De Nieuwe Stem. Jaargang 13

[p. 629]

Shiga Naoya
Wedergeboorte

Shiga Naoya, die algemeen beschouwd wordt als de deken der Japanse letteren, werd in 1883 in de provincie Miyazaki geboren. Hij bezocht de school voor de adel in Tokyo en studeerde daarna Engelse literatuur aan de keizerlijke Universiteit. Na zijn studie wijdde hij zich geheel aan de literatuur. Met zijn vriend Mushakojin stichtte hij de literaire beweging ‘De witte berk’, met een gelijknamig tijdschrift. In reactie op het nihilisme en naturalisme van die dagen streed zijn tijdschrift voor de waarde en de vrijheid van de mens. Na een lange periode van zwijgen begon voor hem in 1916 een nieuwe scheppingsperiode. Meestal vertelt hij over zijn eigen leven, maar de bekoring van zijn werk ligt in de eenvoud van zijn stijl en zijn scherpe psychologische kijk. Met haast ziekelijke heftigheid reageert hij op alles wat hem leugenachtig en onoprecht toeschijnt. Hij geldt reeds bij zijn leven als een classicus der nieuwe literatuur en heeft een buitengewoon grote invloed gehad op de jongere generatie.
Viruly vertaalde in het Nederlands zijn beroemde novelle ‘De misdaad van Han’. Andere beroemde verhalen zijn ‘In Kinosaki’, ‘De winterweg’, ‘Herinneringen aan Yamashina’, ‘Blinde liefde’ en vooral ook het kleine juweeltje van tederheid ‘Mooier dan Gide’.
Het beroemdste echter werd zijn roman in twee delen ‘De weg door donkere nacht’. In deze roman schildert hij ons de donkere en smartelijke levensweg van een mens die in zijn strijd tegen het loodlot boven zijn oude zelf uitgroeit. (Naar gegevens van prof. Oscar Benl.)

Er was eens een man, die een zeer domme vrouw had. Hoewel hij veel van zijn vrouw hield, kon hij die stommiteit van zijn vrouw niet verdragen en schold haar dan soms de huid vol, wat haar natuurlijk pijn deed. Bij zulke gelegenheden beklaagde ze zich tevergeefs over haar eigen aanleg.

‘Het spijt je natuurlijk, dat je zo'n stomme vrouw getrouwd hebt? Zo is het toch?’

‘Zeker. Het spijt me.’

‘Inderdaad?’

‘Inderdaad. Maar ik heb me er bij neergelegd.’

‘Ik vind dat afschuwelijk. Ik vind dat afschuwelijk!’ huilde de vrouw.

[p. 630]

‘Het wezen dat vrouw heet is een moeilijk te begrijpen dier,’ dacht de man op een dag dat hij zich weer eens boos gemaakt had. Sindsdien troostte hij zich met de gedachte: ‘Wanneer je er nu toch eenmaal zo'n dier op na moet houden, is een tam dier toch altijd nog beter dan een wild. Gezien het feit, dat er heel wat mannen zijn, die een verscheurend beest in huis hebben. Dan is zelfs een varken nog beter. Je er bij neerleggen is de beste methode.’

‘Soort trekt soort’ zegt het spreekwoord. Het ene dienstmeisje na het andere kwam in huis, maar het ene was nog dommer dan het andere. Hoewel hij soms nog goed gehumeurd was kwam het steeds vaker voor, dat hij zich voelde of de wormen aan hem vraten, en dan ging hij te keer zonder zich om zijn gezicht te bekommeren. Het ging zo ver, dat hij medelijden met zich zelf kreeg. Hij vroeg zich af of de hele wereld dan overvloeide van domheid. Zijn hele huis was vol van het stof der domheid, zodat hij zijn ogen en zijn mond niet meer dorst te openen. Op die manier trok zijn boosheid niet meer over.

‘Nu dan. Wil je soms monnik worden?’

‘Zeker. Maak mijn bagage maar klaar voor de reis!’

‘Begin je nu weer met dat zelfde deuntje!’

‘Ik meen het. Maak mijn bagage maar klaar.’

‘Waar maak je je toch zo kwaad over? Er is toch niets om je over op te winden. Wat is er dan, dat niet gaat?’

‘Van het eerste tot het laatste gaat het niet meer zo. Van tien tot honderd is alles verkeerd!’

Van kind af aan was hij altijd slecht geluimd geweest bij het opstaan, zolang hij niet had ontbeten. Hoe veel te meer nog, als hij een lege maag had!

Op een der zeldzame keren dat hij 's morgens goed in zijn humeur was zei zijn vrouw lachend tegen hem: ‘Het komt alles alleen maar, omdat jij te slim bent.’

‘En jij te dom!’

‘Zo? Dan zal ik proberen een beetje verstandiger herboren te worden, als jij beloven wilt je een beetje dommer te laten reïncarneren. Vanwege het evenwicht, zie je.’

‘Wanneer we als mensen herboren worden helpt dat niets, dan is het na een korte poos toch weer het zelfde. De domheid der vrouw is nu eenmaal een feit dat al eeuwen vaststaat.’

‘Als het als mens niet mogelijk is, waarom dan niet als iets anders?’

‘Misschien als een varken?’

[p. 631]

‘Als jij daar zin in hebt,’ lachte de vrouw, ‘wil ik wel een zeug worden.’

‘Nee, voor een varken bedank ik.’

‘Wat voor dieren zijn er dan, waar mannetje en vrouwtje goed bij elkaar passen?’

‘Wacht. Laat me even denken. Ik geloof zilvervossen. Ik heb eens iets gelezen over zilvervossenkwekerijen in Sachalin. Maar ik heb gehoord dat die strikt monogaam zijn.’

‘O, dat bevalt me. Dat vind ik prachtig.’

De man had juist in die tijd een onderzoek ingesteld naar de voordelen der polygamie. Hij zei echter alleen maar: ‘Nee, een zilvervos wil ik niet worden.’

‘Ja, wat wil je dan wel? Wat voor andere dieren zijn er nog die goed samenleven?’

‘De mandarijneenden misschien? Die worden altijd als voorbeeld voor een gelukkig huwelijksleven gekozen...’

‘Ja. En mooi zijn ze ook. Daarmee ben ik het eens.’

‘Maar het is alleen het mannetje, dat mooi is. Ga je daar accoord mee?’

‘Dat geeft niet. Laat ons dan een plechtige belofte afleggen, dat we als mandarijneenden herboren willen worden. Maar denk er om, dat je het niet vergeet.’

‘Ik vergeten? Zoiets overkomt alleen jou. Pas maar op, anders wordt je nog herboren als een gans, en dan is er niets meer aan te doen.’

‘Ach wat. Zoiets is toch niet mogelijik!’

‘Kom nou. Zoiets overkomt jou toch dagelijks!’

Goed. Van nu af aan wordt het een sprookje. Na een jaar of tien ging die man, die altijd zo op zijn vrouw gescholden had, eindelijk dood. Hoewel de vrouw enerzijds nu wat vrijer ademhaalde, begon ze toch al gauw het schelden, waaraan ze nu eenmaal gewend was, te missen, en voelde zich eenzaam. Ze werd met de jaren nog dommer en leefde maar zo'n beetje kinds voor zich heen, zodat ze zelfs vergat te sterven.

De man, die precies naar zijn belofte, als mandarijneend herboren was, ergerde zich, maar hij dacht aan de vele malen dat ze hem voor de huisdeur had laten wachten wanneer ze samen zouden uitgaan.

Eindelijk, na vele jaren, ging ook de vrouw dood. Maar toen het tijd werd voor de wedergeboorte had ze helemaal vergeten als wat ze nu eigenlijk herboren wilde worden. Als mandarijneend, of als vos?

[p. 632]

Of was het misschien als een varken? Dat het niet als varken was, herinnerde ze zich na een poosje toch wel zeker, maar of het nu een mandarijneend was of een vos wist ze niet helemaal meer. Ze meende zich te herinneren dat ze het over mandarijneenden eens geworden waren, maar tegelijkertijd viel haar in, hoe haar man altijd gezegd had: ‘Als jij tussen twee dingen aarzelt, kies je altijd het verkeerde. Misschien is het uit toeval ook wel eens een keer raak, maar het is toch wel merkwaardig dat het noodlot haast steeds wil, dat je verkeerd kiest.’

Dat bracht haar helemaal in de war. Ze hield haar onbewuste neiging om mandarijneend te willen worden voor een val van het noodlot en was tenslotte van mening, dat het maar het beste was, als vrouwtjesvos te reïncarneren. Dat deed ze dan ook.

Zo liep ze als vrouwtjesvos van bos naar bos en van berg naar berg, op zoek naar haar man, en vond hem nergens. Tenslotte was ze zo vermoeid, dat ze haast flauwviel. Toen hoorde ze plotseling het ruisen van een beekje en op haar zwakke poten klom ze naar beneden om te drinken.

Daar stond, op een uit het water stekende steen, op éen poot, haar man, en deed een dutje. Plotseling merkte hij dat er iets naar hem toekwam. Van schrik wou hij meteen wegvliegen. Maar toen zag hij, dat het zijn vrouw was, waarnaar hij zo vol verlangen had uitgezien, en nu schrok hij nog erger. Hij gaf een schreeuw van vreugde en vloog op haar af. Hij stikte bijna van de gehate lucht van de vrouwtjesvos en werd ineens weer zo driftig dat hij schreeuwde: ‘Wat ben jij toch een onverbeterlijke domkop!’

De wijfjesvos begon te snikken en verontschuldigde zich huilend voor haar vergissing. Maar al vroeg ze ook nog zo veel keren vergiffenis, er was niets meer aan te doen. De veren van haar man, de mandarijnwoerd, gingen recht overeind staan en hij klapperde boos met zijn vleugels. De wijfjesvos verontschuldigde zich al maar opnieuw, maar van de uitputting en de honger kwam het, dat haar bewustzijn telkens vertroebelde en de woorden die uit haar bek kwamen waren nauwelijks te verstaan, zo zwak en gebroken was haar stem. Ongetwijfeld was die mandarijnwoerd die daar zo driftig tekeer ging en zo hard schreeuwde haar geliefde man, maar doordat ze van honger niet meer helemaal klaar denken kon zag ze telkens weer in hem toch ook een lekker hapje. Bovendien had ze tot nog toe, omdat ze als wijfjesvos ook al niet veel slimmer herboren was dan als vrouw, zelfs nog

[p. 633]

geen veldmuisje kunnen verschalken. Iedere keer weer prentte ze zich goed in, dat die mandarijnwoerd heus geen lekker hapje was, maar haar lieve, lieve man. Ze deed alle moeite om zich te beheersen, maar ineens kon ze dat driftige schelden en tieren van haar man niet meer verdragen; met een onderdrukte schreeuw sprong ze op hem af en vrat hem op.

‘Moet dat misschien een lesje betekenen voor al te driftige mannen?’

‘Je zegt het.’

‘En je vindt dat die domme vrouw gelijk had?’

‘Jij niet?’

‘Als ze werkelijk van hem gehouden had zou ze ondanks dat schelden...’

‘Ik begrijp...’

‘Is dat soms een voorbeeld hoe het bij je zelf thuis toegaat?’

‘Integendeel. Ik heb juist een bijzonder verstandige vrouw. Ik ben een bijzonder kalme man. Bij mij thuis zult u nooit ook maar éen scheldwoord horen. Leest u de advertenties maar na van onze literaire tijdschriften, ik word overal als een voorbeeldige schrijver over het gezinsleven geprezen...’

(Vertaling Jef Last.)