De Nieuwe Stem. Jaargang 12

[p. 41]

F. van der Kooi
Op ziekenbezoek

Hoewel de reden (zei de zieke) waarom ik niet gezond word, mij nog steeds duister is, kan ik er voorlopig wel een zekere balans van opmaken. Het zal je misschien bevreemden, dat ik ‘reden’ zeg en niet ‘oorzaak’, maar daar heb ik voldoende reden voor. De oorzaak dat ik niet gezond word ligt namelijk hierin, dat ik er een tegenzin in heb gezond te worden, en gaat dus terug op een reden. Ik tracht me die al jaren bewust te maken en deze studie is niet geheel zonder gevolg. Ogenschijnlijk vind ik steeds nieuwe redenen. Het is dan ook niet een regelmatige studie, maar een doorlopend vergeten van het probleem in de zorg voor de instandhouding van mijn ziekte (een zorg die voornamelijk tegen verergering gericht is, naar ik me voorhoud), waarbij het probleem af en toe onverwacht opduikt, op een andere plaats, in een andere belichting, en eigenlijk in een nieuwe gestalte en een nog nooit gezien verband; en dan vind ik opeens weer een nieuwe reden, waarover ik weliswaar lang kan nadenken, maar die ik niet methodisch gezocht heb. Het is nu ook weer niet zo, dat ik al die redenen als een ambtenaar of een winkelier op een lijst afcheck, want ze lossen elkaar niet af, en de oude redenen worden niet door een nieuwe tot onwaarheid gemaakt. Wanneer ik vroeger dacht, dat ik niet gezond wou worden omdat ik niet wist waarvóór ik gezond zou moeten worden, en later, dat de macht der gewoonte (die een zorgend mens, als ware hij een kluit liggend pek, vanzelf tot een zekere harmonie af rondt), dan wel de suggestie van andere mensen en van de wereld mij te sterk en te noodzakelijk was, dan wordt de eerste reden door de tweede en derde niet opgeheven. Het maakt haast de indruk of er maar één reden is, die op gezette ogenblikken bij gedeelten of aspecten onthuld wordt, die groeit en zich verdiept, als een huis dat er telkens een verdieping bij krijgt, totdat... maar laat ik niet vooruitlopen, want dat loopt bij mij toch alleen maar uit in een abstract fantasieslopje. Vaak komt een nieuwe reden, dat wil dus eigenlijk zeggen een nieuw aspect van de onbekende reden (of eerder nog een groeistoot van de onvolwassen reden, waarin al de vorige fazen zich nog aftekenen) vaak komt zo'n ‘nieuwe reden’ (want zo doet het zich ondanks alles voor) tot mij onder de lectuur. Zo, kort geleden, bij Dostoïevsky. Het doet er niet toe welke passage; het had elke passage kunnen zijn, want overal komen in Dostoïevsky's romans mensen, die heftig leven, tot inkeer. Zijn

[p. 42]

oeuvre is een epopee van inkeren. Het gebeurt even ogenblikkelijk als blikseminslag. Het zijn niet de grote inkeren, belangrijk voor literaire onderzoekers of filosofen, die mij het meest treffen. Dan wordt de auteur namelijk zo uitvoerig dat ik te veel zie, en mijn inzicht te zeer in beslag genomen wordt. Het zijn de kleine, die nauwelijks opvallen, omdat ze maar even in een gebaar of besluit worden aangeduid. Zo'n passage was het, waarbij ik dacht: Waarom heb ik zulke inkeren niet - of niet meer? Het antwoord kwam onmiddellijk. Het kwam op die maagdelijke zielsplek, waar nog nooit een gedachte geweest was. En het was daardoor, tegelijkertijd, een felle korte formulering - en een wijde lege nevel. (De nevel sprong opeens vol met alle redenen in één, alle vroegere opgenomen in het antwoord, de ‘nieuwe’ reden.) Dat antwoord was: ‘Omdat ik de zorg voor gezondheid primair stel; dat vereelt mij!’ Dit antwoord is alleen maar intelligibel in de sfeer waarin het opdook. Eigenlijk begrijp ik het nu al niet meer. Ik kan het je daarom niet uitleggen. Ik ben te zwak om in die gesteldheid te blijven, hoewel ik intuïtief voel dat ik alles zou begrijpen en tot de totale reden zou kunnen voortsnellen, wannéér ik er in bleef. Ik houd alleen de woorden over, alsof ik een ander was. Het belangrijkste woord lijkt me het woordje ‘stel’. Daarin zit het ‘waarvóór?’, de ‘gewoonte’ met haar schijn-harmonie, en de wereld der mensen. Kan ik zover gaan en concluderen, dat de reden waarom ik niet gezond wil worden juist de wil tot ‘gezondheid’ is? En dat, mèt het uitroeien van het gezondheidsideaal, een zekere, of beter gezegd, de, mijn, inkeer me gezond zou maken? Ik weet het niet. Ik denk te veel. Ik praat te veel. Stel je voor, ik vraag me zelfs af, met het cretineus-geïnteresseerd gezicht van een studeerfrikje: ‘Is de zorg voor de instandhouding van mijn ziekte identiek met de zorg voor gezondheid?’ Ik wou dat ik vroeger op school geen algebra geleerd had. Je weet wel wat ik met ‘algebra’ bedoel. Dan zou ik in de sfeer kunnen blijven waar begrijpen mogelijk wordt, in plaats van vergelijkingen te transformeren zonder doel, of voor een doel dat geen fluim waard is... Wat zit je me aan te kijken? Denk je soms dat ik gek ben? Dat niet? Wat dan? Nu goed ik ben gek! Ik ben gek omdat ik op dezelfde manier gek wil zijn als jullie allemaal! Ik verdom het! Ik sta op. Ik ga uit. Alle redenen kunnen voor mijn part naar de verdommenis lopen. Moet ik me soms verantwoorden? Waar is de telefoon... Dat is de laatste maal van m'n leven dat ik die imbéciele nummertjes draai... Slavernij... ‘Dokter?... Dokter! Loop naar de hel!... Ik zei, loop naar de hel, adieu.’ Ha, ‘gefeliciteerd’ zegt de huichelaar. Ik kan geen telefoon meer zien.

[p. 43]

Weg met dat ding!... Schrik maar niet - ik ben niet zo gek als ik doe. Dat toestel betaalt de dokter wel, met gesloten beurs zou men kunnen zeggen. - Zie het zinnoberen, zie het octoberen lover! Als een chromatisch klokkespel tegen een lucht van tuurkoooois! (Couperus! - haakjes weer dicht.) Hier heb je ‘Life’ zolang. ‘Life!’ Ik ga een koue douche nemen. Ik ga een aaneenschakeling van koue douches nemen. En dan gaan we naar de ‘scrotum-tightening, snot-green sea...’ (- -) Zeg (excuseer m'n toilet) leuk dat je gekomen bent, of heb ik dat al gezegd? Hé!... Laat die telefoon liggen, die is al kapot! (- -) De douche was koud. Ja, ik bibber, maar niet van de kou. Niet van de kou! Van de vraag wat-nu. Ik bibber van de leegte. Ik wil achter het nul-punt komen, achter het begin. Kom laten we gaan. In de zon, in de schaduw, het hindert niet waar. Zolang men nog niet is, komt het er alleen in schijn en dus niet op aan waar men is. Wanneer men is, komt het er helemaal niet meer op aan. Wat ben je zwijgzaam. Hoe is het met jou? Hoe ben je, ik bedoel, hoe staat het leven? Wat vind jij de moeite waard? Als je 't niet zeggen wilt, ook goed. Als je 't niet zeggen kunt, des te beter. Kom laten we gaan zien hoe de boerekool op de herfstakkers staat. Een wonderlijke miskende plant, boerekool. Een plant met hoogstontwikkelde donkergroene hersens, temidden van wazige horizonnen en lengende nachten. Géén ingrediënt voor stamppot! Drager van rijp. Of laten we zwijgend langs het verlaten strand gaan, waar bij duizenden, door landwind bedrogen, de kwallen aanspoelen om te sterven. Blauw-groene dommen van berusting. Bestemd om uit te drogen tot een cirkelvormig lapje, elk in zijn cirkelvormig zandgraf je, overstoven met het fijnste poeder dat de duinwind in tegenlicht voortsluiert, lichtende rook der eenzaamheid. En de gedempte schreeuw van een enkele mediterende meeuw, die lui opwiekt, door ons gestoord. Achter de heiïgheid van de blauwe zee geestert misschien een verre witte boot in het verdwaald-lachend zonlicht. En als we moegelopen zijn laten we dan thee gaan drinken op een glasomgeven terrasje in de laatste zomerwarmte bij oude dames met piepende borst en haakwerkje, en enkele kinderen die spelen in manteltjes en herfstige jonge kreten. Dit alles zal er misschien niet op aan komen maar dat is nog hoogst onzeker...