De Nieuwe Stem. Jaargang 11

[p. 475]

Kort bestek

Echt niet aardig...

Het is, menselijk gesproken, niet aardig van A. Roland Holst dat hij voor Rädecker's monument op de Dam een tekst heeft gemaakt die voor de gewone, eenvoudige man zo onverstaanbaar is als sanskrit. Hij had het gewende spreken uit een eigen gedachtenwereld hier eens voor één keer moeten laten varen voor het spreken tot anderen, d.w.z. tot die naamloze en literair ongeschoolde honderdduizenden die langs dit monument zullen komen en zijn tekst lezen. Dit gedenkteken betreft regelrecht gebeurtenissen waarbij millioenen landgenoten ten nauwste waren betrokken en niet alleen een intellectuele elite. Het was harteloos, daarmee bij het maken van de tekst geen rekening te houden. Kon of wilde Holst dat niet, dan had hij beter de opdracht niet kunnen aanvaarden.

Onze Korte Bestekken komen voor de verantwoording van de gehele redactie, maar aangezien één van onze redacteuren de maker is van een andere tekst op dit Nationale Monument, moet hier worden verklaard, dat hij op geen enkele wijze deel heeft genomen aan het tot stand komen van dit stukje. Maar zijn redacteurschap mag ons er niet van afhouden, hier een woord van spijt en misprijzen te laten horen.

A. Roland Holst is een van onze allergrootste dichters. Maar de vraag is niet, moet niet zijn, of de door hem gemaakte tekst op een hoog peil staat en zelfs niet of hij op zìjn peil staat. De zaak is alleen dat deze, misschien filosofisch niet houdbare, maar al ware dat wèl zo, in elk geval voor de brede lagen van het Nederlandse volk bestemde persoonlijke uitspraak, op dit nationale verzamelpunt misplaatst is. Hier had geen literatuur moeten staan die in de eerste plaats literatuur is, maar een voor ieder begrijpelijk, diep menselijk woord. Dat de dichter Roland Holst zo weinig gevoel voor de gewone voorbijganger heeft gehad dat hij heeft geweigerd, voor één keer - goed, uit zijn erkende en bewonderenswaardige hoogte, maar dan toch tot hen, dus zo begrijpelijk mogelijk voor de eenvoudigen, - te spreken, is rondweg harteloos te noemen en een treurig blijk van de versplintering van onze cultuur. Het strijdt bovendien met de geest, waarin Rädecker zijn grootse werk heeft ontworpen. De oom van de dichter - prof. Richard Roland Holst - zou zich die beter hebben ingedacht.

Deze tekst heeft dan ook in de pers nogal wat deining veroorzaakt.

[p. 476]

D.A.M. Binnendijk nam het in het Alg. Hbld. op voor de belaagde ‘mytholoog Roland Holst’, die ‘niet meer wordt verstaan en de wrevel wekt van de gejaagde menigte, die zich de moeite van de bezinning ontzegt’. Maar dit is toch wel een eenzijdige voorstelling van zaken. Hij beroept zich dan op het proza van Tacitus e.a. Dat is de kwestie van een geheel verkeerde kant zien. ‘De moeite van de bezinning’ en elke andere moeite mag men vergen voor een bijdrage in een tijdschrift of een verzen-bundel of een prozaboek: een ieder is vrij dat te kopen en in zijn vrije tijd te bestuderen, of het ongelezen te laten als het hem geen belang inboezemt. De tekst op een openbaar nationaal gedenkteken als dit echter moet geen ‘moeite’ kosten maar voor elke voorbijganger toegankelijk zijn omdat hij elke voorbijganger aangaat. Aan de hand van die tekst geeft Binnendijk in bijna een halve extrabrede kolom een scherp intelligente verklaring van het vrijheidsbegrip bij Roland Holst, zoals het uit diens inschrift spreekt. Hij ziet niet in, dat dit inschrift reeds veroordeeld is doordat het zulk een intelligente, intellectuele, intellectualistische explicatie nodig heeft.

Een andere litterator, in een wederwoord in het zelfde dagblad, vraagt dan ook terecht: ‘is deze problematiek hier ter zake?’ Waar Binnendijk vooral de ‘idee der vrijheid’ als inspiratiebron tot haar verwezenlijking in de aangebrachte tekst belichaamd vond, daar zegt zijn tegenschrijver over de burgerlijke (lees: individuele) en de volksvrijheid o.i. terecht: ‘dat deze vrijheid ook maar relatief is, geen mens met gezond verstand ontkent dit. Maar in het leven van een volk staat zij gelijk met een positief begrip. Iedereen weet van deze vrijheid, vooral op het ogenblik dat zij verloren gaat. Voor de omschrijving van deze vrijheid bestaat geen behoefte aan een stukje cryptisch wijsgerig-lyrisch proza’.

In het dagblad ‘Trouw’ vonden wij voorts nog een niet onbelangwekkende critische analyse van de gedachtengang der in ‘vage religiositeit’ verdronken ‘orakelspreuk’ van Holst op het Nationale Monument op de Dam te Amsterdam. Maar dit alles betreft niet de kern van wat wij willen betogen.

Die kern is dit. Voor de werkelijk voorname mens is diegene, tot wie hij zich richt, iemand die voor hem bestaat en wiens wezen hij zich op dat moment voorstelt. Met de adel van de eenvoud. Het is onaardig en onhartelijk, dat Roland Holst dit uit het oog heeft verloren.