De Nieuwe Stem. Jaargang 13

[p. 665]

Kort bestek

Het geval Pasternak

Heeft die sombere dynamietfabrikant-pacifist beseft wat hij de mensheid en met name de Zweedse academie aandeed, toen hij zijn nalatenschap als een soort gewetensgeld-op-hoog-niveau onderbracht in de befaamde Nobel-stichting, die jaarlijks vijf prijzen moet uitreiken aan hen, die in het afgelopen jaar aan de mensheid het grootste nut hebben bewezen?

Laten we het niet te somber inzien, ook al zal het oordeel van de wijze mannen in Stockholm in het licht der eeuwigheid wel eens gefaald hebben. We mogen aannemen, dat een groot deel van de toegewezen eer een beloning voor werkelijke verdiensten is geweest en een groot deel van het toegewezen geld de ontvangers in staat heeft gesteld hun werk tot nut van de mensheid onbekommerd voort te zetten. Wel is in de loop van ruim een halve eeuw duidelijk geworden, dat bij de beoordeling politieke overwegingen zich niet geheel lieten uitsluiten met name bij de literatuur- en vredesprijzen; van de anderen is dat moeilijker te beoordelen.

Wie een kreet van verontwaardiging aanheft tegen de recente ‘politieke’ bekroning van Boris Pasternak, moet zich er rekenschap van geven, dat kennelijk bij vorige bekroningen de politieke overweging meesprak, dat dit of dat land ook eens aan de beurt moest komen. Wèl nieuw, naar het ons voorkomt, is, dat het hier niet gaat om het ontzien van nationale gevoeligheden (integendeel!), maar om het huldigen van een cultuur-politiek beginsel, nl. dat van de volstrekte vrijheid van het woord en het literaire non-conformisme. Want het is duidelijk - en het is schijnheilig het tegendeel te beweren, zoals hier en daar in de pers gebeurt - dat Pasternak niet bekroond zou zijn zonder zijn dr. Zjiwago, zijn non-conformistisch relaas over een mensenleven in de S.U., het publikatie-verbod van het boek in zijn eigen land en de uitgave (tegen de uitgesproken wil van de auteur) in het Italiaans en naar die vertaling weer in andere landen.

Het tumult, dat daarop aan beide zijden van ‘het gordijn’ is losgebarsten, lijkt ons gelijkelijk onwaardig. Aan deze zijde zingt men, vaak zonder P.'s werk te kennen - wij kennen het ook (nog) niet - zijn lof en maakt een levend mens tegen zijn uitdrukkelijke wil tot een vaandel om daarachter niet zonder enige hypocrisie te hoop te lopen tegen dwang en conformisme bij de anderen.

[p. 666]

Aan de andere kant keert zich alle verontwaardiging over de onmiskenbare kritiek, die in de keuze stak, en misschien ook enige gewetensnood bij al te dociele schrijvers, tegen de man, die er niet om gevraagd heeft onder de schijnwerpers te worden gezet, maar een leven lang er moeizaam naar gestreefd heeft in een wereld, die uiteindelijk zijn wereld was en waar zonder hij niet leven kon, zich een bescheiden plaats te veroveren zonder een huichelaar te worden. Misschien menen beide partijen voor hoge principes te strijden, maar uiteindelijk sollen ze beide met een levend mens.

Als er geprotesteerd moet worden, dan zij het dáár tegen.

A.R.-V.

Jeugdige papisten

De heer H.J. Leupen, die in het Amsterdamse studentenblad ‘Propria Cures’ van 18 oktober een kritische necrologie van paus Pius XII heeft geschreven, is om die reden door een groep Delftse studenten te Amsterdam uit zijn woning gesleurd en te Delft afgetuigd. Het was geen grap, hebben de Delftenaren de Amsterdammer verzekerd, maar bittere ernst.

Dit is een onder intellectuele jonge mensen onbehoorlijke wijze van polemiseren en getuigt van een miserabel onvermogen een passend antwoord te vinden. Want wie het artikel ‘In de grond niet zo slecht’ heeft gelezen, zal moeten erkennen, dat tegenover de kritiek van Leupen op de opportunistische politiek van de overleden paus het enige passende antwoord was geweest de weerlegging van de door Leupen genoemde feiten. Moet, als er een paus is gestorven, zijn necrologie steeds van loftuitingen overlopen? Dat in een blad van de universitaire jeugd wordt gezegd wat in andere necrologieën wordt verzwegen, ontsiert die jeugd stellig niet. En dat de toon scherp en schamper was, is dat zo iets ergs in een studentenblad? Als de schrijver er volkomen naast was geweest of kwetsende leugens had verteld, dan zou hij geen redacteur mogen blijven. Maar ik kan het niet anders zien dan prof. Geijl in de ‘N.R.C.’ van 7 november, die meent dat de schrijver niet over de schreef is gegaan en vindt, dat de opportunistische politiek van Pius XII ten aanzien van de autoritaire of totalitaire bewegingen, die met zijn pontificaat samenvielen heus weleens in herinnering mag worden gebracht.

Katholieken kunnen zich moeilijk indenken dat voor andersdenkenden, gelovigen en ongelovigen, een paus geen aureool van onfeilbaar-

[p. 667]

heid bezit, geen stedehouder van Christus is, maar het hoofd van een machtige instelling die waarlijk niet alleen een geloofs- of liefdesgemeenschap mag heten. Voor hen is de paus een man die politiek ten goede of ten kwade kan werken en op dit punt heeft Leupen hem onder de loep genomen. Hij had zijn lijstje van bezwaren nog wel kunnen uitbreiden en hij heeft het dogma van de lichamelijke ten-hemel-varing van Maria, dat reformatorische christenen toch wel zeer heeft geschokt, nog niet eens genoemd.

Het stukje is respectloos geschreven, zullen katholieken zeggen. Inderdaad, maar respect slaat men er niet in door er met knokploegen op af te gaan. Wie zich daartoe lenen zijn niet de zelfstandig denkenden, die prof. Rogier zozeer in de katholieke gemeenschap mist; zij laten zich misschien tot goede technici africhten, maar zijn overigens volgzame papistjes.

Zij kunnen wellicht wegens mishandeling worden gestraft. De beste straf zou zijn hen de markantste passages uit de redevoering, die prof. Rogier voor de jaarvergadering van St. Adalbert te Nijmegen heeft gehouden, uit hun hoofd te laten leren en met luider stem te laten reciteren.

't Kan verkeren

zei Brederode, en zo is het nog altijd. John Hay wist er ook van mee te praten. Deze voorganger van Foster Dulles, Secretary of State van 1898-1905, waarover o.a. Henry Adams in zijn autobiografie ‘The education of Henry Adams’ zo boeiend geschreven heeft, willen we hier een ogenblik in de herinnering terugroepen. Laat ons zeggen omdat het 8 oktober 120 jaar geleden was dat hij geboren werd. Maar dat is dan maar een aanleiding; het gaat om iets anders.

Het gaat om John Hay als dichter, niet om de dichter van het hele epos van Abraham Lincoln, dat hij tezamen met ene Nicolay moet geschreven hebben, maar om slechts enkele versregels van hem. Deze:

Far be it from our principles of state
on distant reefs and islands to display
our power and motives. It would take the might
of untold fleets to guard them day and night.

Die dateren vermoedelijk uit 1887, uit het jaar waarin de Verenigde Staten het verdrag met de vorst van Hawaii sloten, waarin hun het

[p. 668]

monopolie werd toegekend om Pearl Harbor als bunkerstation voor de Amerikaanse marine te gebruiken, en dat de eerste stap werd op de weg die elf jaar later tot de annexatie van de eilandengroep zou leiden.

In diezelfde elf jaar is ook Hay, meegevoerd op de stroom van het prille Amerikaanse imperialisme, ‘verkeerd’, van dichter tot politicus, van isolationist tot expansionist. Overigens met mate, wat zijn persoon betreft, maar als uitvoerder van McKinley's politiek, werd hij dan toch maar de man van de beroemde nota van 6 sept. 1899, waarmee de Verenigde Staten door hun eis van open-deur-politiek in China, zich als mededinger meldden in de wedloop der Grote Mogendheden naar de macht.

Op die weg is geen terug meer, dan gedwongen. En zo lijkt het dan nu veeleer het voornaamste ‘principle of state’ der Verenigde Staten geworden, ‘to guard with untold fleets’, de ‘distant reefs and islands’ - ‘day and night’.

't Kan verkeren.

J.R.