De Nieuwe Stem. Jaargang 12

[p. 660]

A. Marja
Satyre met een kwaad geweten

H. van Galen Last, President Dramakutra. De Bezige Bij, Amsterdam, 1957.

De schrijver H. van Galen Last moet bijzonder kwetsbare tenen hebben; dat is het eerste wat de lezer opvalt, die zijn roman President Dramakutra openslaat, indien men hier tenminste het woord ‘roman’ mag gebruiken.

Hijzelf noemt het boek zo, en laat het voorafgaan door een voorwoord, waarin hij meedeelt dat indertijd enkele hoofdstukken eruit verschenen in het tijdschrift Libertinage, waarop de Nieuwe Rotterdamse Courant de hoop uitsprak, dat het geheel nooit in boekvorm zou verschijnen. Dit zit de auteur thans nog zozeer dwars, dat hij er een aantal bladzijden aan ophangt, waarin hij reeds van te voren de lezers, en dus ook de critici, precies tracht uit te leggen wat zij wel en niet moeten denken van zijn produkt, - zulks natuurlijk met een beroep op enkele erkende grootheden als Stendhal en Valéry, hetgeen altijd goed staat voor een auteur die zichzelf respecteert.

Het werk van Van Galen Last wil iets meedelen van 's schrijvers visie ‘op het probleem tussen Oost en West’. ‘Dat ik hier en daar in satirische richtingen gedreven ben,’ aldus vervolgt hij, ‘ligt aan mijn zwak, ondanks alles, voor dat genre’ (Waarom dat: ondanks alles? A.M.) En verder wordt ons nog meegedeeld dat er wel mensen zullen zijn die rancune bij hem willen bespeuren. ‘Wil men hier naar zoeken, dan verzoek ik de lezers om mijn rancunes vooral niet te gauw te begrijpen!’

Het is mij niet erg duidelijk, waar deze hint op slaat. Het boek handelt over president Dramakutra, hoofd van een kortgeleden zelfstandig geworden oosters rijk Somalesië, dat eeuwenlang koloniaal bestuurd werd door een westers land(je) Meronië. Een gedeelte van Somalesië, de Slangi-slangi-eilanden, wordt nog door Meronië overheerst en dit is de Somalesiërs een doorn in het oog. Niettemin meent de auteur in zijn voorwoord met nadruk te moeten verzekeren ‘dat alle personen in dit verhaal gefingeerd zijn’, en dat we hier niet met een ‘sleutelroman’ te doen hebben!

Nu begrijp ik uit de N.R.C. dd. 14 september 1957, dat we dit allemaal met een heel grote korrel zout moeten nemen, want Van Galen Last is jarenlang in dienst geweest bij de Stichting voor Culturele

[p. 661]

Samenwerking (Sticusa), hij heeft een reis naar Indonesië gemaakt, daar met allerlei vooraanstaande figuren gesproken, etc. Het is dus helemaal niet moeilijk aan te geven wie met president Dramakutra bedoeld is, en wie verder met wie. De Sticusa zou dan in het boek vermomd zijn als het Meronische instituut voor hulpverlening (sic! A.M.). Dit biedt de president een verzameling vogeleieren aan, waardoor het staatshoofd zijn kans schoon ziet om, ondanks de ongunstige situatie, een mooie dierentuin uit de grond te stampen. Hierdoor ontstaat een opstootje, waarbij het volk probeert hem een grondwet op korte termijn af te dwingen, maar de president is iedereen te glad af, en Van Galen Last's satyre is klaar.

Ik vind het, na dat duidelijke voorwoord, niet aardig van de N.R.C., dat dit blad zomaar alle kindertjes bij de naam gaat noemen, en ik wil in tegenstelling daarmee Van Galen Last's mededelingen respecteren en hem in de ‘fictie’ van zijn verhaal volgen. President Dramakutra is een gefantaseerde figuur, Somalesië bestaat niet, en Meronië evenmin, - dit zij hier nadrukkelijk vastgesteld! Maar de droom van de kunstenaar, en ook van de criticus, kan soms ‘echter’ zijn dan de werkelijkheid, en misschien komt het daardoor dat in deze reactie op het boek die beide ook wel eens verdacht op elkaar lijken!

Ik vraag mij dan af wáár het boek nu eigenlijk een satyre op is! Op president Dramakutra? De schrijver doet inderdaad herhaaldelijk moeite hem als een infantiel, ijdel en geraffineerd man te presenteren, maar slaagt hij er ook in? Als hij Dramakutra bij een overigens nogal zotte plechtigheid als wijdingsritueel een fles melk laat stukslaan, legt hij er vooral de nadruk op dat dit erg bestudeerd gebeurt met het oog op de filmcamera's. Het kan best waar zijn; ik vraag me alleen af of westerse staatslieden en prinsessen dit met de traditionele champagnefles zoveel spontaner en natuurlijker doen.

Als Dramakutra met zijn vrouw in bed ligt, praten ze erover dat ze niet meer zo vertrouwelijk met elkaar zijn als vroeger; dat de ‘geslaagdheid’ van zijn carrière hem veranderd heeft en misschien menselijk wel wat bedorven. Komt dit bij westerse staatslieden en beroemdheden niet, of minder voor?

En is de schrijver werkelijk overtuigd dat de ministertjes van Somalesië, die hij beschrijft, zoveel belachelijker zijn dan b.v. een Meronische minister Stok, van wie ik wel eens hoorde, een man die vooral in vlaggedoek doet, en van wie nog niet iedereen weet dat hij in de ‘Meronische’ oorlog brallende toespraken hield bij ‘Moffitische’ plechtigheden?

[p. 662]

Wat horen we over Dramakutra's verleden? Vier of vijf regels wijdt de auteur aan het feit dat hij eens door het Meronische gouvernement was verbannen, en hij stelt het voor alsof de gevangene daar met zijn vrouw een soort idylle beleefde. Ik heb van een ander Somalesisch staatsman, die ook verbannen was, eens een boek Somalesische overpeinzingen gelezen, dat iets meer over deze periode vertelde, en er de psychische nawerking van liet zien. Dat boek was geen satyre; het heeft dan ook weinig overeenkomst met Van Galen Last's roman, al verscheen het bij dezelfde uitgever. President Dramakutra zou beter in het fonds passen van een zekere Van Bekknal (het is helemaal niet moeilijk satyrisch te worden op dit niveau!) waar ook het Somalesisch reisjournaal Een omwenteling op de helling van de verslaggever Pieter Quaedtbloet verscheen, want daar lijkt het veel meer op. Deze man zegt, ook al in een voorwoord, dat hij altijd zo'n groot vriend van de Somalesiërs was, en haast zich dan om tweehonderd grauwe pagina's lang niets dan kwaad te vertellen van hun nieuwe republiek, waar hij de warmste gastvrijheid genoot. Eerlijkheidshalve dient gezegd, dat Van Galen Last het toch wel iets minder bar maakt.

De satyre is een literair genre, dat niet alleen recht van bestaan heeft, maar dat ik bovendien zeer bemin. Maar wie er zich aan waagt, mag zelf geen lange tenen en zeker geen boter op zijn hoofd hebben. De bespiegelingen van de schrijver Klant over het ‘eitje der renosters’, als voornaamste kenmerk van het Nederlandse volkskarakter, kunnen mij heus wel behagen, maar waarschijnlijk zou ik iets minder geestdriftig zijn wanneer de een of andere Germaanse ex-Gauleiter, die ons kortgeleden nog meende te moeten ‘beschermen’, onze hebbelijkheden bespottelijk maakte, zonder die der Germanen ook maar te vermoeden. Natuurlijk wil ik tussen Van Galen Last en deze Germaan geen enkele parallel trekken; natuurlijk hoort hij ook niet tot de kolonialisten, die vandaag de dag nog in zielige superioriteitswaan menen dat ‘het oude’ beter was. Maar wel meen ik hem te moeten rekenen tot die goedwillende, en later teleurgestelde, kortzichtigen, die in wezen geen idee hebben van wat er in het oosten aan de hand is: hoe zich daar met en dóór de assimilatie verdrongen gevoelens van eeuwen wreken, over de manifestatie waarvan wij als povere blanke westerlingen, toch eigenlijk maar geen bleekzuchtige satyretjes zouden moeten schrijven!

Literair heb ik daarmee van zijn boek, dat zorgvuldig is geschreven en duidelijk het understatement toont van vooral Engelse meesters, nog weinig gezegd. Mijn algemene indruk is dat de auteur het onder-

[p. 663]

werp ook ‘literair’ niet heeft aangekund, en dat hij zich al te krampachtig op een ‘highbrow’-procédé toelegt, zonder dat daar werkelijk veel inhoud achter schuilgaat. Bedenkelijk nadert hij af en toe wat Fokke Sierksma (die behalve grofheden tegen J.B. Charles ook wel eens iets verstandigs kon zeggen) n.a.v. het werk van verschillende Libertinage-mensen noemde: de gladgeschoren nietszeggendheid.

Het enige dat werkelijk in een satyriek licht verschijnt in het boek is de onzinnige eieren distribuerende Meronische instelling voor hulpverlening, die haar kostbare tijd op werkelijk droevige wijze verknoeit. Wellicht had Van Galen Last (als ex-Sticusaman?) over dat fictieve instituut een aardige satyre kunnen schrijven. Of is President Dramakutra eigenlijk als zodanig bedoeld? De uitlating van de schrijver, dat men zijn rancunes vooral niet te gauw moet begrijpen, zou wel eens een aanwijzing in deze richting kunnen zijn!