De Nieuwe Stem. Jaargang 13

[p. 178]

O. Noordenbos
Het Algerijnse drama

Onder deze titel heeft de in Frankrijk wonende C. de Groot in de nummers dec. 1957 en jan. 1958 een artikel geschreven in het maandblad ‘Te Elfder Ure’, het orgaan van de verdedigers van een ‘open katholicisme’. Met artikel verdient onze aandacht om zijn moedige analyse van een drama dat voor Frankrijk en daarmee voor Europa en zijn verhouding tot de mohammedaanse wereld van vèrstrekkende gevolgen zijn. De schrijver toont eerst aan hoe stelselmatig en fataal de Franse volksvertegenwoordiging en de regering het probleem Algerije hebben onderschat, als men bedenkt dat zelfs Mendès-France, die zijn opinie later heeft herzien, in 1954 van de Algerijnse opstand nog sprak als van een daad van terrorisme, gepleegd door een groepje fanatici.

Al is Algerije, dat geen koloniaal gebied is, niet te vergelijken met de vroegere protectoraten Tunis en Marokko, toch vormt het miljoen Fransen in Algerije, dat 9 miljoen Mohammedaanse Algerijnen telt, een minderheid die volgens demografische berekeningen over twintig jaar, op de 18 miljoen Algerijnen die er dan zullen zijn, vergelijkenderwijs nog geringer zal zijn; het verzet tegen een te Parijs gecentraliseerd politiek gezag zal daarom slechts kunnen toenemen.

Van de economische en sociale achtergrond van het Algerijnse drama is men zich in Frankrijk in het geheel niet bewust en de daarover verschijnende publikaties worden doodgezwegen. Om Algerije uit zijn diepe maatschappelijke ellende op te heffen, zou het Franse volk zich enorme offers moeten getroosten, maar de regering verkondigt het Franse volk daarentegen dat het verlies van Algerije de Franse industrie de genadeslag toebrengen, een grote werkloosheid veroorzaken en het levenspeil van het Franse volk geweldig naar beneden drukken zou.

Interessant is ‘schrijvers beschouwing over het belangrijkste motief dat meer dan een kruideniersmentaliteit de Franse politiek in Algerije bepaalt. De Fransen leven nl. meer dan enig ander volk met hun historie, zij identificeren zich ermee. David Schoenbrun, auteur van As Franse goes zegt ergens: ‘Frankrijk is het land van het levende verleden, waar niets wordt vergeten en waar weinig tot lering strekt’. Dit leven in het verleden belet hen de historische ontwikkeling waar

[p. 179]

te nemen die zich onder hun ogen voltrekt. Men zegt: er heeft nooit een Algerijnse staat bestaan en dus zal die ook niet kunnen ontstaan.

Dat Algerije echter een onderdeel van de ondeelbare Republiek zou zijn acht schrijver een zuiver juridische constructie, omdat de Algerijnse mohamedanen nooit iets hebben gekend van een rechtsgelijkheid als de erkende Franse staatsburgers. Slechts 75 000 hebben stemrecht. Het opgeven van Algerije heeft aan de andere kant echter het vèrstrekkende gevolg dat het gehele Franse Equatoriaal- en Westafrikaanse gebied gevaar loopt en daarmee zou Frankrijk zijn plaats van grote mogendheid verliezen. Daar komen bovendien nog de bodemschatten van de Sahara bij. De enige oplossing van het Afrikaanse vraagstuk zou dan ook een Frans-Noordafrikaanse volkengemeenschap zijn. Anders zal de Franse toekomstdroom van de industriële exploitatie van de Sahara een luchtspiegeling blijken te zijn.

Een noodlottige factor in Frankrijk is het vernederde en verbitterde nationalisme. De capitulatie voor de legers van Hitler, die niet voldoende door de strijd van De Gaulle is gecompenseerd, de hopeloze oorlog in Indo-China met de debacle van Dien-Bien-Phoe, de afgedwongen onafhankelijkheid van Tunis en Marokko, waar de in Indo-China gemaakte fouten prompt werden herhaald, betekenen een reeks van politieke en militaire nederlagen voor Frankrijk. Voor elk volk moeilijk te verteren, zijn zij inzonderheid voor een volk dat zo vervuld is met de glorie van zijn historie, innerlijk onaanvaardbaar. Algerije wordt nu het laatste bolwerk, het symbool en het keerpunt in de geschiedenis, zoals in de Eerste Wereldoorlog de taxi's van Parijs generaal Foch in staat hebben gesteld een beslissend moment te scheppen.

Dit beslissende moment, maakt de schrijver ons duidelijk, heeft Guy Mollet zich echter laten ontgaan toen hij, na de verkiezingen in 1954 met een kleine overwinning aan de regering gekomen, met zijn verkiezingsbeloften naar Algerije ging om een politiek van verzoening in te luiden en zich daar volkomen van zijn stuk heeft laten brengen door een goed geënsceneerde rel ‘die de minstens passieve instemming had van de plaatselijke autoriteiten’. Een bombardement van tomaten en aardkluiten en het vertrappen van een door hem gelegde krans hebben hem zijn beloften doen vergeten en overstappen naar het middel van militaire pacificatie waarbij het middel tot doel is geworden en het ‘nationaal-Mollettisme’ is ontstaan, ‘een vreemde combinatie van socialistische, nationalistische en typisch negentiende-eeuws aandoende staatkundige opvattingen’. De schrijver spreekt hier van een ‘waanzinnige ideologie’ geworteld in het ressentiment.

[p. 180]

Hier ziet hij ook de verklaring voor ‘het vooral door de Franse regering ontketende Egyptische avontuur’, een der ‘meest deastreuze ondernemingen die het naoorlogse Europa heeft gekend’, en hij acht het kenmerkend dat, anders dan in Engeland, zij pas op kritiek is gestuit toen de opzet mislukt was. Paul Reynaud heeft hierover de sarcastische opmerking gemaakt dat de verantwoordelijke staatslieden in Engeland en Frankrijk blijkbaar in de waan verkeerden nog te leven in de tijd van de Krim-oorlog. Maar ook in Nederland vond deze veldtocht verdedigers.

De schrijver memoreert de verdeeldheid onder de katholieken in Frankrijk evenals onder de rest van de bevolking. Tegenover een linkervleugel waartoe François Mauriac e.a. behoren, staat een rechtervleugel waarvan o.a. de bekende existentialist Gabriel Marcel deel uitmaakt, door wie de Franse strijd in Algerije op één lijn wordt geplaatst met de veldslag van Karel Martel tegen de Moren bij Poitiers!

De schrijver bespreekt ook uitvoerig de morele kant van de pacificatie, de folteringen, terechtstellingen zonder vorm van proces, de spoorloze verdwijningen van politieke tegenstanders, vergeldingsmaatregelen tegen onschuldigen enz. die met alle goede wil tot begrip niet anders dan maar al te duidelijk herinneren aan de afschuwelijke feiten die tijdens en na de oorlog aan het licht zijn gekomen.

Zijn conclusie spreekt hij uit in een citaat ontleend aan het bovengenoemde boek As Franse goes, waarin o.a. dit gezegd wordt: ‘wettelijk en moreel hebben de Franse aanspraken op de Sahara meer waarde dan die van zijn rivalen, maar ook zij zullen teloor gaan, wanneer de Algerijnse oorlog nog lang duurt. Trachtend zich vast te klampen aan te veel dingen, loopt Frankrijk het risico alles te verliezen. En Afrika kan het kerkhof worden, zo goed van de republiek als van de Franse Unie’.

Wanneer dit artikel met enige uitvoerigheid is weergegeven, dan is het hierom, omdat het drama van Algerije geen alleenstaand feit, maar een bijzonder kras voorbeeld is van een volslagen gefixeerdheid door de eigen historie en de eigen belangen die men meent te beschermen. In het voorbeeld van Frankrijk waarvan de schrijver van het artikel zegt dat men hoopte, dat het na de oorlrog de leiding zou nemen van een verenigd Europa, weerspiegelt zich een algemener houding, die van een Europa dat telkens tekort schiet in begrip van de eigentijdse historie. Ook in Nederland waar men het Frans-Engelse optreden, zo al niet billijkte, dan toch wel heel goed ‘begreep’. Het

[p. 181]

werd tijd dat die verdoemelijke man Nasser eens mores geleerd werd en in ieder geval was de verontwaardiging groot tegen hen die dit optreden tegelijk met het neerslaan van de opstand der Hongaren door de Russen durfden te veroordelen.

Wie iets verder zag dan zijn anti-communistische neus lang was, begreep wat de schrijver van bovengenoemd artikel de desastreuze gevolgen noemt van dit Frans-Engelse optreden in de niet-Europese wereld. Maar ook Mauriac c.s. waren destijds en nu in de ogen van hun kortzichtige tegenstanders nauwelijks meer dan landverraders.

Dat Algerije een spiegel is voor alle andere Europese landen die hun koloniaal verleden niet of alleen maar in theorie kunnen opgeven, waar zij lang en gespannen in moesten kijken, wordt ons met de dag duidelijker, nu de Franse regering zich ook achter de ergste militaire uitwassen stelt als het bombardement op Sakiet zonder blijkbaar enige last te hebben van de herinnering aan Oradour.

Voor mij blijft het ook nog steeds onbegrijpelijk dat de Europese staatslieden en krantenschrijvers die ons uitentreuren het communistisch gevaar voorhouden, niet inzien dat Europa maar doorgaat met voedsel te geven aan communistische propaganda, wanneer zijn politiek haar slachtoffers met de dag gevoeliger maakt voor toenadering tot het communistische blok. Wie speelt wie in de kaart?