De Nieuwe Stem. Jaargang 11

[p. 356]

F. van der Kooi
Martelaarschap

- Alles weggeven wat je hebt? (zei ik tegen een pastoor die niet aan de andere kant van mijn bureau zat) en dat wat je weet dat het hoogste en enige is op straat vertellen in het goorste lompenpak dat er te vinden is? Kijk even rond in deze winkelierenstad, dat past er toch niet meer bij, dat is onzinnig!

Toen ging ik aan de andere kant van mijn bureau zitten en zei als pastoor tegen mezelf die er niet meer zat:

- Ja natuurlijk! Gelijk heb je! Net zo onzinnig als in 't begin van de dertiende eeuw in Assisi!

(Was die even raak! Maar ik ging weer op mijn oude plaats en antwoordde:)

- Legenden-Frans werd tenminste nog uitgejouwd, en dramatisch behandeld door zijn vader. Ga hier op een hoek van 't Leidse Bosje staan om overtuigend armoede en het enig mogelijke geluk te verheerlijken, en wat gebeurt er? Niets! Ze zouden je aankijken als voorheen een Britse ambtenaarsvrouw een fakir-in-trance. Als een stuk ethnologie. Als iemand die volkomen het recht heeft zo te zijn als hij wil, zo te zeggen een erkend existant, maar behorend tot een ander ras, waar ze niets mee te maken hebben. Als een voorfilm. Als een ding op Zondag in een vitrine. Als een meubel. Ten slotte zou er een agent komen en je zachtjes meetronen, niet eens om je op te sluiten, maar om je over te doen aan een gesticht, waar je 't misschien beter zou hebben dan (zelfs zonder armoede) daarbuiten. Heiligworden en boetprediken is tegenwoordig bijna een manier om voor je oude dag te zorgen. De wereld gaat zijn gang. Er gebeuren immers veel groter dingen, van beton, van ijzer, van atoomsplitsing, van milliarden nota's. Ook de agent is helemaal niet kwaad, hij is vaderlijk en zet een fluwelen bas op, alsof hij je geval volkomen begrijpt. Uit z'n krantje zeker.

- Iedere tijd heeft zijn eigen martelaarschap, zei de pastoor nog voordat ik op zijn stoel zat. Ik schoot onmiddellijk weer terug en zei:

- Maar dat beweer ik nu juist dat deze tijd geen martelaarschap heeft! Je kunt alleen door 't rooster vallen, in de asbak. Om ongemerkt weggewerkt te worden. Daar is een Dienst voor. Je kunt alleen martelaar zijn voor jezelf. Er zitten geen sociale perspektieven meer in. Tenzij je 't spectaculair aanlegt, maar verdient het dan de naam nog? Op die manier kun je met martelaarschap kapitalist worden. Vooral

[p. 357]

wanneer de filmmensen er achter komen. Trouwens, zelfs zeven eeuwen terug, wat had de Heilige Frans er geen moeite mee! Driemaal heeft hij 't geprobeerd, en toen hij ten slotte tegenover zijn verhoopte beulen stond, waren ze hem nog te slim af. De sultan hoorde hem drie dagen geamuseerd aan en stuurde hem toen terug met de woorden: Bid voor mij dat ik het ware geloof mag vinden. Die Saracenen waren hun tijd eeuwen vooruit, dat blijkt nu. Of, Frans was toen al achter.

- Het ontbreken van de mogelijkheid tot martelaarschap (zei de pastoor) is niets anders dan de deficiente modus vàn 't martelaarschap.

Toen ging ik maar boven op mijn bureau zitten. De pastoor verdween aan mijn rechterhand, en ikzelf verdween aan mijn linker. De stoelen waren leeg. Ik werd ook leeg. De wereld der voorstelling werd een grijze emulsie en toen ik ook uit die wereld verdwenen was, ging ik mijn kamer uit en de stad in. Naast een trottoir stond een karrepaard als een mammoet van geduld. Ik keek het paard aan en dacht opeens zoiets als: Arm paard. Het paard draaide zijn grote kop onmiddellijk naar mij toe, maar ik week verschrikt uit, want ik had gehoord dat karrepaarden wel eens bijten. Omdat ik moe was nam ik een tram. Een hondje aan een riem stond stil tussen benen door te kijken. Ik keek naar hem en dacht: Arme hond. Het hondje keek op, begon van voren naar achteren te kwispelen en te trippelen, zijn tongetje likte van links naar rechts, en hij rekte zich aan zijn riem met een intens verlangen in zijn dromerige ogen. Ik wou even zijn kop aanraken, om hem stilletjes iets te zeggen en hem daarna ‘verlof te geven’ weer naar zijn baas terug te keren, maar de conducteur was mij voor en speelde met hem als met een sjoelbak. Later, weer aan de wandel, liep ik recht op een reusachtige agent af, die een magnifiek-zittende uniform en pet droeg. Ik dacht: Arme agent. Maar de agent keek me even aan en strekte toen een vlakke hand uit om me te wijzen hoe ik circuleren moest en dat bleek te zijn net als alle anderen. Daarna kwam ik een jonge platina blonde tegen in een opvallend chic mantelpakje. Op haar kapsel droeg ze een opengewerkt kapje van verliefde lancetvisjes. Haar gezicht had de ivoorgouden teint van een perzikdonzige, pas opgegraven schedel. Haar hakjes hamerden stuitend op het aambeeld van de sonore trottoirtegels. Het trottoir jubelde droogjes als de xylophoon van een gamelan en gongslagen bromden rhythmisch in het hart der wereld. Boven haar enkels bewoog ze zich als een wandelende appelboom in bloei waar de wind in speelt. Ik dacht: Arme vrouw-zonder-smarten. Toen keek ook zij mij een ogenblik aan, maar zag dadelijk weer een andere kant uit, alsof daar eigenlijk iets moest

[p. 358]

opduiken waar ze belang bij had. Haar blik had de onbewogen saffierflonkering van reptielenogen. Toen dacht ik: Misschien ben ik unfair zonder het te bedoelen; misschien zijn alleen dieren arm; als ik eens dacht dat alle mensen rijk waren? Ik bedoelde hiermee de tegenstelling van het woord ‘arm’ zoals ik dit bedoeld had, maar weet men ooit wat men eigenlijk bedoelt? Met het woord ‘rijk’ ging het helemaal niet, ik werd niet eens meer aangekeken, zelfs niet door een koninklijke raskater die in een étalage zat, en die onafgewend langs mijn rechterarm in de straat bleef staren. Toen nam ik zelf ook niets meer waar en ging naar huis.

Ik moest weer een tram nemen want ik was vrij ver afgedwaald, maar ik zag niets meer. De wereld leek verkorreld als een ets met eeuwenoude waterschade en ik dacht: Dit is nu mijn wereld, eigenlijk heb ik opgehouden te zien. Thuis ging ik weer op mijn bureau zitten in de grijze emulsie. Opeens doken allerlei beelden in mij op, in een langzame statige reeks. Alles wat ik niet gezien had zag ik nu pas. Daar was de werkman op het achterbalkon, die deed of hij niets merkte toen een dikke mevrouw op zijn voet stond, en die, pas toen zij er eindelijk afstapte, nog steeds bedaard door de achterruit kijkend, zijn voet iets terugnam, ongemerkt, om vooral niemand te beledigen. Hierbij sloten zich andere beelden aan, die op een zonderling niet-tebedenken manier iets met elkaar gemeen hadden, en ten slotte kreeg ik het gevoel van een wijd dragen buiten mij om, waarop ik ongeveer als een kurk nauwelijks meer dobberde. En het jongetje binnen in de tram, dat tegen de knie van een oudere dame zo stil stond te kijken. Toen er naast haar een plaats vrij kwam, zei hij tegen me: meneer u kunt zitten. Maar de dame zei tegen hem nee die mevrouw moet gaan zitten en leerde hem de gebruikelijke erecode van het laten-zitten, vrolijk lachend doceerde ze: En voor jou ziet het er helemaal slecht uit: eerst komen de dames dan de heren dan de kleine meisjes en dan kom jij pas aan de beurt! Het jongetje nam dit alles zwijgend en ernstig in zich op en keek door het raam. Toen zag hij met zijn blauwe ogen naar mij op en glimlachte even, zoals alleen jongetjes van een jaar of zes kunnen glimlachen, een lief traditioneel familie-glimlachje zo maar weggeschonken over een blijvende ernst, maar toch niet altijd, en ook niet onecht want schijn en wezen zijn op die leeftijd nog identiek, en alles wat later begrepen of onbegrepen kan worden ligt reeds rustig en met-rust-gelaten als een kring van speelgoed om het in-rust-zijn middenin, daarom begrijpen jongetjes eigenlijk alles zonder zich om het begrijpen te bekommeren, ze zijn nog elders en toch nemen ze het nabije aan als een alles-wat-bestaat...