De Nieuwe Stem. Jaargang 12

[p. 53]

H.A.C. Roem
De zin van het schrijverschap

Wie schrijft beschrijft en wel zijn tweede levensreis. Het schrijverschap is de objectivatie van die tweede levensreis. Deze tweede levensreis ontstaat door een bestaansverdubbeling en omgekeerd. Naast het onmiddellijk gegeven bestaan, het bestaan waarin we geworpen zijn, rijst een nieuwe bestaansvorm op, welke hoewel geheel het karakter van menselijke geschiedenis dragend, tracht zich onafhankelijk te stellen naast en misschien boven de eerstgenoemde bestaansvorm. Hoewel de beide bestaansvormen geheel verlopen binnen de dimensies van de historiciteit, treedt binnen het menselijk bestaan als totaliteit een polarisatie op, door middel waarvan het bestaan zich van het bestaan tracht te ontdoen. Het bestaan geraakt dusdoende in een paradoxe situatie, want de bestaansverdubbeling (met accent op verdubbeling) blijft bestaansverdubbeling (met accent op bestaan), d.w.z. er treedt geen echte ontstijging of transcendentie op, de polarisatie is een bestaansimmanent phenomeen. De menselijke bestaansconditie van de schrijver is dus wezenlijk paradox van aard, het is objectivatie van een tweede levensreis, die geen principieel andere levensreis is.

De schrijver schrijft over het leven, ook als hij ogenschijnlijk over het leven heen of aan het leven voorbij schrijft. Deze menselijke conditie betekent overigens geen spiegeling van de eerste levensreis in en tot de tweede. De objectivatie door de tweede levensreis is geen spiegel-reflectie van de eerste, maar is bespiegelende interpretatie daarvan. Bespiegeling is altijd reeds interpretatie en dus meer dan spiegeling. Ook de meest fantastische litteraire thematiek is interpretatie van en wel tegen de concrete bestaansstructuur in. Ook de tegeninterpretatie is interpretatie van en zelfs vanuit. De schrijver schrijft dus vanuit het leven over het leven. Hij schept leven over het leven heen en tegen het leven in.

Omdat de schrijver beide levens leeft, leeft hij dus afwisselend het ene en het andere. En omdat hij als individu naar eenheid streeft, tracht hij beide bestaansvormen contrapuntisch met elkaar te verbinden. In en als de litteraire kunstenaar wordt de bestaanspolarisatie dynamisch geordend tot een contrapuntische structuur, de beide levenslijnen gaan kruisend parallel.

De schrijver denkt over het leven vanuit het leven, de idealistische wijsbegeerte denkt over het denken en het leven vanuit het denken.

[p. 54]

De existentiële philosophie denkt vanuit het leven over het denken en het leven en het is dan ook niet verwonderlijk dat de grenzen tussen litteratuur en wijsbegeerte hier gaan vervagen. Het litteraire bezigzijn blijkt hier wijsgeriger dan men dacht en de philosophie meer litterair dan men wilde weten. Beide blijken au fond te zijn een poging tot zelfinterpretatie van het menszijn. Zelfinterpretatie ook tot in de meest fantastische en speculatieve verbeeldingsthematiek.

Wie iets verbeeldend stelt, meent dat het verbeelde eigenlijk een menselijke mogelijkheid zou moeten kunnen zijn en dat toch eigenlijk ook al een beetje is.

Litteraire existentie is verdubbeld bestaan, de zin ervan is tot mensduiding naar boven, dat is tot bovenuit-duiding te komen. Het is de tour de force van het zichzelf aan de eigen haren omhoog trekken, een tour de force welke mislukt en gelukt tegelijk. De mens is inderdaad het enige schepsel aan wie het gelukt zich tot op zekere hoogte aan de eigen haren omhoog te trekken. Deze mogelijkheid treedt op in en met de bestaansverdubbeling en met het feit dat de een de bestaansverdubbeling van de ander kan meemaken, doordat de schrijver schrijft.

De lezer volgt echter het trapezewerk van de schrijver vanuit een veilige plaats, hem treft slechts indirect de Prometheïsche bestraffing welke de schrijver in en met zijn verscherpte bestaansverdubbeling ondergaat en waaraan hij soms bijna ondergaat. Deze paradoxale dynamiek verleent aan het schrijverschap zowel een verhoogd gevoel van vrijheid als van tragische gebondenheid; het laatste is er juist door het eerste.

Wat is nu de zin van het feit dat de schrijver zijn tweede levensreis objectiveert en dus niet alleen maar monologisch fantaseert?

De mens is wezenlijk een op weg zijnde, een naar het eigen diepste zelf op weg zijnde, deze existentiaal brengt met zich mede dat de mens zichzelf voortdurend heeft te interpreteren. Het voortdurende levensontwerp eist een voortdurende interpretatie van eigen zijn en eigen situatie. De mens als mensheid en de mens is wezenlijk geval van mensheid en menselijkheid, eist dat deze interpretatie wordt gecommuniceerd. Interpretatieve noodzaak betekent noodzakelijk mededeling en dus objectivatie van het proces der interpretatie in de vorm van een bestaansrapport. Existentie is dialectische eenheid van zijn en zeggen, van leven en levensrapportage. Zich niet zeggend zijn, zich niet in bestaansrapporten neerleggend zijn, is een verloren gaand zijn. Wat wij bezitten aan cultuurschatten is het geheel van bestaansrap-

[p. 55]

porten door onze voorgangers uitgebracht. Alleen bestaansverdubbeling en objectivatie daarvan vermag tot cultuurcontinuïteit te leiden in die zin, dat er daardoor cultuur is en zijn zal.

Van alle uitdrukkingsmiddelen is het woord het meest universeel en het meest exact en levert ook de meest indringende bestaansrapportage. De schrijver werkt dusdoende mede aan het scheppen van een tweede mens en mensheid. Een tweede mens die geen bovenmens wil zijn, maar wel een mens die boven wil blijven in de stroom der contingentie en historiciteit. In en met de bestaansverdubbeling weet de schrijver zich te emanciperen van de zwaartekracht der feiten en slaagt hij erin een tegenwereld op te bouwen met zijn eigen gravitaties.

Deze emancipatie is overigens, zoals reeds in het begin werd aangeduid, niet ontologisch-transcendent van aard, maar blijkt wel phenomenologisch-transcendentaal van functie. De schrijver schrijft zich vrij van accidentie en schrijft zich daarmee vrij voor essentie. Deze essentie is en blijft echter gelegen binnen de dimensies van de historiciteit.

De schrijver maakt geschiedenis, hij ‘geschiedt’ zelf en zodoende verdubbelt zich de geschiedenis.