De Nieuwe Stem. Jaargang 12

[p. 644]

John den Admirant
Eigentijdse wandschriften

Een paar jaar geleden werd in het schildwachthokje van het onvergetelijke barakkenkamp Mill, waar ik vele gure winternachten verdeed met het bewaken van al dan niet imaginair oorlogstuig, mijn aandacht getrokken door de kreet: ‘De duivel schiep met veel gegil - het concentratiekampje Mill’. Het was met een bajonet in het hout gekrast, nogal diep en duidelijk en het moest mijn lotgenoot wel een uur of wat bezig gehouden hebben. Enkele centimeters lager een onduidelijke potloodkrabbel met de wrange reactie: ‘It's great to be young’. Deze zinnetjes, die me eerst nogal banaal leken, brachten me spoedig in vervoering. Ze hebben mijn wacht goed gemaakt, die nacht. Ze hielden àlles in. De grauwe muren, de eenzaamheid, kou, honger en verveling.

Vanaf dat moment heb ik alle schotten en muren, die op mijn weg kwamen, aandachtig gelezen.

‘Avant de mourir pour la démocratie je voudrais être assuré d'y vivre’, w.g. J.P. Sartre, linkerzijde betonmuur wagenloods legerplaats Havelte. Toen ik op een kerstavond bij de achterpoort van de kazerne te Grave de democratie stond te verdedigen las ik in het schildwachthokje, vlak naast het kijkgaatje waar je nooit doorheen keek: ‘Zalig zijn zij die niet geslacht hebben en nochtans spek aan de zolder hebben hangen’. Ja, nu wist ik het zeker, deze gehelmde en bewapende knapen houden niet alleen de wacht, ze doen nog meer. Afgezien van de ongelukkigen, die nabij paleizen en langs hoofdverkeerswegen zijn opgesteld, wordt door schildwachten veel meer gelezen en geschreven dan ik durfde hopen. Onze veiligheids-officieren zouden barsten als ze het wisten. Maar ze weten het niet. Ook in de cel wordt meer gedaan dan alleen maar gezeten. Ik moest eens een geïnterneerde infanterist voederen. Op de muur zag ik: ‘Het verzet neemt waterkeringen weg, waardoor stilstaande wateren tot woeste stromen worden’. Hij zat daar omdat hij op onbetamelijke wijze okay had gezegd tot een meerdere. Toen hij alles op had en ik zijn eetgerei weer in beslag nam, zoals bij cellulaire infanteristen gebruikelijk is, waren we het er over eens dat zijn straf absurd was. Je kunt in een woord van twee lettergrepen niet een bepaalde toon leggen. We probeerden het nog eens: ókay, okày, óóó-kay. ‘Nou ja goed, sluit me maar weer op, ik zal ze nog wel eens iets terug doen’, zei hij. Hij wierp een afschuwelijke blik op zijn Camus-tekst.

Na mijn demobilisatie slaagde ik er niet in de bij de infanterie aan-

[p. 645]

gekweekte leeswoede te onderdrukken. Ik bekeek alle schuttingen. Ze konden het ontbreken van schildwachthuisjes niet voldoende compenseren. Schuttingtaal is te select, éénzijdig, verveelt gauw. Ik ging op reis. Per ongeluk kwam ik in Kopenhagen in een jeugdherberg terecht. Ik moest even naar achteren. Een paar regels in een mij onbekende taal, Deens waarschijnlijk, en ja, rechts van de stortbak twee hele zinnen: ‘Der Anfang einer neuen Sache setzt das Ende einer alten voraus’ en ‘The actions of people and not their sentiments make history’. Zo, daar moest ik dus zijn, in jeugdherbergen. Ik reisde verder. In een vandrarhem te Värnamo had ik het geluk Césare te ontmoeten, die de verzamelpunten der Hollandse bordenwassers in Stockholm voor me opschreef, want het leek me nuttig om ook eens te onderzoeken in welke richting onze toiletauteurs zich daar, zo ver van huis, ontwikkelden. Ik klom weer op mijn snelle scooter. Gränna, aan het Vätternmeer, is een heel leuk plaatsje. Ik zag er Meq, een bijzonder blond meisje met wie ik bleef corresponderen, maar de toiletten vielen tegen. Na nog een kleine 250 km reed ik de volgende dag Stockholm binnen en liet me inschrijven in de Sommarförläggning, Banérgatan 56, een als toeristenhotel ingerichte school. Ook ditmaal gaf ik van beroep Verbrecher op, zowel in het gastenboek als op de in duplo verstrekte politiepapiertjes. Dat heb ik altijd gedaan in het buitenland, ik heb er nooit iets van gehoord en ik zal het blijven doen zolang het toch blijkbaar niets ter zake doet. Het meisje van de receptie zei tak-tak en het was drie kronen. Ik sliep op een kamer met vijf Hollanders, een Duitser en een Algerijn met politieke moeilijkheden, die voor alle zekerheid maar een flink stukje naar het noorden gelift was. Het waren allemaal bordenwassers, behalve die ene Amsterdammer, hij waste asbakken. Mijn verwachtingen wat de retirade betreft, waren hoog gespannen. Door dit internationale gezelschap zou toch wel het een en ander gepubliceerd moeten worden. De oogst was niet groot, doch boeiend. Op de eerste etage: ‘Nicht alles, was vom Baum fällt, is reif’, w.g. A.L. Amsterdam, in ballpoint op de kalkmuur geschreven en het zeer onnette: ‘Be a man and not a fool - pull the trigger and not your tool’, dit laatste, oh stuk asfaltjeugd, met een mes in de nieuwe deur gekrast. Op de toiletten gelijkvloers zag ik slechts citaten. ‘I got plenty of nothing’. ‘There must be a raison for raindrops to fall’. Enthousiast was ik over: ‘Work is the curse of the drinking classes’, dit aforisme, van Oscar Wilde als ik me goed herinner, kreeg hier in ons milieu een enorme diepgang. Want er moet voor die 600 kronen per maand hard gewerkt worden, elke dag tien uur lang. Elke dag stapels borden, of

[p. 646]

asbakken, de hele dag niets dan borden en asbakken, aangevoerd in een onbegrijpelijk tempo en in stapels van drie meter hoog voor je neergezet. En maar wassen. Asbakken zijn nog erger dan borden, heb ik gehoord. Dan ga je natuurlijk, tijdens dat afwassen, achter in je hoofd naar aforismen zoeken of naar songteksten van enig kaliber. Want je moet sterk staan tegenover die borden en die asbakken. Je vraagt je af waar dat bord met peterselieresten vandaan komt. En wie die asbak daar gebruikt heeft. Er liggen roodgekleurde peukjes op. Dan neem je een stuk blauw krijt en schrijf je in grote letters op de witte muur: ‘volg het spoor terug’, zoals ik gezien heb in een restaurant in Skansen, één der pretparken van Stockholm.

De stad is sinds enige jaren overstroomd door Italianen. Bij hoteleigenaars staan ze hoger aangeschreven dan onze landgenoten. Het zijn geboren bordenwassers, ze zijn actiever en veranderen niet gauw van werkgever, wat de Hollanders daar wèl doen. Die gaan gewoonlijk na drie weken weer weg. Daar staat tegenover, dat wij minder stelen en een grotere bereidheid tonen in het betalen van overnachtingsgelden. In de school waar ik was, in de Banérgatan, heb ik op één nacht ongeveer dertig zuidelijke broeders, die niet in het gastenboek stonden, door een raam zien binnenkomen. Dat was om een uur of twee. Ze kwamen allemaal via het hoofdeinde van die Amsterdammer van die asbakken. Hij werd er telkens wakker van en stelde dat niet op prijs, zoals hij in enigszins andere bewoordingen mededeelde. Hij heeft er werk van gemaakt en de volgende nacht en alle nachten daarna is er gepatrouilleerd door Zweedse agenten van politie in veel te dure uniformen. Het is een mooie oorlog geworden, alle gesnapten en andere wanbetalers moesten binnen twee dagen het land uit. Een klein stempeltje in hun paspoort.

Ik ben toen ook maar gegaan. Zonder één Italiaanse tekst gezien te hebben. Ze hebben het te druk gehad. Hun geest was voortdurend met andere dingen bezig. Met inklimmen en met hun succesvolle omgang met die blonde beertjes in de Kungsträdgarden. Want: ‘Those girls are stranger than fiction’, volgens het schoolbord in lokaal negen.

Op de terugweg deed ik nog even de nieuwe Jugendheim in St. Pauli te Hamburg aan, waarschijnlijk de grootste ter wereld, in ieder geval de mooiste met een prachtig uitzicht over de Elbe. ‘Vieux, n'oublie pas que tu est en passage en ce monde. Boix, mange, dors, et amuse toi’. Dat was alles wat ik in Hamburg vinden kon. Die moderne glas en staalbouwers houden absoluut geen rekening met literaire verlangens. Het ziet er naar uit dat ik boeken zal moeten gaan kopen.