De Nieuwe Stem. Jaargang 12

[p. 726]

Henriëtte Mooy
Volmaakt verleden tijd?
(Brieven en Ontmoetingen)

XVIII
Rensburg

In de zomer van '33 begon Boeken zich nu en dan minder goed te gevoelen, - zijn blozende tint verdween, hij bleef op dokter's advies eens enige dagen thuis, meende dan weer beter te zijn, maar werd toch niet weer geheel de oude.

In augustus kwam hij een keer bij mij eten en na de maaltijd, peinzend met spreken voortgaand, zette hij zich op een bankje. We hadden reeds lang met bittere beklemming in Duitsland het afkeerwekkend plebejisch hoofd naar de top zien komen en bespraken de feiten van den dag, - en zonder overgang van toen naar daar, zei hij: ‘Die éénwording van hun, in '66, is eigenlijk een ramp geweest; toen kwamen ze tot macht.’ In gedachten verzonken, vorsend, bekommerd over het lot der mensen, bleef hij een ogenblik zwijgen; hij zag bleek als bleek ivoor, - een groot, eenzaam filosofenhoofd, -: ‘Die éénwording is de ramp,’ herhaalde hij zacht.

Toen zijn gezondheid niet beterde, ried zijn dokter hem, eens een specialist te raadplegen, en de specialist achtte een operatie noodzakelijk. Hij ging daarop naar het Diaconessenhuis aan de Overtoom, en overleed er binnen enkele weken, - de 19e oktober.

Bij een van mijn bezoeken, waarvan ik niet dacht dat het 't laatste zou zijn - hij had, overeindgezeten, met me gesproken op de oude manier -, dankte ik hem bij 't weggaan nog eens ‘voor 't vele goeds en moois’.

‘Alles voor mijn eigen plezier!’ barstte hij uit, terwijl een donkere blos over zijn gelaat vloog en zijn ogen vochtig werden.

‘Nee!’ riep ik geschrokken, ‘dàt 's nie waar,’ en ik herinnerde hem aan de vele gedienstighêen, - zijn kennis en hulpvaardigheid, waarmee hij mij en zo vele anderen grotelijks aan zich had verplicht. ‘En denkt u eens aan uw leerlingen en aan de vele werk-uren met dove en blinde vrienden.’

Een lachje even deed de wolk vervagen.

Niet geheel zonder hoop op herstel, - hij was toch ‘pas’ twee-

[p. 727]

enzeventig -, verliet ik hem. Tot ik enkele dagen later een boodschap kreeg.

‘Wat was 't mij vreemd, dat, voor het uur van Uw verscheiden had geslagen, Gij had gezorgd, dat, als van gene Zij Uw stem ons klaar nog verzen toe zou dragen,’ en

‘Hoe echt Helleensch om als poëet, zóó vrij
Van 's werelds laagheid, fier niet te versagen!’

dichtte J.K. Rensburg in zijn ‘In Memoriam mijn vriend Dr. H.J. Boeken’, - twee sonnetten, van welke hij in 't eerste des dichters ‘Afscheid’ herdacht^*). ‘Boeken,’ zo lichtte Rensburg toe in een noot, ‘gaf vóór zijn overlijden order om, na zijn dood, twee van zijn gedichten “De Meeuwen” en “Nieuw Amsterdam” aan verschillende vrienden, afzonderlijk gedrukt, toe te zenden als aandenken, een buitengewoon minzame attentie, een echt dichter als hij waardig.’

Rensburg heb ik het laatst gezien in de oorlog, kijkend voor een boekwinkel, - zijn zware boekentas had hij even op de pui gezet. Ik weet niet meer of de gruwelen van de Groot-Moordenaar al aangevangen waren of nog slechts naderend, maar wel, dat ‘Rens’ bedaard was, dat we samen praatten en dat hij, wellicht op een opmerking of voorzichtig gegeven wenk, mij op besliste en vredige toon antwoordde: ‘Ik word beschermd.’ Hij bedoelde: door een ‘Hogere Macht’. (Hij achtte zich, naar ik vroeger al eens uit zijn aanduidingen begrepen had, in dienst van deze te staan, niet alleen door het bijeenvergaren van een vervaarlijke berg taalkundige (en talen-)kennis, maar, o.a., ook door een leven te leiden van armoede en onthouding. ‘Daarmee versla ik de Jezuïeten, ziet u!’ De idealist!)

Ik had hem, niet zo lang te voren, meegemaakt op de laatste vergadering der Vereniging van Letterkundigen, in 1942, in de Vondelstraat, waar hij waarlijk schitterend voor de dag kwam toen een spreker-N.S.B.-er (hoe kwam die daar?) aan Mijnheer de Voorzitter (Boutens) en de andere aanwezigen vertelde, hoeveel zijn omstandigheden wel verbeterd waren, nu hij, lid van de ‘kultuurkamer’, z'n werk goed betaald kreeg, - ‘geen hongerlonen meer, mijn gezin en ik kunnen nú léven.’

*) N.G. dec. 1933.

[p. 728]

Rensburg, overeindverend, vroeg het woord en zwaaide de vaan van de geest, zeggend, dat men, om die te kunnen voeren, nóóit vroeg naar lóon, - híj bekommerde zich alleén om inspiratie. Als die gebood: schrijf, dan schreef hij, dan keek hij niet op of om, ‘ook niet naar eten natuurlijk! Ik dank u, mijnheer de voorzitter,’ en hij zat weer.

‘Dank u meneer,’ zei Boutens effen en zonder de bijval die ‘alle oprechte harten’ even had doen trillen.

Waarvoor was onze voorzitter toen toch zo benauwd? Terwille, zei men mij later, van de fondsen der Vereniging, die hij, de financier, zo goed wist te beheren. Maar, hij had toch, zoals reeds een jaar eerder door een, of meerdere? leden, was voorgesteld geworden, de Vereniging zolang kunnen ontbinden? Of waren het niet de materiële zaken, die hem een zo onthutste aanblik deden vertonen, (hoewel hij de enige niet was!) maar zag hij, pro-Duits door aangeboren zin, doch visionnair van wezen, misschien het ‘Derde Rijk’ reeds kelderen?

J.K. Rensburg, ‘de naïeve fantast’, is zeer onlangs herdacht in de ‘Herinneringen van een vertaler’, door Dr. M.J. Premsela^*). In een hem gewijd hoofdstuk, krijgt Rensburg de eer die hem toekomt en welke hem levenslang werd onthouden.

‘Hij was een man met onmiskenbaar groot taalgevoel; hij kende, behalve, Frans, Duits, Engels en Italiaans ook Sanskrit, Hebreeuws, Japans, Chinees en Russisch. Zijn metrische vertaling van Dante's Divina Commedia was voortreffelijk en werd door de grootste geleerden, zoals Prof. Dr. Salverda de Grave, hogelijk geprezen.’

Weet iemand, vraag ik nu, wanneer en waar deze doodarme, moedige bohémien werd omgebracht? Hij was drieënzeventig jaar. -

O Beulen!

(Uit de ‘Aanvullingen’.)

In een brief van 2 oktober '34 aan mij, memoreerde Rensburg, dat Boeken hem ‘meermalen in financiële moeilijkheden uit den nood hielp en dat deze hem eens

“uitermate verrast heeft, toen hij op een goeden middag in '32 's middags voorstelde om 's avonds per K.L.M. mee naar Londen te gaan. Ik kon toen als gedelegeerde voor een Congres niet weg en ging 3 dagen later, toen híj al terug was en mij met Tine Baanders en Elsa Berg naar Schiphol uitgeleide deed.”

*) 1955. Ned. Uitg. Mij, Leiden.

[p. 729]

- - “Eigenaardig is, dat hij in den zomer van '33 een voorgevoel van zijn dood schijnt te hebben gehad. Hij zei mij toen: “Deze zomer is zóó mooi geweest, dat ik nu wel hierna zou willen sterven.” Natuurlijk hield ik dit bij hem, die zo ontzaggelijk het leven lief had, voor een voorbijgaande opwelling. Ik kan alleen nog zeggen, dat ik heel veel aan hem denk en hem zeer mis. Tot ziens.

P.S. Hij heeft mij na mijn terugkeer uit Engeland verteld, dat het was, of hem die reis tot mijn genoegen, telepathisch met kracht werd ingegeven!’