De Nieuwe Stem. Jaargang 13

[p. 713]

John den Admirant
Oorlogsverhaal

Het karavaantje spoedde zich voort over mulle zandpaadjes. Tegen de avond bereikten we het stukje jungle waar wij ons bivak moesten inrichten. Pijpen en sigaretten kwamen voor de dag, tentjes verhieven zich, schuttersputten overtuigden de rode mieren van onze aanwezigheid en enkele wachtposten ontnamen de beer in het bos de kans op een overrompeling.

Uren van betrekkelijke ledigheid lachten ons toe, het mos was zacht en alles ademde een bevrijdende rust.

Een ogenblik later stond ik in een volkomen leeg landschap met een huiveringwekkende horizon.

Ik begon mij behoedzaam een weg door de stilte te banen. Heel langzaam. Daarna wat sneller. Het moet weken geduurd hebben.

Toen ik de einder opengescheurd had, deed ik een formidabele ontdekking: Ik was vrij. Light of baggage, full of hope beklom ik de heuvel, die voor mij lag. De hemel was zachtpaars, de grond bezaaid met edelstenen.

Er lag een half-vergaan tijdschrift. Ik raapte het op. Het was een geillustreerd weekblad. Uit 1964. De redactie voerde mijn gedachten terug. Ik ging, schreef de redactie, met mijn gedachten wel tien jaar terug. Naar het roemruchte slagveld van Djen Bjen Phoe, waar, toen, tien jaar geleden, in 1954, de bloem der Franse natie het bèste gegeven heeft, hun jonge leven, zo vol hoop nog op een betere toekomst. Ze waren allemaal erg moedig geweest. Hun commandant was ook erg moedig geweest. Hoe heette die jongen in dat rijkbesterde battle dress ook alweer? O ja, daar staat het: Kolonel de la Croix de Castries. Hij is toen bevorderd. Kolonel de la Croix de Castries had dit bedongen. Anders zou hij zich overgeven. Dit was de redactie niet bekend. Er waren in de vesting geen generaalssterren aanwezig. Ze zijn toen, schreef de redactie, door een collega in Hanoi bereidwillig afgestaan. Ze werden door de luchtmacht per parachute afgeworpen. Generaal de la Croix de Castries verklaarde vanachter twee meter beton tot het bittere einde te zullen volhouden. Intussen bleven die lijken zich maar tegen het prikkeldraad opstapelen.

Verder vestigde de redactie nog mijn aandacht op het korte ver-

[p. 714]

haal van deze week. Het korte verhaal bevatte de trieste geschiedenis van Edgar Dowe en Bill Fortesque, twee onafscheidelijke Britten in het vreemdelingenlegioen. Het was een filmisch geschreven verhaal. Eerst een flash-back naar Edgar en Bill, die, in een zeer modderige loopgraaf, hand in hand ‘Abide with me’ zongen, net voordat die beslissende mortiergranaat insloeg. Toen naar hun meisjes (Edgar en Bill hadden blijkbaar vaste verkering toen ze naar Indochina afreisden): ‘Daar, op die plaats, waar gele herfstbladeren langzaam omlaag zweven op de zerk met hun namen, denken Eve en Barbara met weemoed aan de jongens. Maar Barbara en Eve weten dat het niet tevergeefs geweest is, Edgar en Bill streden voor een betere wereld. Langzaam wandelen ze nu terug naar het stationnetje. Een witte duif strijkt neer op het zonovergoten monument, het leven gaat verder.’

Ik wierp het liederlijke vod weg en wandelde voort. De redactie was er niet in geslaagd mijn vredige stemming te verknoeien. Een maanlandschap strekte zich voor mij uit. In de verte zag ik de vage lijnen van een soort stad. De toekomst was zichtbaar in felle kleuren. Even later liep ik op een grappig aangelegde slingerende betonweg, die volgens de richtingaanwijzers naar het kazernecomplex van De Recalcitrante Infanteristen moest voeren. Flarden van een elektronische symfonie vlogen me tegemoet, toen ik het onbewaakte terrein betrad. Bij de ingang een klein bordje: ‘voor strebers verboden’.

Hier geen grijze kubussen, doch vriendelijke rode gebouwtjes rond een groot plein met een indrukwekkend theater. Het geheel werd beheerst door niet-te-ontlopen enorme blauwe neonletters, geplaatst op een hoge stellage achter in het kamp, die uitstraalden: ‘Luiheid bij onbenullige handelingen is een grote deugd’.

Het was allemaal wat onwennig voor me. Op het plein passeerde ik een troepje langharige jongens, die weliswaar in rijen van drie liepen, doch in houding en armzwaai duidelijk hun persoonlijkheid uitten. Een eerbiedwaardige oude heer voerde het commando, meer op adviserende dan besliste toon. Hij groette mij overdadig. Ze hadden geen petten op.

Ik besloot één der gebouwtjes te betreden en me op het toilet rustig te gaan zitten herinneren wat ik hier eigenlijk kwam doen. Ik had een missie, dat wist ik, een soldaat op reis heeft altijd een missie.

De hall was licht gehouden, een kleurtje van rose doorslagpapier. Instinctief begaf ik me naar het mededelingenbord. Ik nam me voor me nu nergens meer over te verbazen. Er hing een legerorder van

[p. 715]

15 augustus 1964. ‘Lang, heel lang geleden, namen de Moren de Koning van Spanje gevangen. Zijn zoon, de Infante, heeft hem toen met behulp van een schare wandelaars bevrijd. Deze wandelaars bleven als troep bestaan. Dat zijn wij. Ongeveer vier maal per eeuw trachten wij andere groepen wandelaars in brand te steken. Gisteren met teertonnetjes, vandaag met napalm, morgen wellicht met weer iets anders. Wij doen dit, omdat het moet gebeuren. Niettemin zijn wij, Recalcitranten, helemaal niet gesteld op brandwonden. Vanaf heden is het verboden onze arbeid op te hemelen.’

Een nogal hevig klopje op mijn schouder schrikte me op. Er stond een meisje, slank, in spijkerbroek. Een paar heldere ogen, she did not need Relics from Rome, zo te zien. ‘Jij bent zeker de dienstplichtige John van het hoofdkwartier,’ zei ze. Ze had de stem van Bessy Smith. ‘De kolonel zit op kamer drie, dat is boven.’ Misschien was ze toch wel een beetje dronken. ‘Oh, boy, I hate to see that eveningsun go down.’ Ze zweefde weg.

Een aarzelende roltrap bracht me omhoog. Er werd hier hard geschoten. ‘Niet kloppen of melden’ stond op de deur van kamer drie. De kolonel lag met zijn benen op het bureau en zong lachend en voldaan: ‘Old soldiers never die’.

‘Dag MacRum,’ zei ik.

‘Ha, die John, je komt toch geen ontslag nemen?’ Zijn adjudant grinnikte huizenhoog. Hij wierp me een stoel toe.

‘Ja, ik weet waarvoor je komt. Het geval Berkman is werkelijk hopeloos. Weet geen bliksem van de experimentelen af en denkt tóch korporaal te kunnen worden. Zat gisteren in zijn vrije uren gewoon koper te poetsen. Je krijgt die middeleeuwse gewoonten er maar niet uit. Die jongen hóórt helemaal niet bij de Recalcitranten.’

We dachten diep na. De adjudant doopte zijn stengun in een gigantische inktpot en schoot weer vele gaatjes in een hollerithkaart. Het lawaai deed me goed. Kracht maakt geen ophef, ze ís er, en werkt. Gek eigenlijk, dacht ik, dat Schweitzer me zelfs hier zijn filmmonologen blijft opdringen.

‘Ik doe nu al twee jaar mijn best, om alle Recalcitranten, die niet in het gewone leger passen, een geestelijk evenwicht in een militair, doch harmonisch milieu te verschaffen,’ hernam MacRum.

‘De hele krijgstucht heb ik herschreven en is nu aangepast aan de door onze grote voorganger Hilton in Lost Horizon neergelegde matigheidsprincipes. Het artikel over strikte onderdanigheid heb ik ver-

[p. 716]

vangen door: Om goed te regeren moet je niet teveel regeren. En zo zou ik door kunnen gaan. Strikte opvolging van alle orders eis ik ook niet meer. Je hebt buiten al kunnen zien hoe ik over luiheid denk. En neem dit nu eens, dat heb ik van onze onvergetelijke Georges Braque: Men moet steeds twee ideeën hebben, één om de andere te vernietigen. Ik heb het er in gestampt, het staat in alle zakboekjes hier. Dat zijn toch verbeteringen. Snap je nou, dat er zich nou nóg moeilijkheden kunnen voordoen?’

‘Tijd voor sjekkie draaien,’ riep de adjudant, ‘de kolonel heeft vloeitjes.’

Zwijgend smulden we van de virginia, slechts de motor van de airconditioning overstemde onze grappige inhaleergeluiden. Ik zat op topsnelheid te denken, want ik had nooit van een geval-Berkman gehoord.

‘Nou jongen, wat denk jij van Berkman, moet hij terug naar de gewone infanterie?’ vroeg MacRum.

Diepe rimpels bewolkten mijn voorhoofd, dat schenkt altijd vertrouwen onder kolonels.

‘Ik ben huiverig voor overhaaste beslissingen,’ herinnerde ik me van de gemeenplaatsencursus op het hoofdkwartier.

‘Inderdaad, heel terecht,’ riep de kolonel enthousiast. ‘Noteer dit even, adjudant.’

Een gevaarlijke vulpen werd in gereedheid gebracht. Het tapijt leverde niet veel inspiratie op. Toch bleef ik naar de grond staren en langzaam vervolgde ik: ‘Hoewel de omstandigheden mij niet volledig bekend zijn, komt het mij wenselijk voor, om vooralsnog te overwegen de huidige gang van zaken nog enige tijd te continueren, teneinde Berkman in de gelegenheid te stellen zich over zijn aanvankelijk ingenomen standpunt te beraden, daar, mede gezien de..............................................

Toen ik opkeek waren ze al weg. Verontwaardigd hing ik me op.

De volgende morgen werd ik door een behaarde hand uit de knoop getild.

‘Slecht hangtouw vandaag de dag, véél te stug om behoorlijk te stroppen,’ geeuwde MacRum.

Ik begreep er niets van. Ik had heel goed geslapen.

‘Let voortaan goed op de klok, overwerken is er hier niet bij. In ieder geval bedankt voor je hulp in de zaak-Berkman. Dat is nu in het

[p. 717]

reine, we kozen een middenweg. Hij wordt soldaat eerste klas. Je missie is beëindigd.’

Verheugd over deze voor mij zo gunstige wending, sprong ik op MacRum af en drukte hem de hand.

‘Ons werk is moeilijk, jongen, maar het is dankbaar werk,’ zei hij. Hij slikte iets weg.

‘Vroeger was alles toch heel anders,’ zei de adjudant.

Het meisje met de stem van Bessy Smith begeleidde me tot aan de betonweg. Daar bleven we staan.

‘Een hele club van allerlei gestalten heeft zich van het universum afgezonderd,’ zei ze. Ze glimlachte. Een verrukkelijke glimlach. Ze vervolgde: ‘Ik vraag me wel eens af, wat ik hier toch zoeken moest. Niet dat ik er spijt van heb. Het had slechter kunnen gaan. De zon, of wat daar voor door gaat, schijnt de hele dag en ze zijn goed voor me.’ Ze keek dromerig voor zich uit. Ze zweeg, minutenlang. Daarna legde ze haar hand op mijn schouder. Pas toen zag ik hoe mooi ze was. ‘Nou boy, tot ziens. Misschien tot ziens. Misschien duurt het niet lang meer.’ Ik kuste haar. Ze liet het toe. De horizon wenkte, doch het wit van haar ogen overwon alles. Plotseling duwde ze me van zich af. ‘Ik moet nu weg boy, ze komen je halen.’ Ik hoorde de motor van een zware wagen. Er daalde een hagelwitte jeep van onwaarschijnlijk grote afmetingen de heuvel af. Vier vadsige ministerachtige mannen stapten uit. Ze grepen me beet en sleurden me naar de wagen. Onmiddellijk nadat ze me er in gesmeten hadden, schoot de wagen weer vooruit. Met monsterlijke snelheid vlogen we over een bloederige vlakte. Vaag zag ik de resten van de slingerende betonweg aan de hemel hangen. Hoe verder we reden, hoe meer bloed we tegenkwamen. Het pad was geplaveid met lijken. Het heelal kraakte. Als verlamd lag ik tussen de vier vadsige ministerachtige mannen. Vóór en achter mij op de weg niets dan bebloede ogen, afgebroken neuzen en ingetrapte schedels. Ik voelde me duizelig. Nu, bij het hevige schudden van de wagen, bemerkte ik hoe ijl de lucht was. Bij een diep ravijn kwam de wagen tot stilstand. Eén van de vier vadsige ministerachtige mannen haalde een stuk papier te voorschijn en begon iets voor te lezen. Ik had nu bijna het bewustzijn verloren. Vaag besefte ik dat hier mijn terechtstelling zou plaats vinden.

Toen werd ik uit de wagen getild. Zag ze salueren en schijnheilige kruisen slaan en ze riepen wat de afgrond in. ‘Voor God en vaderland,’ riepen ze.

[p. 718]

De wind floot in mijn oren. Het werd donker.

Maar ik heb de gezichten onthouden.

‘Leg jij hier niet op je luie sodamieter te leggen.’

Een grote bek had me in het bivak teruggebracht.

‘Of weet je nou soms nòg niet wat het leger van je eist?’

Ik wist het.