De Nieuwe Stem. Jaargang 12

[p. 317]

Kort bestek

Need must when the devil drives

Zo luidt de titel van een der hoofdstukken van het nieuwste boek van Lord Russell of Liverpool: ‘Tough the heavens fall’.

Het thema van dit hoofdstuk werd lang geleden door Sir Francis Bacon gegeven. Als twee schipbreukelingen zich midden in de oceaan aan een stuk hout willen vastpakken, dat maar één van hen kan redden, dan mag de een de ander wegduwen, om zichzelf te redden. Zo te handelen is menselijk en begrijpelijk. Maar wettig is het niet en het is afschuwelijk, wanneer de afduwer zich er niet van heeft willen vergewissen of er niet nog een ander stuk hout in de buurt dreef; actueel, nietwaar?

De voorbeelden zijn boeiend. In 1783 zette de kapitein van een slavenschip 150 negerslaven overboord ‘om het leven van hem, de bemanning en de andere slaven te redden’. Er was namelijk, door allerlei navigatietegenslag, nog een maand te varen en er was nog voor een paar dagen water voor allen. Deze kapitein zag maar twee mogelijkheden: zij eraan of wij eraan. Bij het onderzoek bleek echter, dat hij van Afrika minder water had meegenomen dan normaal was en dan de vaten hadden kunnen houden en dat hij slordig genavigeerd had - dit alles, om haastig op Jamaica te komen, aangezien de slavenmarkt bezig was te vallen... Interessant is, dat dit helemaal geen zaak is voor de strafrechter. In die dagen is het hoogstens een civiele kwestie: had die kapitein, door eigen schuld in de moeilijkheden geraakt, een deel van zijn cargo aan marktgoederen overboord mogen zetten om de rest te redden? Moet de assuradeur betalen?

In het einde van de vorige eeuw stonden twee zeelieden terecht, die in een open boot, 1600 mijlen van Kaap de Goede Hoop, een kajuitsjongen hadden opgegeten. (Geeft u mij de peper even aan? Dank u.) Om zichzelf te redden. ‘It seemed to them that someone would have to be butchered to make a Roman holiday. The question was, who should make the sacrifice? Neither Dudley nor Stephens was in a sacrificial mood, and they decided that the most suitable candidate was young Parker. It might be supposed that, being the youngest, it was only right that he should be the last to go, as he had more of life in front of him than they had; but his murderers argued that as they both had families and would leave little orphans behind them, Parker's death would in the end, do less permanent harm. The cabin-boy,

[p. 318]

doubtless, had his own views on the relative importance of survival, but he was not consulted.’

De twee slagers knielen bij hun slachtschaap neer om te bidden: vergeving voor henzelf, heil voor de jeugdige ziel. Zij worden later door de Assize in Londen ter dood veroordeeld, maar een genadige Lord Chief Justice zet dit vonnis om in zes maanden gevangenisstraf.

Ch.

Dialectiek

Niet lang geleden is door de wereldpers de kritiek verspreid die vermoedelijk van democratische, in elk geval van Amerikaanse kant zelf is geoefend op een Amerikaans corruptie-verschijnsel, waarbij vergeleken de beruchte lintjes-affaire waarover de liberalen destijds Abraham Kuyper zo hard hebben gevallen, maar kinderspel is.

Het ging om de opvallend talrijke verschuivingen in de buitenlands-diplomatieke dienst van de V.S. En de verklaring er voor was geen andere, dan dat nieuw-benoemde Amerikaanse ambassadeurs hun posten niet te danken hadden aan het feit dat zij ‘the right men in the right places’ waren, doch veeleer aan de hoge bedragen - het hoogste bedrag dat genoemd werd was 11 500 dollar - waarmee zij de republikeinse verkiezingskas hadden gespekt.

De beschuldiging werd met vele voorbeelden gestaafd, waarvan het belangrijkste wel was de overplaatsing van Charles Bohlen, Amerika's bekwame ambassadeur in Moskou, naar Manilla om plaats te maken voor een dier geldgevers, met naam en toenaam genoemd.

Wij gaan daar niet verder op in, hoezeer dat stuivertjeverwisselen om zijn politieke consequenties ook in belang moge zijn, omdat het ons niet om het ‘schandaal’, maar om inzicht in die maatschappelijke verschijnselen te doen is, die de door ieder weldenkende gewenste verbetering van de toestand der wereld, ondanks alle goede bedoelingen, telkens weer tegenhouden.

Uit deze geschiedenis blijken immers twee dingen duidelijk. Het eerste is, dat men in de V.S. inderdaad tot op zeer grote hoogte vrij is in zijn kritiek, ongeacht de belangen van de staat, bij een dergelijke onthulling toch ongetwijfeld betrokken.

Maar het tweede wat blijkt weerspreekt eigenaardigerwijze het eerste, in deze zin, dat dááruit blijkt dat deze kritiek, juist dank zij de vrijheid die tot haar uitoefening bestaat, geen consequenties hoegenaamd heeft. Immers de feiten zijn, althans in de wereldpers, niet weersproken noch heeft men het nodig gevonden, de gewraakte benoemingen weer ongedaan te maken.

[p. 319]

Met even grote dwangmatigheid - want dit is niet het enige geval van die aard - als de vrijheid der kritiek omgekeerd evenredig blijkt met haar uitwerking, blijkt in andere gevallen - en wij denken dan aan de landen achter het IJzeren Gordijn - de druk op de kritiek recht evenredig met de uitwerking van het beetje kritiek dat er dan wel wordt toegelaten. Zoals de destalinisatie tot dusver geleerd heeft, behoeft het deksel maar even te worden opgelicht, of het vleugje voorzichtige kritiek dat ontsnapt, zet er heel het maatschappelijk stelsel op stelten. Wat er, helaas, dan toe leidt dat het deksel weer haastig wordt dichtgeklapt.

Bij enig nadenken is dat begrijpelijk genoeg.

Paradoxaal gezegd: waar de kritiek vrij is functioneert zij niet, waar zij verboden is wel.

Maar de conclusie kan, dunkt ons, geen andere zijn, dan dat Hegel gelijk had - en Marx die hem hierin volgde - dus evenzeer, toen zij meenden in de dialectiek niet slechts een visie op het geestelijk en maatschappelijk gebeuren te hebben gegeven, doch wel degelijk een wet te hebben ontdekt die dit gebeuren in al zijn geledingen beheerst.

R.

Geflest

Als bezitters van Slauerhoffs Verzamelde Werken schreven wij geruime tijd geleden in op het Slauerhoffs Dagboek. Vandaag ontvingen wij het en wij hebben spijt van de bestelling. De dertig bladzijden dagboek-notities zijn nogal onsamenhangend en maar matig interessant voor de liefhebbers van de grote schrijver. Het kan zijn, dat de professionele letterkundige ervan smullen zal; misschien zelfs van de précieuse mededelingen die K. Lekkerkerker er betreffende zijn speurwerk aan doet voorafgaan en op volgen, ons zegt het niets. Maar wij hebben het besteld en zullen het moeten betalen. Wij zullen het zelfs bij het rijtje van de Verzamelde Werken zetten. Misschien krijgen we nog eens een erfgenaam die van dit soort priegel-speurwerk houdt. Wij zelf hadden voor f 5,90 liever een Dagboek van Slauerhoff gehad en voelen ons ietwat geflest. Laten de tegenwoordige schrijvers als 't je belieft op tijd hun notitieblaadjes in de kachel stoppen.

Ch.