boeken van dr. Willem Frederik Hermans.

Een literatuur die de rancuneuze nietskunner tot zijn held verheven heeft, en haar voornaamste taak nu ziet in het insinueren, dat ook alle anderen in waarheid slechts klungels, of tot niets in staat zijn. De literatuur van ‘Ik heb altijd gelijk’ wier hoofdpersoon een partij zou willen stichten om Nederland te liquideren. Immers ‘kleine landen’ hebben geen reden van bestaan meer, slechts soldaten van ‘grote legers’ kunnen heldendaden verrichten, en kleine mensen worden slechts belangrijk wanneer zij van Napoleon afstammen (De tranen der acacia's). Misschien zou alles wel anders geworden zijn, wanneer de Heer Hermans Fre-

[p. 307]

derik Hendrik, in plaats van Willem Frederik gedoopt was.

Het verschilt overigens niet zoveel van de mentaliteit die plotseling in het Engels wil gaan schrijven, omdat Nederlands zo'n kleine taal is, maar die die Engelse boeken dan toch maar bij een Nederlandse uitgever laat verschijnen. Een in het Duits aan mij geschreven briefje is wellicht het voorteken, dat ook dr. Hermans binnenkort op een ‘grotere’ taal denkt over te schakelen!

De boeken van de heer Hermans zijn buitengewoon interessant, nog nooit zijn de verwoestende uitwerkingen van een minderwaardigheidsgevoel, de zwavelzure betweterigheid en onrechtvaardigheid waartoe het aanleiding geeft zo scherp geanalyseerd en in zulke levenswarme personen uitgebeeld als in zijn werk. Hij schrijft met een zeer grote kennis van zaken. Daar hij dus zelf allerminst tot de niets-kunners behoort zou het zeker voor mij ook interessant geweest zijn, hem eens persoonlijk te leren kennen, en er achter te komen, waarom hij steeds weer zulke niets-kunners tot helden van zijn boek kiest. Het enige wat zij kunnen is altijd weer onmiddellijk met iedere juffrouw die zij ontmoeten naar bed te gaan.

Ja, de nadrukkelijkheid waarmee zij ons dit vertellen wekt zekere twijfels of zij het inderdaad kúnnen, dan wel het slechts ‘kunnen opbrengen’, zoals de vader van Arthur uit ‘de tranen der acacia's’ de bourgeois tracht te épateren door ‘een ete-kut’ op tafel te brengen.

Dat iemand die Nederland met alle geweld wil liquideren tegelijkertijd gefascineerd en afgestoten moest zijn door het verzet is wel duidelijk, en geen bladzijden zijn dan ook treffender en ontroerender geschreven dan die waarin hij de wanhoop en vertwijfeling van zijn held Arthur beschrijft op de dag der bevrijding. Op blz. 286 vertelt ons held Arthur precies waarom het onvergeeflijke dwaasheid was tegen de Duitsers te strijden. Ze waren goede chemici. Ze waren tegen de vrijheid van drukpers, maar daarvan profiteren in

[p. 308]

Nederland toch slechts decadente schrijvers die niet gelezen worden. Ze logen, maar de Engelsen logen ook. Ze hadden een dictatuur, maar ook democratie is slechts dictatuur der meerderheid over de anderen. Kortom, hij vergeet slechts een kleinigheid, dat de nazis de joden lieten vergassen, en dat vele Nederlanders, die daarom nog allerminst Duitsers-haters hoefden te zijn, ja, die soms zelfs het woordje ‘moffen’ systematisch uit hun illegale blaadjes weerden, het doodeenvoudig plicht en noodzaak achtten, tegen deze nazis te strijden. ‘Point n'est besoin d'espérer pour entreprendre, ni de réussir pour perséverer’ leerde hun eens Willem van Oranje.

Merkwaardig overigens, dat in zijn latere ‘De donkere kamer van Damocles’ Hermans plotseling deze zelfde argumenten waarmee hij zich door heel de tranen der acacia's heen scheen te indentificeren, in de mond legt van een N.S.B.er!

Tot zover hebben wij de heer Hermans niets te verwijten, hij is een modeschrijver, en ‘debunking’ is tegenwoordig de grote mode. Nadat eeuwenlang kunstenaars het zich tot taak gesteld hadden, steeds weer te bewijzen dat ook in de smerigste mesthoop en de verdorvenste mens toch steeds een vonkje te vinden was van Goddelijke schoonheid en goedheid, bewijzen de jongeren, dat ook in de schijnbaar Goddelijkste kunst en de edelste mens verrottigheid en slechtheid schuilen. Ze bewijzen, wat reeds de Heidelberger cathechismus wist, dat de mens tot alle kwaads geneigd is, maar vergeten die andere paradoxe eis die desondanks aan de mens gesteld kon worden: ‘wees dan volmaakt, zoals Uw vader volmaakt is’.

Anders reeds wordt het wanneer Hermans in ‘De tranen der acacia's’, Arthurs vader zo tussen neus en lippen door laat insinueren, ‘dat de Engelsen Arnhem niet hebben kunnen houden, wat de schuld geweest is van de Hollandse illegalen’. Arthur moge zich dan verheugen over dit door alle feiten weerlegde praatje, wij kunnen het niet anders zien dan als een smerige insinuatie.

[p. 309]

Wij die onze in het verzet gevallen kameraden herdenken, kunnen ons niet anders dan getroffen voelen, wanneer wij in de boeken van de heer Hermans uitsluitend verraderlijke, laffe, onbenullige, onbekwame, of in ieder geval kale, naar zweet en uit hun mond stinkende illegalen ontmoeten. Wij mogen hem zeggen dat hij liegt, en dat hij liegt met opzet.

Dat hij met opzet liegt, en niet slechts met het plezier van een handelsreiziger in schuine moppen in het vuil wroet, is mij pas onlangs gebleken toen ik na een geweigerd bezoek (‘Eine kleine häusliche Feier bindet mich am Familienkreise’), in de trein zijn laatste boek ‘De donkere kamer van Damocles’ las.

Het is ongetwijfeld het knapste boek van de heer Hermans. Het is een grondige analyse van de negatieve kanten van het verzet, het is geschreven met zeer grote zakenkennis van alle dubbelhartigheid, alle verraad, alle sadisme en hysterie die daarbij helaas ook voorkwamen. Het is daardoor voor alle ex-nazis, voor alle lammelingen die het verzet een wrok toedragen omdat zij er te beroerd voor waren een minstens even prachtig wapen geworden als ‘De nacht der girondijnen’.

Wederom is de held van het verhaal een door minderwaardigheidsgevoelens geteisterde mislukkeling, en men zou dus zijn volstrekt zinneloze misdaden, als bv. de moord op de jeugdstormleidster, op rekening van zijn misluktheid kunnen schrijven.

Maar ditmaal is deze mislukkeling slechts het negatief van een positief ideaal (of hij al dan niet bestaat doet niets ter zake), van de sadist Dorbeck, de positieve verzetsheld in wie het gehele verzet gesymboliseerd wordt. Een verzet, uitsluitend bestaande uit laffe, zinneloze moorden, een verzet waarin de zogenaamd listigen als Labare het slachtoffer van hun eigen listigheidjes worden, waarin jodenmeisjes met de eerste de beste lammeling naar bed gaan, waarin niemand iemand vertrouwt of kan vertrouwen, waarin van het hardnekkige, systematische werk om slachtoffers aan bonkaarten en persoonsbewijzen te helpen, van de op-

[p. 310]

offeringen en stille heldenmoed waarmee jarenlang onderduikers gehuisvest en verpleegd werden nauwelijks sprake is, kortom een verzet, zoals al de lammelingen van het soort Arthur, die zich in de hongerwinter van gestolen centen volvraten en jammerden omdat ze geen cigaretten hadden, al de zwarthandelaars die met de vrouwen van hun gearresteerde vrienden naar bed gingen, al degenen die zo doodsbang waren dat ze ergens misschien een joodse voorvader hadden, al de helden die een stage van twee maanden ter voorbereiding van hun wraak op ‘de Duitsers’ niet vol konden houden, het zich zo gaarne, ter eigen verontschuldiging voorstellen.

‘De kamer van Damocles’ is een knap boek, spannend als een detectiveroman, met alle pornografie waarvan de kleinburger nooit genoeg kan krijgen, alle ontmaskering, waarmee de lakei zo zalig is tegenover zijn meester, alle verontschuldiging waaraan de rotzakken behoefte hebben voor hun rotheid. En daar de rotzakken en de lammelingen helaas steeds in de meerderheid zullen blijven voorspellen wij het boek vele bewonderende lezers.

Desondanks, en zelfs als de heer Hermans het slechts aan rancune mijnerzijds zou toeschrijven, - ik ben er niet steeds vrij van, - dan nog acht ik déze rancune gerechtvaardigd, en de ontmaskering van deze lijkenschennis noodzakelijk.