De Nieuwe Stem. Jaargang 11

[p. 533]

Een bemoedigende brief van Camille Huysmans

Brussel, 30 mei 1956

Geachte Heer Professor,

Ik dank U voor Uw brief en wensen. Ik zal ‘perseverare’. Ik ben ook zo pessimistisch niet als U. U staat veel te sterk onder de invloed van de transitorische toestand van vandaag. De arbeidende klas begint te begrijpen dat de atoombom de grote heren veroordeelt zich te scharen rondom de onderhandelingstafel. De heren durven en kunnen het instrument, dat te hunner beschikking staat, niet gebruiken, omdat zij zich zouden zelfmoorden, alle. Zij zijn gedwongen de militaire bom te begraven, maar het gevaar is, dat zij daarbij het kanon zouden behouden, en morgen te herbeginnen, wat gebeurd is in 1914 en in 1940.

Dàt is het werkelijk gevaar! En daarom druk ik erop: ook het kanon moet begraven worden!

De partijen, - ook de mijne, - beginnen dit te verstaan, en ik voel dat het idee zich overal opdringt. In alle milieus van mijn land.

Het zal moeilijk gaan in Nederland. Het calvinisme ankert de mensen veel sterker aan de realiteit van gisteren, en de Partij van de Arbeid loopt schoorvoetend vooruit. Ik denk aan Indonesië. Maar, zij zal toch moeten volgen, en haar fanatisme ietwat milderen. Zij is onbekwaam haar anticommunistische rancune op te geven, op een ogenblik, dat het communisme evolueert, en nog sneller dan ik gedacht heb, eergisteren.

Zo zie ik de zaken.

Geloof mij

Uw

CAM. HUYSMANS.

[p. 534]

De socialistische veteraan schreef deze brief in antwoord op de volgende gelukwens:

Amsterdam, 28 mei 1956

Zeer waarde heer Huysmans,

Zoëven heb ik door de radio - en helaas dus slechts uit de verte - de hulde gevolgd U ter gelegenheid van Uw 85ste verjaardag gebracht.

Na dat vele kan deze enkele stem slechts ijl klinken, maar ik zou desondanks toch niet willen, dat de mijne in dat koor ontbrak.

Ik zou het vooral daarom niet willen, omdat ik een accent wilde leggen op een feit dat in de radio-uitzending ten onrechte m.i. ontbroken heeft en waarop gij alleen in Uw dankwoord hebt gezinspeeld, dat is op Uw jongste stappen die bedoelden de breuk in de arbeidersbeweging, in 1914 ontstaan, te helen. Ik vrees dat, zoals de zaken nu staan, die beoogde verzoening een illusie zal blijken - ik vrees dat de bestaande socialistische partijen in het Westen inmiddels te diep in de burgerlijke maatschappij verankerd geraakt zijn - neem b.v. Mollet en Algerië - om zelfs nog te begrijpen wat het socialisme vóór 1914 voor ogen stond. Maar ik ben anderzijds te zeer historicus om niet te weten dat de uitdrukking ‘zoals de zaken nu staan’ wel degelijk betekent dat zij straks zo niet anders zullen, dan toch kunnen staan.

En in elk geval doet dit niets af aan mijn bewondering voor Uw verziendheid van blik en wijdheid van geest, verziendheid en wijdheid altijd al zeldzaam, maar dubbel zeldzaam, ja misschien wel nooit voorgekomen bij iemand van Uw leeftijd.

Vandaar mijn oprechte wens dat gij nog lang gespaard moge blijven voor dat wat in diepste kern Uw strijd altijd gegolden heeft, - de vrede. De vrede, die, zoals gij het zelf in Uw slotwoord zo juist hebt gezegd, daarom zo begerenswaard is, omdat hij en hij alleen een ieder de mogelijkheid van ontplooiing zijner gaven kan bieden.

Met nog eens mijn gelukwensen en hartelijke groeten,

gaarne Uw

J. ROMEIN.