De Nieuwe Stem. Jaargang 11

[p. 539]

Kort bestek

Is er iets veranderd? I

Als men boeken leest over het ‘sociale vraagstuk’ uit de tijd van zijn opkomst, zo een vijf en zeventig jaar geleden nu, en met vergelijkt ze met onze hedendaagse literatuur over hetzelfde onderwerp, dan komt men tot de conclusie dat in die driekwart eeuw de verhouding van arbeiders en ondernemers zo grondig gewijzigd is dat in die van nu die van toen niet meer is te herkennen.

Tot dat dan af en toe en hier en daar - als men er op let nog bijna dagelijks en schier overal - zich een feit voordoet dat tot het besluit noopt dat er in al die tijd in wezen aan die verhouding niets is gewijzigd, dat er niet alleen nog steeds een ‘boven’ en ‘onder’ is, maar dat ook de onverschilligheid van ‘die daar boven’ voor het lot van ‘die daar onder’ dezelfde gebleven is.

Zo een feit is wat in de kranten de ‘ramp’ van Marcinelle heet, maar dat beter de ‘misdaad’ van Marcinelle kon heten. Een oude mijn, weer intensiever geëxploiteerd, zodra de conjunctuur hernieuwde winstmogelijkheden beloofde, waar de Belgische mijnwerkers zonodig door Italiaanse konden worden vervangen die nog minder eisen stelden en waar de houten deuren dus niet door ijzeren werden vervangen, de elektrische leidingen onbeschermd bleven en de rest aan het toeval werd overgelaten. Met het bekende gevolg.

En ‘Marcinelle's’ bestaan nog overal ter wereld. Overal ter wereld zijn nog ondernemers voor wie alleen hun winst telt en overal ter wereld zijn nog arbeiders wier minimumbestaan hun niet veroorlooft welk werk ook te weigeren.

Het is waar dat er veel veranderd is. Maar het is ook waar dat, zolang er nog gebeuren kan wat in Marcinelle gebeurd is, het wezen van de klasse-maatschappij als nog onveranderd dient beschouwd - en onverbloemd gebrandmerkt - te worden.

[p. 540]

Is er iets veranderd? II

In diezelfde driekwart eeuw, waarvan hier boven sprake was, is het moderne imperialisme opgekomen en weer vergaan. Wie de verhouding van Europa tot de andere werelddelen van destijds vergelijkt met die van nu, vindt geen enkel element meer terug.

Totdat dan af en toe en hier en daar - maar als men er op let nog bijna dagelijks en schier overal - zich een feit voordoet dat tot het besluit noopt dat er in al die tijd in wezen aan die verhouding niets is gewijzigd, dat Europa, zo het dan al niet meer in feite in enig opzicht nog superieur is, toch nog steeds de oude pretentie van meerderwaardigheid niet heeft kunnen of willen afleggen en dat het Europese haantje, zo het dan al geen koning meer is, toch nog altijd koning kraait.

Zo een feit is de westerse reactie op het besluit der Egyptische regering tot nationalisatie van de Suez-kanaalmaatschappij. Tussen haakjes: een heel wat wettiger besluit dan dat op grond waarvan de Amerikanen indertijd aan het Panama-kanaal zijn gekomen. Want hoe was die reactie? Zij was in toon even mateloos als in feite machteloos, maar het gebaar had desalniettemin nog alle pretenties van vroeger: niet alleen alsof het Britse en Franse militaire apparaat nog aan de wereld de wet konden voorschrijven, maar ook alsof alle normbesef, redelijke en zedelijke maatstaven, ginds vertrapt, hier veilig zouden zijn.

Voor wie met aandacht 's werelds loop volgt, geven beide feiten stof tot overdenking te over, zowel dat van de mijn als dat van het kanaal. Beide rechtvaardigen de vraag of er nu al of niet iets veranderd is? Maar terwijl men bij het ene moet antwoorden: in wezen blijkbaar nog niets; moet bij het andere het antwoord luiden: blijkbaar in schijn nog niets.

De onveranderde schijn is in dit geval echter even gevaarlijk als het onveranderde wezen in het andere. Want alle hybris is nog steeds gevaarlijk en Nemesis nog steeds een onverbiddelijke godin.