De Nieuwe Stem. Jaargang 12

[p. 600]

Kort bestek

D'n ollen Adenauer

Waarom heeft men hem herkozen? Omdat hij op Hindenburg lijkt? Omdat men weet wat men heeft, niet wat men krijgt, vanouds? Omdat men met hem op welvaart gevaren is? Omdat men, zo niet naar een Führer, dan toch nog wel naar een soort figuur boven de partijen verlangt? En om nog een stuk of wat redenen van Europees, Amerikaans, en clericaal maaksel? In elk geval is men toch wel op ‘de grote man’ gebrand, en op de grote partij, en lijkt het alles op een democratische manier toch een beetje op ‘de grote eenheid’ waar men vanouds en van jongsaf over heeft gehoord. Wij zijn niet meegereisd met Adenauers verkiezingstrein. Wij woonden maar één verkiezingsvergadering bij, daartoe in staat gesteld door de toevallige aanwezigheid van een internationaal vakcongres, dat vorige drie jaren resp. in Parijs, Florence, Oxford en nu in Heidelberg gehouden werd, de oude romantische Prosit-stad der kleurige studenten, en waar overigens onlangs een uitgever werd veroordeeld die per ongeluk door was gegaan, met Mein Kampf te werken. De meeting was in de Stadthalle, die een geweldige menigte bleek te kunnen bergen, en destijds wel van het heil-geroep gedaverd zal hebben. Wij gingen er met laag gespannen verwachtingen heen. Onze indrukken vielen echter heel anders uit. Von Brentano sprak, en dit was nu de meest voorbeeldige verkiezingsredevoering, die wij ooit hoorden. Geen enkel effectbejag, geen applausuitlokkende climax met pause, geen afkammen van politieke tegenstanders. Grote ernst en soberheid. Het onderwerp: Deutsche Einheit und Europäischer Frieden; twee zaken die in het betoog overigens ook niet samen gerijmd noch gelast bleken te kunnen worden. Het gehoor, niet minder voorbeeldig, ouderen en jongeren, zelfs talrijke jonge mensen, aandachtig, doodstil, ogenschijnlijk vrijwel zonder reactie dan een gespannen luisteren. Geen claque, geen deining, geen rumoer. Wij weten niet te zeggen, of deze meeting typerend is, of de grote emoties en ovaties soms voor de grote man zelf gereserveerd waren, uit Führer-atavisme. Brentano kan een aristocratische uitzondering zijn die zo kalmerend en disciplinerend op zijn gehoor werkt. Hoe het zij, en in het midden gelaten, of Adenauers herkiezing een teken mag heten van toenemend democratisch besef der Duitse kiezersmassa, deze meeting ging in zijn werk met een zo voorbeeldige democratische beheersing van hartstochten, dat men zich op een brave Appenzeller Landsgemeinde verplaatst kon wanen. Waar men rustig en rustiek zijn keus

[p. 601]

bepaalde tussen de brave Ollen- of Adenauer. Zegt de waarneming weinig? In elk geval niet het tegendeel, al zijn daarvan weer andere tekenen te zien, van Speidel tot Kriegsonderscheidingstekenen toe, eerlang.

A.D.

Wedden?

De schrijver van deze regels wedde in februari 1940, ten eerste, dat Nederland op de Paasdagen 1940 door Duitsland zou worden overvallen en ten tweede, dat Nederland, de Waterlinie en alle krijgshaftige taal van de militaire bedrijfsleiders van die dagen ten spijt, binnen drie weken zou zijn veroverd. Het eerste gedeelte van zijn weddenschap verloor hij: het zijn Pinksterdagen geworden. Het tweede won hij helaas ver binnen de bepaalde drie weken.

Hij wedde jaren later, dat Adenauer de Westduitse verkiezingen van september 1957 zou winnen. Makkelijk gewonnen! zal men achteraf zeggen. Goed, makkelijk gewonnen. Maar waarom Adenauer moest winnen? Slechts heel weinig mensen beseffen waarom. Het antwoord was: er zullen verscheidene miljoenen Duitsers op Adenauer stemmen, omdat deze vanuit een conservatief doch realistisch gezichtspunt der geringste Uebel is; er zullen ook ettelijke miljoenen Duitsers met hieraan tegengestelde achtergronden en standpunten links stemmen. De doorslaggevende miljoenen echter vormen de Duitsers die het te zeggen hebben zonder dat zij dit weten en die straks van de winnaar alles zullen dulden zonder dat ze het zullen durven weigeren. Deze, de doorslaggevende, Duitsers zullen Adenauer stemmen omdat zij denken dat Adenauer zal winnen, aldus luidde de prognose. En dat is typisch Duits: zij stemmen Adenauer omdat zij verwachten dat de toestand ‘Adenauer’ zal worden, in welke situatie zij het dan prettiger zullen vinden ‘er zelf bij geweest te zijn’. Het is altijd een trots en een troost van de Duitsers geweest, zich van te voren in te kunnen schakelen in het Grote Gelijk.

Hij wedt nu, dat Adenauer-Duitsland, bij deze verkiezingen zo tam, in de komende jaren toenemend krasse taal zal laten horen over de te herstellen grenzen van het Duitse rijk. En dat de volgende oorlog zal uitbreken om de Oder-Neisse-grens.

Ch.

Kolonisatie is van dezelfde natuur als het nazisme

Dit is het oordeel van Alioune Diop, een uit de islam tot het katholicisme bekeerde Senegalees, en hij stemt in zijn oordeel overeen met Simone Weil, die dit ook al heeft gezegd. Hij gaat verder en voegt er-

[p. 602]

aan toe dat de kolonisatie voor de christelijke gemeenschappen gevaarlijker is dan het communisme, want zij kwetst de ziel der gekoloniseerde volken en roept het communisme op. Men kan dit lezen in een artikel van Diop: ‘Kolonisatie en cultuur’, waarmee het katholieke tijdschrift ‘Streven’ zijn oktoberaflevering opent. De redactie tekent hierbij aan, dat Alioune Diop stichter en hoofdredacteur is van het tijdschrift ‘Présence Africaine’ te Parijs en een der meest gezaghebbende leiders van Frans zwart Afrika.

Zijn artikel is niet alleen een getuigenis van een katholiek christen die het christelijke Europa aanklaagt, maar niet minder de kreet van een volk dat zich door het kolonialisme diep gekwetst voelt in zijn eigen menselijk cultuurbewustzijn. Hij kan de kolonisatie als militaire actie, als een economisch avontuur begrijpen en plaatsen en de zaak zou dan eenvoudig en het kwaad niet zo erg zijn geweest. Maar veel erger is de Europese poging tot acculturatie, wat hij noemt de ‘misdadige aanslag op het cultureel geweten zowel van de kolonisatoren als van de gekoloniseerden’, de negatie van de cultuurwaarden der gekoloniseerde volken, de weigering hun rechtmatige onafhankelijkheidswil te erkennen.

‘Wie aandacht heeft voor de christelijke cultuur in Afrika, doet goed met ten minste te luisteren naar deze stem en zich op deze overwogen belijdenis te bezinnen,’ schrijft de redactie van ‘Streven’.

Ik zou hieraan willen toevoegen, dat de Europese superioriteitswaan zich wel beschaamd moet verwonderen over de zelfbeheersing waarmee de zwarte volken van Afrika strijden voor hun onafhankelijkheid en eigen cultuurwaarden, evenals hun zwarte broeders en zusters in het zuiden der Verenigde Staten. Hoe in Little Rock en elders voor elementaire menselijke rechten wordt gestreden, maakt bijvoorbeeld op de zwarte bevolking van Zuid-Afrika een diepe indruk.

Afrika is niet het enige continent, waar de ‘misdadige aanslag’ op het eigen cultuurbezit bitter wordt gevoeld. Laten christelijke en niet-christelijke politici zich eens afvragen, hoeveel onverwerkte kolonisatie-mentaliteit destijds school achter hun houding tegenover Indonesië (‘ons’ Indië) en nog steeds schuil gaat in de tegenwoordige verwikkelingen met deze nieuwe staat en in het acculturatie-streven op Nieuw-Guinea.

O.N.

Schennis van geestelijke nalatenschap

Enige tijd geleden circuleerde in onze grote dagbladpers een bericht, dat Einstein in een interview van 1950 aan een Amerikaans blad zou

[p. 603]

hebben ontkend dat hij een atheïst was en verzekerd dat hij aan een persoonlijk God geloofde. Hij zou nooit een atheïstische levensbeschouwing gehuldigd en reeds als student de theorieën op dit gebied hebben verworpen. Het merkwaardige was dat dit bericht was overgenomen uit de Persdienst van de Ned. Herv. Kerk, maar dat het orgaan van deze Kerk, ‘Woord en Dienst’, het bericht in een regel of vijf weg had gedrukt in een onopvallend hoekje, terwijl de grote pers er op was aangevallen. Bij navraag aan een onzer bladen hoe men aan het bericht was gekomen, bleek genoemde Persdienst het aan de ‘Baseler Nachrichten’ te hebben ontleend die het uit een Amerikaans blad (‘Life’ of ‘Times’) had overgenomen, maar wanneer was niet meer na te gaan. Wel werd hoofdredactioneel verzekerd, dat men er voorshands niet aan twijfelen kon dat Einstein het zó en niet anders had gezegd. (Intussen heeft de ‘Baseler Nachrichten’ verzekerd het bericht niet te hebben geplaatst. Hoe nu, Persdienst?)

Nu kon uit een brief van Einstein zelf van 1952 worden aangetoond, dat toen dit bericht de ronde deed in Finland, hij niets van dit alles had gezegd. Hij schreef: ‘Niet alleen geloof ik niet in een persoonlijk God, maar zulk een geloof lijkt mij tamelijk naïef.’ Louter ongeloof in een persoonlijk God op zich zelf lijkt hem ook in het geheel geen filosofie. Wij kunnen met moeite iets ontdekken van de harmonie in de structuur der werkelijkheid en ernstige pogingen in die richting brengen in ons dat gevoel van nederigheid teweeg, dat verwant is aan religieuze gevoelens. Hij zou dus als een religieus ongelovige kunnen worden beschouwd. Aldus Einstein.

Er zijn overigens meer uitspraken van hem in deze richting (men kan dit alles uitvoeriger lezen in ‘De Vrijdenker’ van 28 september). Wat nu van belang is op dit punt, is niet het gelovig of ongelovig zijn van Einstein, maar de steeds weer opduikende pogingen, om mensen die hun gehele leven zich nooit in theologische zaken hebben uitgelaten en als niet-gelovigen of agnosten bekend stonden, na hun dood voor te stellen als gelovigen. Een verdraaid of verzonnen interview of een oncontroleerbaar gesprek, een niet te verifiëren uitspraak komt dan ergens vandaan. Deze schennis van de geestelijke nalatenschap van een bekende persoon - ik meen dat het met Ortega Y Gasset en met Herriot ook het geval is geweest - is bedroevend.

Het nieuwtje is belangrijker dan een onderzoek naar de juiste toedracht waarvan men met zijn klompen had moeten aanvoelen, dat zij anders was.

O.N.