De Nieuwe Stem. Jaargang 12

[p. 170]

Loe Hsuun
K'oeng I-tsji

De wijnhuizen in Lo-tsjing verschillen enigszins van die in andere Chinese provincies. Men vindt er bijvoorbeeld altijd een bar met vierkante hoeken, waaronder het water klaargemaakt wordt, om op ieder ogenblik de wijn te kunnen verwarmen. Wanneer ze, om twaalf uur, of tegen zonsondergang, klaar zijn met hun werk, lopen de arbeiders zulke zaken binnen, om er een kop wijn te kopen - twintig jaar geleden kostte zo'n kop maar vier muntjes tegen tien tegenwoordig -, en ze dronken dan, staande aan de bar, het warme goedje, om wat bij te komen. Voor éen muntje kon je bovendien een bord gezouten bamboespruitjes kopen of gekruide bonen als ‘zoutje’ en voor iets meer dan tien muntjes had je een warme schotel, maar de meeste klanten hoorden tot de ‘mannen met kielen’ en hadden nooit veel meer dan een paar muntjes te spenderen. Alleen de ‘heren met jassen’, die aan de bar voorbij, direct naar het kleine zijkamertje gingen, lieten zowel vlees als wijn komen en gingen op hun gemak zitten zwelgen.

Toen ik twaalf jaar oud was, werd ik helper in een wijnhuis van Lo-tsjing. De waard vond dat ik er te kinderachtig uit zag om aan de ‘heren met jassen’ voorgesteld te worden, dus kreeg ik werk achter de toonbank.

De ‘mannen met kielen’ waren makkelijker te bedienen, maar het waren echte kletsmajoors, die een hoop last gaven. Wanneer een nieuw vat aangeslagen werd, bogen ze zich ver over de toonbank heen, om te kijken of er geen water op de bodem van de flapkan was, eer deze met wijn gevuld werd, en ook terwijl de kan in het hete water gedoopt werd, lieten ze haar niet los met hun ogen, uit angst, dat er water in zou lopen. Met zo'n toezicht was het buitengewoon moeilijk de wijn aan te lengen, en al na een paar dagen kwam de waard tot het inzicht, dat ik te stom voor dat werk was. Gelukkig voor mij stond de gast, die mij aanbevolen had, hoog aangeschreven bij mijn baas, hij had, wat men noemde ‘veel gezicht’ en daardoor werd tenslotte besloten, dat ik blijven mocht, al was het alleen maar voor het vervelende werkje, de wijn te warmen.

De hele dag stond ik achter de bar, ijverig aan mijn werk. De baas was tevreden, maar mijzelf hing de eeuwige monotonie der dagen soms de keel uit. De waard was iemand met een streng en hard gezicht, de klanten waren saai en hadden barse, onaangename stemmen, en meest-

[p. 171]

al was het onmogelijk om je opgewekt te voelen. Alleen wanneer K'oeng I-tsji binnen kwam om iets te gebruiken, kon ik, met de anderen, van harte lachen, en misschien komt het daardoor, dat ik mij hem nog altijd herinner.

K'oeng I-tsji was de enige ‘heer met jas’ die aan de bar bleef staan om iets te gebruiken. Hij was lang van gestalte, een opvallend grote man, met een merkwaardig bleek gezicht, enigszins blauwachtig van tint, waarop dikwijls sneden en wonden zichtbaar waren, tussen zijn rimpels. Onder zijn kin stak een grijze baard naar voren. Het gewaad dat hij droeg, was inderdaad een ‘jas’ maar gescheurd, vuil, en die er uitzag of hij in geen tien jaar was gewassen. Hij had altijd de mond vol met allerlei woordjes zonder betekenis zoals: tsje, hoe, tsjè en jè, die uitsluitend in de geschreven klassieke taal gebruikt worden, als stijlbloempjes, maar waar de gewone man niets van kan begrijpen. Zodra hij de zaak binnen kwam keken alle gasten hem aan en begonnen te grijnzen. De een of ander riep dan: ‘Hè, K'oeng I-tsji, d'r zitten weer nieuwe schrammen op je bakkes!’

Hij deed alsof hij het niet hoorde. Met zijn gezicht naar de tapkast vroeg hij meestal: ‘Warm twee koppen wijn en geef me een schotel gekruide bonen!’ En dan telde hij naast elkander zijn negen muntjes op de toonbank.

‘Je hebt vast weer gestolen!’ riep dan een van de omstanders, onnodig luid.

‘Hoe vermeet gij U, zo zonder oorzaak iemands integriteit te betwijfelen?’ vroeg hij, met opengespalkte ogen.

‘Wa voor integriteit? He'k niet met me eige oge gezien, dat je ram kreeg omda je boeke van de femilie Ho gejat had?’

Met een vertrokken gezicht, waarop de blauwe aderen opzwollen, betoogde K'oeng I-tsji: ‘Een boek lenen mag niet worden aangerekend als diefstal! Noemt gij dat diefstal, wanneer een geleerde zich een boek leent?’ En daarbij citeerde hij spreuken uit de klassieken, zoals: ‘De koninklijke mens is tevreden met zijn armoe’, spreuken, die eindigden, of aan elkander verbonden waren met woordjes als tsji, hoe, tsje en jè, zodat de mensen schudden van het lachen, en het leek of iedereen vrolijker was geworden.

Achter de rug van K'oeng I-tsji fluisterde men, dat hij vroeger in de klassieke letteren gestudeerd had, maar niet toegelaten was tot de academie. Hij had geen middelen van bestaan, en het was steeds moeilijker voor hem geworden, zijn brood te verdienen, tot hij eindelijk op de rand van een bedelaarsbestaan kwam. Hij was echter een eersteklas

[p. 172]

calligraaf, en kon dan ook genoeg copieerwerk vinden om zijn rijst te verdienen. Maar hij was te verslaafd aan de wijn, te lui om te werken, en verdween meestal plotseling, nadat hij een paar dagen had zitten copiëren, onder medeneming van de boeken, papieren, penselen en inktsteen. Nadat dit verschillende keren gebeurd was, werd het hem onmogelijk werk te vinden, en om toch te kunnen leven, maakte K'oeng I-tsji zich zo nu en dan schuldig aan kruimeldieverijen.

In ons wijnhuis gedroeg hij zich altijd voorbeeldig.

Hij schoot nooit te kort in het betalen van zijn schulden, hoewel wij soms, als hij geen geld bij zich had, zijn naam op het witte bord noteerden van de klanten die geld schuldig bleven. Maar aan het eind van de maand werd dat steeds weer uitgeveegd, want hij zuiverde altijd het bedrag aan.

Die keer, waarover ik sprak, had hij juist met kleine teugjes een kop wijn half leeg gedronken, en zijn gezicht herkreeg langzaam zijn gewone bleekte, toen iemand hem vroeg: ‘Zeg, ken jij nou werkelijk de tekens?’

Hij keek de vrager onverschillig aan, maar deze vervolgde: ‘Want als dat zo is, hoe komt het dat je het dan nooit ook maar halfweg tot sjoe-tsj'ai gebracht hebt?’

Het was duidelijk, dat zijn woorden K'oeng I-tsji diep raakten, want zijn gezicht werd als met een grijze sluier overtrokken, en hij mompelde wat onsamenhangende klanken, waarvan niemand een woord verstaan kon. Weer begonnen de mensen te lachen, en de atmosfeer werd vol vrolijkheid.

Bij zulke gelegenheden berispte de waard mij niet, als ik met de rest meedeed. Hij had graag dat zijn klanten zich amuseerden, en soms vroeg hij zelfs aan K'oeng I-tsji, om ze aan het lachen te brengen. Maar K'oeng I-tsji besefte de dwaasheid van een gesprek met de gasten en wendde zich liever tot de kinderen die in de buurt zwierven.

Eens op een keer vroeg hij mij, of ik wel eens een boek las. Ik knikte.

‘Hau!’ (goed) zei hij. ‘Als dat zo is, wil ik een proef nemen. Hoe schrijf je het teken Wéi voor gekruide bonen?’

Ik dacht bij me zelf: ‘Moet zo'n stukje bedelaar me nou examen afnemen?’ en draaide me om, alsof ik niet meer op hem lette. Hij wachtte even en zei toen in volkomen ernst:

‘Dus, je kunt niét schrijven! Let dan eens op, dan zal ik het je leren. Kijk hier. Zo'n woordje als gekruide bonen moet je kennen, hoe zou je anders later ooit boek willen houden, als je zelf waard wordt?’

[p. 173]

Bij me zelf dacht ik, dat ik nog lang geen waard was, en dat ik mijn baas ook nog nooit gekruide bonen in zijn notitieboekje had zien schrijven. Maar een beetje geamuseerd en tegelijk geprikkeld, antwoordde ik zonder geestdrift:

‘Vraag ik U soms om les? Overigens, hoort het teken niet onder de sleutel Wéi voor grassen?’

K'oeng I-tsji had er pleizier in en trommelde opgetogen met de lange nagels van wijs- en middelvinger op de toonbank.

‘Toei’, (juist), riep hij uit. ‘Maar het teken Wéi kan op vier verschillende manieren geschreven worden. Ken je die soms ook?’

Ik voelde me beledigd, trok mijn lippen omlaag en liep weg. K'oeng I-tsji had zijn lange nagel in de wijn gedoopt, en was begonnen het juiste teken op de toonbank te schetsen, maar toen hij zag, dat ik er geen belang in stelde zuchtte hij even, en er kwam een uitdrukking van teleurstelling in zijn ogen.

Soms, wanneer hij kwam, en met hem de vrolijkheid, kwamen de kinderen uit de buurt aanhollen en om hem heen staan. Hij gaf hun allemaal een gekruide boon, en als ze die ophadden bleven ze nog staan, hopende op meer, met hun ogen vastgezogen aan het bord. K'oeng-Itsji spreidde zijn vingers uit over de bonen, boog door in de lendenen en fluisterde tegen hun: ‘D'r zijn d'r nog maar een paar over, ze hebben me niet veel gegeven.’ Dan richtte hij zich weer op en fluisterde bij zichzelf: ‘Niet veel, niet veel! Veel, hoe tsai! Niet veel, jè!’ zijn klassieke woordjes weer te voorschijn halend. De kinderen verspreidden zich tenslotte, schaterend van het lachen.

Op een dag, kort voor het midden-herfst-feest, maakte mijn patroon zijn boeken op. Hij nam het witte bord van de wand en merkte op: ‘K'oeng I-tsji heeft zich een lange tijd niet vertoond. Hij is me nog negentien muntjes schuldig!’

Pas op dat ogenblik besefte ik, hoe lang het geleden was, dat ik hem het laatst gezien had.

‘Hoe had hij ook kunnen komen? Hij heeft ram gehad. Dit keer benne allebei zijn benen gebroken.’

Een van de klanten kwam met dat nieuws op de proppen.

‘Ah!’

‘Ja, hij had weer gegapt. Helemaal getikt, die vent! Stel je voor, dat hij gejat heeft uit het huis van rechter Ting! Wie kan nou denken dat zoiets goed afloopt?’

‘Wat voor staart had dat muisje?’

‘Wat voor staart? Eerst heeft hij een bekentenis moeten schrijven, toen hebben ze hem allebei zijn benen stuk geslagen.’

[p. 174]

‘En daarna?’

‘Daarna? Ik zeg je toch, dat zijn benen stuk zijn!’

‘Hoe maakt hij het daarna?’

‘Weet ik het? Misschien is hij wel gekrepeerd.’

De waard zei niets meer, maar ging automatisch door met het opmaken van zijn boeken.

Het midden-herfst-feest was voorbij en de wind werd iedere dag guurder. Een vroege winter was begonnen. Hoewel ik de hele dag vlak bij de kachel stond moest ik een gevoerde kiel dragen, om warm te blijven. Op een middag, toen er geen enkele klant in de zaak was, zat ik met gesloten ogen.

‘Maak een kop wijn warm.’

Geschrokken opende ik mijn ogen. De stem was heel zwak, maar bekend. Ik keek om me heen, maar zag niemand in de zaak. Ik stond op en keek over de bar heen. Toen zag ik K'oeng I-tsji op de grond zitten, met zijn gezicht naar de drempel. Zijn gezicht was donker, mager en ellendig. Hij had een gescheurde linnen jas aan en zat op zijn verlamde benen, die gekruist waren in een rieten mand, die met een strooien koord aan zijn schouders was verbonden. Toen hij mij zag, herhaalde hij met matte stem: ‘Maak een kop wijn warm.’

De waard stak nu ook zijn hoofd over de toonbank en zei zonder enige ontroering: ‘Je bent me nog negentien muntjes schuldig, K'oeng I-tsji!’

Hij keek lusteloos op en mompelde: ‘Dat... zal ik de volgende keer verrekenen. Dit betaal ik contant, en de wijn moet goed zijn.’

Zoals gewoonlijk begon de baas weer te glimlachen en hij zei: ‘K'oeng I-tsji, je hebt vast weer gestolen!’

Hij ging er niet op in en trachtte het niet te ontkennen, maar antwoordde kortaf: ‘Houd je grappen voor jezelf.’

‘Mijn grappen? Als het geen stelen was, wat was het dan? Waarvoor hebben ze je benen dan stuk geslagen?’

‘Stuk geslagen? Ze zijn gebroken van een val,’ zei hij met zachte stem. ‘Gebroken van een val zijn ze...’ Iets in zijn ogen scheen er om te smeken, de ondervraging niet verder voort te zetten.

Intussen waren allerlei mensen binnen gekomen en lachten nu even hard als mijn baas. Ik warmde de wijn en zette haar op de grond voor K'oeng I-tsji. Hij zocht in zijn zakken naar vier muntjes en gaf ze mij. Toen zag ik dat zijn lange, rechte handen vuil van de modder waren, en ik begreep, dat hij hierheen gekomen was, door zichzelf langs de weg voort te trekken. Hij bleef niet langer dan nodig was om zijn wijn

[p. 175]

te drinken. Daarna, terwijl de zaak nog gonsde van het gepraat en het gelach der toeschouwers, ging hij recht op zitten, en trok zichzelf weg met zijn handen.

Een hele tijd daarna zag ik hem niet meer. Toen het jaar om was, nam de baas het witte bord van de wand en zei: ‘K'oeng I-tsji is me nog altijd negentien muntjes schuldig.’ Het jaar daarop, bij het feest van de drakenboten, zei hij het zelfde nog eens. In de herfst sprak hij er niet meer over.

Ik heb K'oeng I-tsji nooit meer gezien. Misschien is hij werkelijk dood.

Vert. Jef Last.