De Nieuwe Stem. Jaargang 12

[p. 476]

Kort bestek

Theun de Vries en Jeanne d'Arc

In ons meinummer heeft Nico Rost geprotesteerd tegen de veroordeling tot tien jaar dwangarbeid van prof. Harich in de D.D.R.

Theun de Vries tekent tegen dat protest protest aan in een Open Brief aan N. Rost in ‘De Waarheid’ van woensdag 19 juni. Een zekere mr. Proper doet daar nog een schepje bij op in het daaropvolgende zaterdagnummer van hetzelfde blad.

Beide protestanten - of liever beide conformisten - schieten, meen ik, over het doel heen. Mr. Proper zet aan de hand van de rechtsoverwegingen bij het vonnis, die hij in het officiële orgaan ‘Die Neue Justiz’ van 29 maart heeft aangetroffen, enkele van Rost's misvattingen recht - en men kan hem daar dankbaar voor zijn. Zo heeft hij daaruit geleerd dat Harich niet veroordeeld is wegens samenwerking met westelijke geheime diensten. Maar hij breekt er zich dan verder het hoofd niet over dat iemand tot een zo zware straf wordt veroordeeld, dat men deze wel met de doodstraf gelijk moet stellen, die volgens de rechters zelf dus niet als een landverrader kan worden beschouwd. Bij Theun de Vries mist men zelfs een dergelijke zakelijke bijdrage tot het punt in kwestie. Zijn redenering is de afgezaagde: je mag van het Oosten niets zeggen, want het deugt in het Westen niet, een gedachtegang of liever een ongedachte-gang even verwerpelijk als de omgekeerde die van het Westen geen kwaad wil horen, omdat het Oosten niet deugt.

Ik vraag me altijd af wat de mensen die zo ‘redeneren’ zouden zeggen van een vader, die op het wangedrag van zijn zoon gewezen, zou antwoorden, dat diens vergrijpen hem onverschillig lieten, aangezien de zoon van zijn buurman zich eveneens pleegt te misdragen. Mij komt het veel normaler voor dat een vader in die omstandigheden zich allereerst voor het gedrag van zijn eigen zoon en pas in tweede instantie voor dat van zijn buurmans zoon verantwoordelijk voelt.

Maar Theun de Vries moet, dunkt mij, gesteld dat hij na het schrijven van de brief over de inhoud ervan nog nagedacht heeft, tot nog ernstiger conclusies gekomen zijn en in het bijzonder toen hij donderdagavond, de 20ste juni, de voorstelling van Saint Joan bijwoonde, waarin ik toevallig het genoegen had, dicht in zijn buurt te zitten.

Daar stond Jeanne tegenover haar voornaamste tegenspeler in Shaw's stuk en in de film, de Inquisiteur, door Felix Aylmer in zijn onmenselijke menselijkheid of menselijke onmenselijkheid, vertolkt

[p. 477]

op een wijze die boven mijn lof verheven is. Hier ging het in laatste instantie om dezelfde problematiek als bij sommige - niet alle - dier processen in het Oosten, de problematiek van de ‘opdracht’ of van het ‘geweten’ aan de ene kant, van het heil of het vermeende heil van de Kerk of de gemeenschap aan de andere kant, de problematiek van het recht op of de plicht tot non-conformisme en de dwang tot conformisme.

Aan welke kant staat Theun de Vries? Heeft hij zich met het boerenmeisje geïdentificeerd, waaruit - in de geseculariseerde opvatting van Shaw - de eenvoudige stem des volks sprak, die tegen onderdrukking strijdt, of met de inquisiteur wiens mond de dialektiek der ‘hogere’ belangen formuleerde?

Ik hoop dat Theun de Vries zijn ‘open brief’ nog eens zal herlezen in het licht van deze vraag en dat hij dan opschrikken zal bij de ontdekking dat in die brief niet Jeanne, maar de inquisiteur aan het woord was.

Maar laat hij er niet hopeloos onder worden en er zich bij neerleggen dat zijn ‘gevoel’ weliswaar bij Jeanne is, maar zijn ‘verstand’ hem zegt, bij de inquisiteur te moeten wezen. Want deze tegenoverstelling van gevoel en verstand is vals.

Als ons gevoel ons zegt dat processen als dat van Harich en vele andere, een schande zijn voor het socialisme dat zij heten te steunen, dan kan ons verstand dat, als het onbevangen genoeg gebleven is, slechts beamen. Wie anders kunnen en moeten het socialisme op zijn dwalingen en misgrepen blijven wijzen door het de spiegel van zijn oorspronkelijke idealen te blijven voorhouden dan zij die het socialisme nog in hun hart dragen? En hoe kan het zich ooit wezenlijk verwerkelijken als de middelen die het gebruikt niet wezenlijk op het doel gericht zijn dat het nastreeft?

Het wezenlijke waar het op aankomt is nu en altijd en overal het non-conformisme - de bewuste houding die bij Jeanne onbewust was. Haar heiligverklaring was een vergissing die in de grond van de zaak toch weer - geen vergissing was. Een vergissing van de Kerk, die geen nonconformisme gebruiken kan. Geen vergissing, gezien van uit het hogere belang van de mensheid die het niet zonder nonconformisme stellen kan.

R.

[p. 478]

Een curieuze voorspelling

Wie er zich eens toe zou willen zetten een verhandeling over historische voorspellingen te schrijven, zou het geval van Yves Guyot niet moeten vergeten.

Deze ultra-liberale econoom, van 1909 af tot zijn dood in 1928 toe redacteur van het ‘Journal des économistes’ en van socialistische smetten dus zo vrij als 't maar kan, ja, de man die zo ver ging dat hij aan de kapitalistische concurrentie een moraal toedichtte, die we heden ten dage in de alomtegenwoordige ‘service’ nog herkennen, schreef in 1883 in zijn ‘Morale’ een scherpe veroordeling van het kolonialisme.

Dat is van zijn standpunt, dat alle staatsinmenging vreesde als de pest, zo opvallend nog niet. Maar wel merkwaardig is wat hij daar over Algerije zei. Hij beweerde nl. dat de Fransen zich daar niet zouden kunnen handhaven, tenzij op voorwaarde, ‘elke kolonist door twee soldaten te laten bewaken.’

En zo ver zijn we dan nu, driekwart eeuw later, dank zij de socialisten die Yves Guyot niet naliet te bestrijden, waar en wanneer hij maar kon.

Het is met die van Guyot als met vele historische voorspellingen gegaan: degeen die ze opstelde bleek achteraf tegelijk gelijk en ongelijk te krijgen.

R.