De Nieuwe Stem. Jaargang 11

[p. 301]

D.M.G. Koch
Herinneringen uit de Indische krantenwereld

Toen ik, in October 1922, hoofdredacteur van de Indische Courant werd, was een conflict met het persbureau Aneta (het Algemeen Nieuws- en Telegraaf-Agentschap) in wording, dat voor het bestaan van ons blad ernstig dreigde te worden. Aneta was de schepping van D.W. Berretty, een jonge Indo-Europeaan, die zijn loopbaan begonnen was in een ondergeschikte betrekking bij de telegraafdienst. Hij was intelligent en energiek en had oog voor de mogelijkheden die een centrale nieuwsvoorziening aan de dagbladen opleveren moest. Hij verliet zijn werkkring en werd journalist om de dessous van het krantenbedrijf te leren kennen. Intussen bereidde hij de oprichting van een persbureau voor en begaf zich voor enige maanden naar Amerika, ook om relaties aan te knopen. Teruggekeerd huurde hij een klein kamertje in het kantoor van de Java-Bode in de Binnen-Nieuwpoortstraat te Batavia, waar Aneta geboren werd. Agent van Reuter was de Engelse firma John Peet te Batavia. Berretty wist de distributie van de Reuter-telegrammen in handen te krijgen, en dank zij zijn kennis van de internationale telegraafverbindingen gelukte het hem vaak, belangrijke berichten te krijgen vóór Reuter deze seinde. Het was medio 1916, midden-in de eerste wereldoorlog. Hij breidde de berichtenlevering aan de bladen snel uit; Aneta werd in korte tijd een belangrijk instituut in de Ned.-Indische samenleving.

Berretty was een der merkwaardigste mensen die ik in Indië heb leren kennen. Geheel zijn natuur tekende zich af in zijn uiterlijke verschijning. Hij was van iets meer dan gemiddelde lengte, slank, goed gebouwd, met lange, stalen spieren, snel, impulsief en soepel in zijn bewegingen; hij was een goed bokser en schermer. Zijn hoofd was smal, het voorhoofd hoog. Wat het meest in zijn verschijning opviel waren de ogen, die klein en van diep bruin waren met een listige uitdrukking en rusteloos in beweging. Men kreeg de indruk, dat hij niet alleen alles in zijn omgeving zag, doch dat ook al wat hij waarnam onmiddellijk tot zijn bewustzijn doordrong en er in opgenomen werd. Niets ontsnapte aan zijn blik en aan zijn besef; omtrent alles vormde hij zich direct een beeld. Zijn altijd parate verstand analyseerde en combineerde, en zo zag hij wegen naar een doel en uitwegen uit moeilijkheden nog vóór anderen zich van die moeilijkheden rekenschap hadden gegeven. Dit was het geheim van zijn verbluffend talent voor organisatie en onderhandeling.

[p. 302]

Hij droomde van grote concepties en leefde geheel in de idee, doch verwaarloosde geen enkel detail, lette op elke bijzonderheid, op elke bijkomstigheid; want hij wist dat ook het kleinste en schijnbaar onbelangrijkste van invloed kon zijn op het resultaat. Hij was realist, doordat hij tot grote hoogte idealist was. Ofschoon hij zijn belangen waarlijk niet verwaarloosde kan van Berretty - althans van de jonge Berretty - niet gezegd worden dat hij enkel een platte materialist was, - al trok een leven in grootscheepse luxe hem aan. Het organiseren ter bereiking van een of ander doel was hem een sport, een lucratieve sport weliswaar, maar toch een sport.

Dit was de bron van het geniale in deze man, die als onderhandelaar de andere partij altijd een slag vóór was, met een argument of een intimidatie. Ook in de intrigue was hij een meester.

De bladen sloten met Aneta contracten, telkens voor een jaar, waarbij het persbureau zich verbond, tegen een bepaald bedrag geregeld telegrafisch en ander nieuws te leveren. Naarmate de telegrafische nieuwslevering met andere dan Reuterberichten - o.a. met Aneta-telegrammen en Aneta-specials, die extra duur waren - werd aangevuld, stegen de kosten. Ter gedeeldelijke compensatie leverde Aneta betrekkelijk tegen lage tarieven verslagen van belangrijke gebeurtenissen, vertalingen en bewerkingen van beschouwingen in buitenlandse bladen en tijdschriften e.a., waarop de bladen zich eveneens konden abonneren, zodat ze hoe langer hoe meer op elkaar begonnen te gelijken.

Berretty's overwicht op de bladen groeide zienderogen. Hij stichtte, annex aan Aneta, een advertentie- en reclamebureau en pachtte plaatsruimte in de bladen, die door dat bureau met advertenties werd gevuld. Zo geraakte hij volkomen op de hoogte van de advertentiewaarde en de financiële positie van elk blad afzonderlijk. Zijn greep op de pers werd voortdurend krachtiger.

Bovendien schiep Berretty zich een winstgevend object door uitgifte van een geïllustreerd weekblad, De Zweep. Met de administraties der dagbladen sloot hij contracten af, waarbij zij zich verbonden, even vele abonnementen te nemen als zij zelf abonné's op hun krant hadden. De oplaag van De Zweep liep in de tienduizenden, een ongekend aantal voor een Indisch periodiek, en er konden hoge advertentietarieven berekend worden.

Ook de administratie van de Ind. Crt had zich bij contract tot afname van enige duizenden exemplaren van De Zweep verbonden. Tegen doorzending ervan aan de abonné's ontstonden evenwel bezwaren, doordat de inhoud van het weekblad dermate lasterlijk en porno-

[p. 303]

grafisch werd, dat het prestige van de courant verdere distributie niet toestond.

Toen ik in Soerabaia arriveerde om de leiding van de redactie van de Ind. Crt op me te nemen, was de directie in scherpe correspondentie met Berretty. Zij eindigde ermee, dat de exemplaren van De Zweep, die elke week arriveerden, in de goedang opgestapeld en niet aan de abonné's doorgezonden werden.

Het was Berretty een doorn in het oog. De advertentiewaarde van zijn weekblad raakte in gevaar. Toen de schriftelijke intimidatiepogingen niet bleken te helpen, greep hij naar een ander wapen: hij onthield ons de Reuter-berichten waarop wij volgens contract recht hadden, en toen dit niet bleek te helpen zond hij ons niets meer; we kregen geen Reuter-, geen Aneta-berichten, geen Aneta-specials en geen Aneta kopij meer. Het was een geduchte klap; het overnemen van berichten uit andere bladen, vroeger dan vierentwintig uren na publicatie ervan, was verboden.

Het was open oorlog.

Wij weigerden, ons gewonnen te geven en kochten een radio-ontvangst-toestel, dat f 750, - kostte. De uitzending geschiedde destijds nog in morse-tekens, en het was dus zaak, iemand te vinden, die met dit schrift bekend was. Ik vond iemand die des morgens bij de haven werkte en in het bezit was van een morse-brevet. Hem werd een behoorlijk salaris toegezegd als hij dagelijks zou willen komen uitluisteren, en om dit te vergemakkelijken boden wij hem een paar kamers op de bovenverdieping van onze woning aan. Hij bouwde een raamantenne en tussen de nokken van ons huis en het kantoor van de Suikerbond, eveneens een verdiepingswoning, werd een stevige staaldraad gespannen: de buiten-antenne.

Het was spoedwerk, en alles was binnen een week gereed. Elke avond en nacht zat onze man uit te luisteren, en des morgens kregen we op onze schrijftafel een dik pak berichten uit alle windstreken, die zonder onderscheiding opgenomen waren; ook veel dat niet voor publiciteit bestemd was, zoals b.v. instructies van de regering voor residenten in de Buitengewesten. Na schifting hadden we een telegrammenrubriek, die klonk als een klok; ze was zelfs beter dan die welke Aneta aan de bladen leverde.

Dit alles was mogelijk doordat de ontvangst van berichten uit de aether destijds nog niet wettelijk geregeld was. Wij deden Berretty een proces wegens contractbreuk aan, en wachtten af hoe het geval zich verder ontwikkelen zou.

[p. 304]

Zo verstreken er maanden. Het prestige van Aneta en dat van Berretty kregen een geduchte knauw. Van de justitie merkten we niets. Ik kreeg de indruk dat de autoriteiten zaten uit te zien hoe dit zou aflopen, maar overigens wel schik hadden in het geval. Eens kwam een commissaris van politie informeren wat de dikke staaldraad tussen de beide huizen te betekenen had. Hij viel in handen van onze drukkerijchef, een linke Amsterdammer, die hem verzekerde dat het de drooglijn van zijn vrouw was, die er periodiek de was aan ophing. De politieman verdween weer; hij was op een antwoord uitgestuurd, en had er een gekregen, hoe dwaas het dan ook mocht zijn.

Weer verliepen er enige maanden. Wij wisten, dat in de regeringsbureaux naar aanleiding van onze vrijbuiterij met ijver gewerkt werd aan regeling van het copy right van berichten uit de aether. Toen de secretaris-thesaurier van de Suikerbond, een radio-enthousiast, die een beter toestel dan dat van de Ind. Crt bezat, met verlof naar Europa vertrok, leende ik dat toestel van hem, dat van de courant werd beneden in mijn studeerkamer neergezet.

Na ruim een half jaar bleek de voorbereiding van de invoering van een wettelijke regeling zo ver gevorderd te zijn dat de justitie kon overgaan tot in-beslag-neming van het toestel van de Ind. Crt. De officier van justitie kwam met een politieman ‘het toestel van de Ind. Crt.’ halen. Dat was dus het toestel dat ongebruikt in mijn studeerkamer stond. Wij gaven het mee. Maar boven gingen we met het geleende toestel door, en onze telegrammenrubriek bleef verreweg de beste van de gehele pers. Alleen werd het toen nodig om de herkomst der berichten te camoufleren: we fingeerden ingezonden stukjes van lezers die met onze moeilijkheden begaan waren en ons stiekum opgevangen radioberichten aanboden.

Maar we voorzagen dat deze sport - het wás een sport, waaraan we veel pret beleefden - niet lang meer volgehouden kon worden. De uitspraak van de civiele kamer van de raad van justitie te Batavia inzake het de tegen Aneta ingestelde vordering kwam juist op tijd: Aneta werd veroordeeld tot betaling van een schadevergoeding van f 45.000, - en onmiddellijke hervatting van de berichtenlevering.

Berretty had het afgelegd. Hij toonde zich ‘a good looser’, kwam weer als vanouds voor zakenbesprekingen bij ons en sprak over geheel het conflict niet meer.