De Nieuwe Stem. Jaargang 13

[p. 515]

C. van Emde Boas
Melle III

‘De hemel beware mij voor mijn vrienden, Met mijn vijanden speel ik het zelf wel klaar.’

De heer A.J. Cnoop Koopmans heeft de mens en de kunstenaar Melle met zijn ‘verdediging’ geen dienst bewezen. Integendeel: wie mijn artikel en deze zogenaamde verdediging grondig met elkaar vergelijkt, zal tot de conclusie moeten komen, dat als één van de twee indiscreet is en belastend voor de mens en de kunstenaar Melle, dit niet geldt voor ‘Melle I’, doch voor ‘Melle II’.

Juist omdat deze zogenaamde verdediging zo belastend is voor ons beider vriend, vraag ik mij af, waarom de heer Cnoop Koopmans, alvorens deze zwarte bladzijden te schrijven en openbaar te maken, zich niet even op de hoogte heeft gesteld, bij Melle of bij mij, van de werkelijke gang van zaken.

Nu, na de publikatie van zijn bezwaren en beschuldigingen, sta ik immers voor de onaangename taak ze te ontzenuwen, hetgeen - en dat is het penibele van deze zakelijk niet moeilijke opgave - onmogelijk is, zonder de persoon Melle, die in mijn artikel verregaand in de schaduw bleef van zijn oeuvre, direct in het geding te betrekken.

De beschuldigingen en de bezwaren van de heer Cnoop Koopmans zijn talrijk en van zeer uiteenlopende aard. Ik zal proberen ze in een bepaalde volgorde te weerleggen:

a.	zijn bezwaren tegen mijn ‘methode van bronverkrijging’ (de uitdrukking is van de heer Cnoop Koopmans).
b.	zijn bezwaren tegen de juistheid van mijn uitgangs-gegevens.
c.	zijn bezwaren tegen de onvolledigheid van mijn gegevens.
d.	zijn zakelijke bezwaren tegen mijn duiding van het oeuvre.
e.	zijn bezwaren van ‘algemeen-ethische aard’.

a. De bezwaren tegen de ‘methode van bronverkrijging’.

Laat ik eerst enkele feiten vaststellen, waarover mijns inziens de heer Cnoop Koopmans zich had dienen te vergewissen, alvorens het debat te mogen openen:

1.	Mijn Melle-studie is ontstaan in nauwe samenwerking met de kunstenaar, die van de beginne af op de hoogte was van het feit, dat

[p. 516]

	ze voor publikatie was bestemd. Over de vorm, het tijdstip en de plaats daarvan hebben wij meer dan eens van gedachten gewisseld; óók over de vraag: vak- of algemeen-cultureel tijdschrift.
2.	Alle biografische feiten en alle mededelingen over Melle's oeuvre en werkwijze, die in mijn artikel voorkomen, zijn door de kunstenaar spontaan en vrijwillig verstrekt, met de specifieke bedoeling, dat zij voor en in deze publikatie zouden worden gebruikt. Waar het zinsverband dit toeliet, is Melle's eigen formulering steeds woordelijk gehandhaafd.
3.	In mei 1957 heb ik, alvorens de studie voor het eerst in het openbaar voor te dragen, op de kunsthistorische ‘Journées de Bordeaux’, de tekst (volkomen identiek met de nu gepubliceerde) met Melle volledig doorgenomen, om na te gaan of hij ergens bezwaren tegen had. Een halfjaar later, voor de publikatie in de ‘Nieuwe Stem’, heb ik mij er nogmaals van vergewist of hij in enig opzicht veranderingen aangebracht wilde hebben. In beide gevallen heeft Melle ontkennend geantwoord en zich integendeel volledig accoord verklaard met het geschrevene.
4.	Na de verschijning van het januari-nummer van De Nieuwe Stem heb ik Melle nog diverse malen gesproken, zonder dat hij iets van de ‘katergevoelens’ liet blijken, die de heer Cnoop Koopmans meent te hebben geconstateerd. Integendeel: Melle heeft mij tot driemaal toe aanvullend materiaal ter beschikking gesteld voor herhalingen van mijn lezing - in en buiten vakkringen. De laatste maal in juni jl.

Ik laat aan de lezers van De Nieuwe Stem gaarne over, aan de hand van bovenstaande feiten te beoordelen in hoeverre mijn ‘methode van bronverkrijging’ methodologisch en publicistisch correct is geweest, dan wel in enig opzicht gelijkt op het achterbakse ‘lospeuteren’ van medisch-biografisch materiaal, dat mijn bestrijder suggereert aan de hand van een daartoe uit zijn verband gerukt citaat (pag. 453, regel 3 v.o.), dat in de oorspronkelijke context (pag. 35) precies het tegendeel zegt.

b. De juistheid der gegevens.

1.	De heer Cnoop Koopmans stelt, dat ‘het verzamelde materiaal op essentiële punten onjuist en onvolledig is’. Op de kwestie van de onvolledigheid zal ik aanstonds nader ingaan. Wat de onjuistheid der gegevens betreft: Dat Melle tegenover mij over zijn levens-

[p. 517]

omstandigheden er maar wat op los gekletst zou hebben is een bewering, die ik - mèt de gehele passus waarin ze voorkomt (1e alinea pag. 454) - geheel voor rekening van de schrijver laat, die zelf maar met Melle moet uitmaken hoe deze het vindt om in het openbaar te worden uitgebeeld als iemand die ‘bijzonder nonchalant met de waarheid omtrent zichzelve is’.

2.

Hetzelfde geldt voor het verwijt van voorbarigheid met betrekking tot mijn conclusie, dat ‘de mens Melle klinisch gezond is, maatschappelijk goed aangepast en sexueel normaal’. Hier moet ik bovendien de heer Cnoop Koopmans een vraag stellen. Enerzijds verwijt hij mij, dat ik door deze publikatie mijn beroepsgeheim zou hebben geschonden, om in deze passage te eisen, dat ik me ‘van Melle's medische staat’ op de hoogte had moeten stellen, alvorens een artikel over hem te mogen publiceren. Hoe rijmt zich het een met het ander?

c. De onvolledigheid der gegevens.

1.

In dit verband eerst een principiële opmerking. Mijn bestrijder gaat voortdurend van de foutieve premisse uit, dat ik een ‘psychiatrische analyse van iemands persoonlijkheid’, ‘een fundamentele analyse van iemands privé-leven’ heb gegeven. Niets is minder waar: Ik heb niet de mens Melle ‘geanalyseerd’ aan de hand van enkele hem ontfutselde intimiteiten over zichzelf en zijn familie doch enkel geprobeerd vanuit psycho-analytisch standpunt enig licht te werpen op een sinds lang aan de openbaarheid prijsgegeven oeuvre. Al mijn conclusies over het werk van Melle berusten op een nauwkeurige iconografische analyse van dit werk alleen.

2.

De zaak is dus precies omgekeerd als mijn opponent haar voorstelt: Ik heb opzettelijk een minimum aan biografische feiten gebruikt, zoals ook opzettelijk de schildering van de sociologische achtergronden schetsmatig is gebleven. Voor het door mij gesteld beperkte doel kon ik mij permitteren ‘onvolledig’ te zijn. Ik heb immers geen persoonlijke analyse van de mens Melle gegeven, doch alleen willen aantonen, hoe zijn oeuvre het geniale antwoord is op een onpersoonlijke, typische, uit de woningomstandigheden van zijn jeugdjaren voortvloeiende ‘uitdaging’ en daarbij zéér duidelijk doen uitkomen, dat deze psychisch belastende constellatie allerminst te wijten was aan fouten van zijn opvoeders. Het is dan ook pertinent onwaar, dat mijn publikatie grievend is

[p. 518]

voor Melle's familieleden: Men herleze slechts de passages over zijn vader en zijn moeder - ook weer woordelijk afkomstig van Melle zelf - die niets dan positiefs bevatten. Of moet ik aannemen, dat de opmerking ‘ongehoord vrijpostig’ op mijn ‘onthulling’ van de ‘proletarische woningmisère’ slaat? In dat geval moet ik de heer Cnoop Koopmans erop attent maken, dat hij de pijnlijke indruk wekt, dat Melle's familieleden - in tegenstelling met Melle zelf - ongaarne aan hun afkomst van de ‘Eilanden’ herinnerd worden. Ook dit moet ik voor rekening van de heer Cnoop Koopmans laten...

d. De bezwaren tegen mijn ‘duidingen’.

1.	Alle psychologische motieven die ik in het werk van Melle heb gevonden, zijn als ‘typische’, ‘onpersoonlijke’ elementen uitgebeeld en beschreven. De heer Cnoop Koopmans behoeft me dus niet onder de neus te wrijven, dat ik alleen maar ‘grond-patronen’ heb beschreven, ‘die volgens de Freudiaanse leer in elk kind aanwezig zijn’. Hier blijkt al weer, dat hem door zijn verontwaardiging het essentiële in mijn artikel is ontgaan, namelijk mijn poging om Melle's werk te laten zien als een eenmalige, grandioze afweer van typische, in ieder onder Melle's levensomstandigheden opgroeiend kind aanwezige angsten en fantasieën.
2.	Dat ik de studie van dit ‘afweer-mechanisme’ baseerde op de grondige analyse van twee mij zeer vertrouwde werkstukken, in plaats van een summiere van het gehele oeuvre - mijns inziens de te prefereren methode - geeft de heer Cnoop Koopmans niet het recht te beweren, dat mij slechts een klein deel van Melle's werk bekend is.
3.	De beschrijving van Melle's werkwijze - overigens alweer letterlijk afkomstig van Melle zelf - behoeft allerminst voor het gehele oeuvre te gelden. Mijn argumentatie verliest niets aan kracht, wanneer slechts een deel van Melle's scheppingen quasi-automatisch ontstaat.
4.	Niet ìk heb gesteld, dat de fijne tekeningen van platen en landschappen minder belangrijk oefenwerk zijn, doch - en dit blijkt ook duidelijk uit de tekst - Melle zelf, en ik ben het in dit opzicht, zoals hij weet, grondig met hem oneens. Wat de ‘grondmotieven’ betreft: van de onderwerpen, waarmee de heer Cnoop Koopmans mijn ‘lijst’ wil aanvullen, zijn het water, de planten, de bloemen en de huizen - ik moet uit het hoofd citeren en ben dus misschien nog onvolledig - in mijn tekst al genoemd.

[p. 519]

5.

De opmerkingen over het ‘thematic apperception - groepsexperiment’ acht ik laatdunkend en grievend voor de studenten in kwestie en even weinig doordacht als de suggestie, de Reguliersgracht nu maar eens door te trekken naar de andere kant. Beide passages getuigen van een ontstellend wanbegrip van de psycho-analytische methodiek. Men herleze de desbetreffende passage in het oorspronkelijke artikel, waaruit duidelijk blijkt, waarom het doortrekken in de ene richting wèl, in de andere nièt geoorloofd is.

e. De bezwaren van algemeen-ethische aard.

Ik kan dit antwoord niet besluiten zonder ernstig te protesteren tegen het ‘motto’, dat het artikel van de heer Cnoop Koopmans ontsiert. Het citeren van art. 272 W.v.S. suggereert, of juister gezegd: insinueert, dat ik door mijn publikatie mijn beroepsgeheim zou hebben geschonden. Ik behoef, na al hetgeen hierboven reeds is gezegd, op deze kwestie niet meer in te gaan: de wijze waarop deze kunst-psychologische studie met vriendschappelijke medewerking van Melle zelf tot stand is gekomen, is voor ieder duidelijk en voor een eventuele verwarring van een kunst-psychologische analyse van Melle's werk en een psychiatrische analyse van zijn persoonlijkheid, is alleen de heer Cnoop Koopmans aansprakelijk te stellen.

Laat ik dit onaangename artikel met een luchtiger noot eindigen: In één opzicht tenminste heeft de heer Cnoop Koopmans gelijk. Ik moet Melle in het openbaar mijn excuus aanbieden voor mijn beschrijving van hem als ‘kort, gedrongen en gespierd als een stier, het prototype van de “Dokwerker”.’ Doch deze ‘Fehlleistung’ is toch bepaald minder lachwekkend dan de heer Cnoop Koopmans wel meent, en heeft werkelijk niets te maken met het ‘romantisch dwepen’ van een intellectueel over ‘die prachtige arbeidersklasse’. Ze is veeleer het gevolg van het feit, dat de ‘stier met het menselijk aangezicht’ uit de litho, die ik bewust alleen als een uitbeelding van Melle's vader zag - op het tijdstip, dat ik de bewuste passage schreef, om subjectieve redenen, die ik hier niet zal uiteenzetten - voor mij met sommige zelfportretten van Melle was versmolten. Zulke dingen overkomen ons nu eenmaal en ontgaan ons tot een welwillende lezer er ons attent op maakt.