De Nieuwe Stem. Jaargang 13

[p. 246]

Kort bestek

Het verval van de humor

Wij vechten nu al jaren in dit tijdschrift - om precies te zijn van het eerste nummer af - tegen het geleidelijk toenemend conformisme. En we staan in die strijd zo moederziel-alleen, dat ons soms de gedachte bekruipt of misschien wij het dan toch zijn, die ons vergissen...

De lezer van dit tijdschrift - en die zijn er nog, al zijn 't er niet veel meer dankzij dat conformisme - zal zich zonder moeite kunnen voorstellen hoe verheugd wij waren, toen wij onlangs een stuk onder ogen kregen, dat nu precies onze mening op dit punt onder woorden brengt. En dat nog wel in een blad waarin we het allerminst verwacht zouden hebben, in het dure en exquise ‘Esquire’.

De schrijver ervan is Malcolm Muggeridge, een Engels journalist die ook buiten zijn land bekendheid verwierf door zijn humoristische kritiek op het Engelse koningshuis.

Het misnoegen van het gemeen dat hij zich daarmee op de hals haalde, heeft hem aan het denken gezet. Begrijpelijk genoeg, want het was niet mis. Leuzen in gele verf zijn op zijn woning gesmeerd; een dominee nodigde hem uit tot een duel; de bestuurderen van de B.B.C. zijn nog steeds aan het overleggen of zo'n man nog wel op het televisiescherm mag verschijnen; en een conservatief parlementslid die hem natuurlijk prompt tot een ‘hysterisch communistje’ herdoopte, heeft in alle ernst - conformisten zijn altijd ernstig - aan niemand minder dan de kanselier van de schatkist voorgesteld of deze misdadiger niet tot emigratie naar Rusland diende te worden bewogen, terwijl een anders niet kieskeurig zondagsblad hem haastig zijn congé gaf.

Muggeridge wijst op wat wij ook al zo vaak overwogen, hoe anders het nog, omstreeks vijftig jaar geleden, met de openbare kritiek en satyre gesteld was en roept de caricaturen in de herinnering terug van Edward VII, om van die van Victoria nog maar te zwijgen. Hij wraakt de dodelijke ernst van de tegenwoordige periodieken die even gespeend zijn van humor als de Sahara van water.

Ook de oorzaak daarvan ziet hij, precies als wij het doen, in de onzekerheid en de angst van het tegenwoordig bestaan en ook hij ziet in dat vrees voor het gevaar een groter gevaar kan zijn dan het gevaar zelf.

[p. 247]

Als er uitzonderingen zijn, zegt hij, dan zijn ze slechts schijnbaar en hij wijst op ‘Animal Farm’ van George Orwell, dat hij de grootste satyre sinds Gulliver's reizen noemt. Als Orwell's boek ondanks het verval van de humor gewaardeerd is, oordeelt hij, dan komt dat alleen omdat het beschouwd is als enkel op de Sowjet-Unie slaande, terwijl het voor overal bedoeld is.

En tenslotte bekent hij, dat hij voor zich van dat conformisme meer geschrokken is dan van de H-bom. Hij openbaart daarmee een grimmige waarheid. Want tenslotte is het ergste wat deze veroorzaken kan dat het menselijk geslacht verdwijnt wat minder erg zou zijn dan een leven zonder humor. Dat immers zou pas ècht naargeestig wezen.

De lach, besluit hij en wij sluiten er ons bij aan, is de effectiefste van alle subversieve samenzweringen en die werkt aan onze kant.

Dus tòch niet zo moeder-ziel alleen als wij dachten.

J.R.

Vechten voor windmolens

‘Hoeveel rechtsgeleerden, geneesheeren, predikanten kennen nog iets van het Grieks, dat zij eenmaal met zoo groote moeite leerden, en dat, hadden zij het aangehouden, hen vertrouwd zou hebben gemaakt met onsterfelijke geschriften?’

Ziehier een citaat van een eenvoudig man, dat eenvoudig de waarheid weergeeft in een nu opnieuw actuele kwestie. Nu opnieuw, want het verval van het Grieks, dat deze maanden weer zoveel pennen in beweging brengt, heeft dat vroeger ook al gedaan.

De zin is namelijk ontleend aan een hoofdartikel van de destijds alom bekende hoofdredacteur van ‘Het Nieuws van den Dag’ dr. P.H. Ritter senior, dezelfde waarvan Wim Kan vroeg, over junior sprekend: hoe oud zou senior toch wel zijn? Het citaat is te vinden in de ‘Verspreide Fragmenten’, een bloemlezing uit de hoofdartikelen van de vader, door de zoon in 1913/'14 uitgegeven en wel op blz. 79 van de tweede bundel. Oorspronkelijk stond het in het genoemde blad van 2 juli 1900.

Zo was het dus toen al, want de rhetorische vraag beantwoordt zichzelf ontkennend. ‘Hadden zij het aangehouden’. Ja, daar zit 'm juist de kneep. Toen al, en de toestand is sindsdien, daaraan kan geen twijfel bestaan, nog verder achteruitgegaan. Wat wil men dus? Tot in lengte van dagen een schijn ophouden die meer dan een halve eeuw terug al is doorgeprikt? Wij hebben niets tegen het Grieks, maar wij

[p. 248]

hebben iets tegen dat gedeelte van zijn verdedigers - en dat is een groot deel - waarvan we in gemoede overtuigd zijn, dat ze er zo weinig mee vertrouwd zijn, dat ze moeite zouden hebben met de letters, laat staan met de lectuur van een in die taal gesteld stuk.

Als het sinds Don Quijote al als een onvruchtbaar bedrijf geldt tegen windmolens te vechten, hoe moet men het vechten voor windmolens dan wel noemen?

J.R.

De verkiezingen voor de Opperste Sowjet

Zoals bekend, zijn er zondag 16 maart over de gehele U.S.S.R. verkiezingen voor de beide Kamers van het Sowjet-parlement gehouden. Daarbij zijn, zoals evenzeer bekend, westerse waarnemers aanwezig geweest.

Van de berichten daarover geven wij er hier twee weer.

De kiezers konden een van de twee namen, als zij dat wensten, doorstrepen en er een candidaat van eigen keuze invullen. Ook konden de kiezers van stemhokjes gebruik maken, maar de westelijke waarnemers hebben zondag op de stembureaus, die zij bezochten, geen kiezers gezien die van dit voorrecht profiteerden.

Het is opvallend, hoe scherp men op het in achtnemen van het geheime karakter van de stemming let. In een aantal, volkomen willekeurige, bureaus, zag ik hoe kiezers, die met het stembiljet geopend naar de stembus toeliepen, naar het hokje teruggestuurd werden om het eerst dicht te vouwen.

Het eerste bericht is afkomstig van Reuter-A.P. en te vinden in de N.R.C., het tweede afkomstig van J. Wolff en te vinden in de ‘Waarheid’, beide van 17 maart.

Op het eerste gezicht spreken ze elkander tegen doordat ze beide niet onbevooroordeeld zijn. Bij nadere beschouwing echter, is er bij beide geen reden aan de oprechtheid te twijfelen. Bij nauwkeurige lezing blijken zij elkaar aan te vullen en stellen ze ons in staat ons het volgende globale beeld van de Sowjet-burger in zijn kiesfunctie te vormen:

De ‘normale’ kiezer schuwt nog het stemhokje, dat voor hem het oppositionele gebaar symboliseert, waarvoor hij huiverig is. Het stembureau evenwel is geïnstrueerd om het geheime karakter van de stemming eer te onderstrepen dan te verdoezelen en moedigt daarom het gebruik van het stemhokje aan.

[p. 249]

Dat dit niet geheel zonder succes is, wijst ook de uitslag uit. Het is waar dat, volgens de N.Y. Herald Tribune van 19 maart, de thuisblijvers en zij die de naam van een der beide officiële candidaten door een andere vervingen, tezamen nog geen anderhalf percent van het kiezerscorps uitmaakten; maar het is ook waar dat het aantal dier ‘opposanten’ ruim 580.000 bedroeg en dat dat getal tweemaal zo hoog is dan bij de voorlaatste nationale verkiezingen van vier jaar geleden.

Conclusie: ook de vrijheid wil geleerd wezen. Een gedachte die moeilijk te bevatten is voor hen, die aan vrijheid in dit opzicht al gewend zijn, maar volkomen begrijpelijk in landen die haar tot dusver nooit gekend hebben.

Leidse studenten openen ogen

‘De slappe houding van de Nederlandse militaire leiding, die kritiekloos uitvoert wat door NAVO-bevelhebbers wordt voorgeschreven, vindt zijn weerspiegeling in de ongeïnteresseerde houding van het Nederlandse volk, dat niet schijnt in te zien dat het hier gaat om leven of dood. We winden er ons niet over op, over niets overigens, of het moest Indonesië of Nieuw-Guinea zijn of misschien de melkprijs.’

Als iemand mij had gevraagd te raden naar de herkomst van dit citaat, dan zou ik waarachtig niet gedacht hebben dat dit te lezen zou zijn in een artikel van de hoofdredacteur van het Leids Universiteitsblad van 14 maart. Ik wil niemand onderschatten of te kort doen, maar eenvoudig ervoor uitkomen dat ik verrast, aangenaam verrast was door deze twee zinnen uit een artikel dat voornamelijk een verslag was van een lezing van prof. dr. A.J. Rasker voor de Sociaal Politieke Kring van de N.C.S.V. en V.C.S.B. die de bedoeling had de gewetens wakker te roepen voor het vraagstuk van de bewapening, met name de atoombewapening.

Dat Leiden ook zijn ogen wil openen voor wat er in de wereld gaande is en zich blijkbaar begint te generen voor de Engelse studenten die in Oxford al heel wat actiever zich met wat inderdaad een kwestie van leven en dood is bezig houden, is even dringend nodig als verheugend. Uit de intellectuele jeugd zou men zo graag eens initiatieven zien ontstaan, die nu vaak uit een hoek komen waartegen men bij voorbaat al met achterdocht geladen is. Een jeugd die in een toekomst gelooft waarin zij intellectuele leiding zal moeten geven, moet inzien dat ‘werkeloos toezien fataal’ is, zoals in het verslag ook staat. Het legertje der wèl geïnteresseerden heeft hulptroepen nodig

[p. 250]

die nog niet door de tot op draad versleten leuzen, die voor deze en de komende tijd geen enkel uitzicht openen, bot en doof zijn geworden.

O.N.

Kort verstek

Mijn mederedacteur Charles heeft in de vorige aflevering een vraag gesteld: ‘Waar blijft de Vredesraad?’ Ik moest helaas op de redactievergadering, die voorafging aan dat nummer, verstek laten gaan, en kon er zodoende pas van kennis nemen toen het al was verschenen.

De Vredesraad moet maar voor zichzelf weten, waar hij blijft. Als u het mij vraagt, blijft hij zitten waar hij zit, ergens in de linkerhoek.

Maar in de vraag van Charles ligt een bewering, nee niet verscholen maar geïmpliceerd, waartegen ik zeer ernstig bezwaar heb: de bewering namelijk dat de Centrale Regering in Djakarta tegen Midden-Sumatra een daad van agressie heeft gepleegd, waartegen ieder zinnig mens, en dus ook de Vredesraad, had moeten opkomen.

Dit begrijp ik niet van Charles. Indonesië is een van de weinige landen in Azië, die ernst hebben gemaakt met de parlementaire democratie, ondanks schier onoverkomelijk schijnende moeilijkheden. Nog geen jaar nadat het wettig gekozen parlement is geïnstalleerd, begint een groepje officieren te rebelleren, tegen de regering die de steun heeft van de meerderheid in het parlement. De regering ziet het geval nog méér dan een jaar aan en probeert door overleg tot een oplossing te komen, en gaat pas handelend optreden wanneer het officiersgroepje tezamen met een paar malcontenten officieel en openlijk een tegenregering gaat afkondigen en eigen buitenlandse vertegenwoordigers gaat benoemen.

Als dit ‘agressie’ is, dan was het óók agressie van Den Haag om de marechaussee naar Oss te sturen toen het destijds een eind wilde maken aan de georganiseerde wederspannigheid. Of van de wettig gekozen regering in Madrid die ging optreden tegen de opstandige officier Franco.

De vraag, naar welke groep in Indonesië toevallig de persoonlijke sympathieën van Charles en mij uitgaan, staat hier buiten en behoort hier buiten te blijven. Nederlanders hebben al veel te lang aan de Indonesiërs voorgeschreven, wat zij wel en niet moeten doen, welke leiders zij wel of niet mochten gehoorzamen.

Ik heb het gevoel, dat Charles aan de Vredesraad lastiger te beantwoorden vragen zou kunnen stellen.