De Nieuwe Stem. Jaargang 11

[p. 253]

Ex libris

A. den Doolaard en Cas Oorthuys, De toekomst in Uw handen. W. Gaade N.V., Delft (Uitgave in samenwerking met de ‘Library of Peace’ - Oslo) f 12,90.

Dit boek is de eerste van een reeks uitgaven die de door Dr. Max Tau opgerichte Library of Peace te Oslo doet verschijnen. Tegelijk met de Nederlandse is de Noorse editie uitgekomen, waarover de Noorse pers van schier elke richting uitvoerig heeft geschreven in scherpe tegenstelling met de lauwe ontvangst hier te lande bij de grote pers.

De foto's van Cas Oorthuys behoeven, als gewoonlijk, geen aanprijzing, ze zijn voortreffelijk en welsprekend. Hetzelfde kan gezegd worden van de tekst van Den Doolaard, die na een ietwat theatraal begin hoe langer hoe beter, betogend, overtuigend de ontwikkeling beschrijft van het vredig begin van de ontdekking der radio-activiteit tot de A-bom, nu in werking afschuwelijk vele malen overtroffen door de H-Bom. De stelling die dit boek in de hoofden van allen wil timmeren is, dat de afwending en voorkoming van een ramp die gelijk zou staan met het eind van onze menselijke samenleving, geen zaak van diplomaten en politici is, maar van allen.

Ook dit aangrijpende boek met zijn foto's van de ellende der tweede wereldoorlog en de vreugden van het herstel, wil de onbegrijpelijke lauwheid, waarmee de overstelpende meerderheid van het mensdom, niet het minst in de ‘vrije wereld’, de voorbereiding tot een ramp over zich heen laat gaan, trachten te doorbreken zonder paniek en angst te zaaien.

O.N.

Jef Last: Bali in de Kentering. De Bezige Bij, Amsterdam, 1955.

Jef Last kwam in 1951 in Indonesië en was gedurende drie jaren te Singaradja op Bali werkzaam als leraar aan een middelbare school en adviseur van de dienst voor Kunst en Cultuur. Singaradja had tevoren een aantal Europese inwoners gehad van wie de meeste vertrokken waren. Last betrok een woning in het inheemse gedeelte, in een kampong, waar hij gelegenheid had tot direct contact met de bevolking. Hij naderde haar zonder enig vooroordeel en met ruim begrip, met eerbied voor haar religieuse bezieling en haar aangeboren kunstzin.

Van zijn indrukken vertelt hij in dit boek van ruim 200 bladzijden. Hij noemt het een documentaire. Het is meer dan dit: het is een wijsgerig werk, schepping van een kunstenaar die de bronnen van het gemoedsleven van een volk weet te ontdekken en in eenvoudige en gelukkige formuleringen rekenschap geeft van wat hem trof. Zijn mededelingen en beschouwingen boeien van de eerste tot de laatste bladzijde, doordat ze blijk geven van een ernst die verbiedt te verdoezelen wat tegen de borst stuit en eerlijke bewondering te overdrijven. Het is het menselijke element dat dit boek zo aantrekkelijk maakt.

Last heeft zijn leraarstaak en de opdracht, advies uit te brengen over de Balische cultuur, ernstig opgevat. Voor zijn leerlingen, met wie hij buiten de lesuren wandeltochten maakte en kamperen ging, was hij de begrijpende mentor, die steeds tijd vond hen in moeilijkheden bij te staan en ze te delen. Hij heeft geheel Bali bereisd en van de onvergankelijke schoonheden

[p. 254]

die hij zag geeft hij levendige beschrijvingen. Zijn waardering voor de Balische kunst steunt op een relativiteitsbesef dat voorwaarde was tot synthetische beoordeling. Hij is het niet eens met veler pessimistisch oordeel over de Balische cultuur: dat ze ‘verwesterd’ wordt, dat de ontwikkeling ervan stagneert. Niets, zegt hij, is dwazer dan de bewering dat de kunst van Bali verstard en statisch zou zijn. Vooral dans en muziek vernieuwen zich nog voortdurend, maar ook in schilder- en beeldhouwkunst is de Baliër nooit voor verwerking en transformering van buitenlandse invloeden teruggeschrokken. Invloeden van Chinese kunst zijn evident, maar bijzonder geestig is ook de wijze waarop het volk steeds Europese motieven wist te verwerken. De traditionele Balische kunst heeft nog genoeg lenigheid om zich te vernieuwen. De belangstelling voor kunst, vooral bij de middelbare scholieren en het gewone volk is verheugend groot.

Het feodalisme op Bali is een belangrijke en noodzakelijke trap geweest in de historische ontwikkeling. Wel hebben de adellijke grootgrondbezitters een zware pacht van de boeren geëist, maar daar staat tegenover dat de landheer een uiterst belangrijke sociale functie vervulde, dat een groot deel van de inkomsten weer naar de desa terugvloeide en dat de kunst bloeide doordat de adel als Maecenas optrad. En nooit heeft het feodalisme er die scherpe grens tussen adel en volk getrokken die men op Java kent. De kunst van Bali is geen kratonkunst, en de radja zit in de gong als gewone medespeler tussen zijn onderhorigen, zoals ook lieden van alle standen vrijmoedig in- en uitlopen in zijn poeri. Maar het maecenaat van de vorsten is weggevallen, en het grote probleem is nu de schepping van een nieuwe binnenlandse markt. De grote belangstelling voor, in samenwerking met de Sticusa, de USIS en de British Council georganiseerde tentoonstellingen geeft goede hoop.

De betekenis van dit boek is te danken aan het feit dat Last het volksleven op Bali van-binnen-uit heeft kunnen observeren en met fijn begrip voor nuances heeft geanalyseerd. Het is een der waardevolste werken uit de Bali-literatuur.

D.M.G. KOCH.

C.-N. Martin, Heeft het uur H voor de wereld geslagen? (De ontstellende gevolgen van atoom-explosies.) Voorwoord van A. Einstein. Vertaling uit het Frans door Dr R. van Campen. (Oorspronkelijke titel: L'heure H a-t-elle sonné pour le monde?) 216 pag. (geen fig.) 14 × 21 cm. Uitgever: J.H. Gottmer, Haarlem, 1955. Gebrocheerd f 3,95.

Het doel van dit boek is om aan een algemeen publiek voorlichting te geven over de fysische en biologische gevolgen van atoom-explosies. De schrijver is een ter zake kundige Franse kernfysicus en heeft zijn taak op verdienstelijke wijze uitgevoerd. Hiervan getuigt ook de instemming van A. Einstein en B. Russell om bij dit boek een voorwoord, respectievelijk de verklaring en de bekende door Born, Bridgman, Einstein, Infeld, Joliot-Curie, Muller, Pauling, Powell, Rotblat, Russell en Yukawa getekende resolutie als inleiding op te nemen.

Het eerste deel van het boek is een inleiding voor leken, waarin een aantal essentiële begrippen over atomen, atoomkernen en radioactiviteit uiteengezet wordt, evenals de geschiedenis van de ontwikkeling van de atoomwapens. In het tweede deel worden de bekende feiten over explosies van A-bommen en H-bommen

[p. 255]

besproken - speciaal ook de Japanse gegevens over radioactieve besmetting. In het derde deel worden de dreigingen uiteengezet die men theoretisch voor de toekomst van atoomwapens zou kunnen verwachten. Achtereenvolgens worden besproken: gevaren voor de plantengroei door vorming van grote hoeveelheden salpeterzuur; meteorologische invloeden (veranderingen in regenval en overstromingen); het gecompliceerde en soms labiele biologische evenwicht in de natuur; klimaatveranderingen door onderschepping van het zonlicht door stofdeeltjes in de stratosfeer; genetische gevaren tengevolge van algemeen verspreide radioactiviteit.

Al deze mogelijke, over de hele wereld verspreide gevolgen zouden grote gevaren voor het voortbestaan van de mensheid in kunnen houden. Zij zouden niet alleen bij een atoomoorlog op kunnen treden, maar ook bij een te groot aantal proefexplosies. De schrijver geeft wel een aantal getallen, doch helaas zijn al deze verschijnselen te gecompliceerd om thans reeds stellige, theoretische voorspellingen te doen. Men kan hier ‘voorzichtigen’ en ‘onvoorzichtigen’ onderscheiden; de ‘onvoorzichtige optimisten’ trachten steeds alle nog niet geheel bewezen gevaren (bij voorbeeld de genetische) weg te praten. De schrijver hoort zeker tot de ‘voorzichtigen’, die waarschuwen geen lichtvaardig gokspel te bedrijven met het voortbestaan van de mensheid door bij voorbeeld te veel proefexplosies. Men moet zich daarom eventueel hoeden voor het volgende: ook al zou nader onderzoek aantonen dat een aantal van de besproken mogelijke gevolgen te verwaarlozen is, dan moet men nog niet concluderen ‘dat het dus met die atoomwapens wel meevalt’. Ter voorkoming van zulke misvattingen had wellicht iets meer nadruk kunnen vallen op de wèl geheel zekere rampzalige gevolgen van een atoomoorlog. Ook moet men zich een enkele keer hoeden een zin van Martin buiten zijn verband te citeren als de wetenschappelijke reserve wel in de omgeving, maar niet in de zin zelf te lezen is, bij voorbeeld als over de meteorologische gevolgen gezegd wordt: (p. 145): ‘Overstromingen en stormen zullen daaruit volgen en wel gedurende perioden, die veraf liggen van de data van de proefexplosies’.

De delen twee en drie van het boek zijn niet alleen voor de leek maar zeker ook voor de fysicus en bioloog, die zich van dit gebied op de hoogte willen stellen, van belang. De meeste gegevens op dit gebied worden immers geheim gehouden en het vereist een inspanning om het zeer verspreide gepubliceerde materiaal te verzamelen en het nodige tussen de regels te lezen. Het overzicht van numerieke gegevens in de appendices is waardevol. Het is echter voor deskundigen te betreuren dat bij de afzonderlijke onderdelen geen precieze literatuurverwijzingen gegeven zijn. Als bronnen zijn een aantal tijdschriften genoemd, waarin het heel wat zoeken vergt om de betreffende artikelen te vinden. Niet genoemd zijn: Bulletin of Atomic Scientists (Chicago) en Nature (London), waarin ook veel waardevolle gegevens staan. Het is jammer dat niets meer opgenomen kon worden over de beschouwingen van Rotblat e.a. (Maart 1955) over het mechanisme van de superbom (H-bom met natuurlijk uranium), hetgeen van veel belang is voor het begrijpen van de radioactieve besmetting van de Japanse vissers en de hoge graad van perfectionering van

[p. 256]

de radiologische oorlogvoering. Een aantal kleinere onjuistheden in het boek betreffen meer details dan de hoofdlijnen. Het is te merken dat het boek geschreven is door een fysicus: de genetische problemen worden naar verhouding beknopter behandeld; het militaire probleem wordt summier besproken; het politieke probleem eigenlijk in het geheel niet. Dit heeft wel weer het voordeel dat de in dit boek besproken problemen praktisch onafhankelijk zijn van de ideologie van de onderzoeker. In dit opzicht kan dit boek de lezer aansporen om zich ook verder te verdiepen in het politieke probleem, waarbij gewezen kan worden op het boek: The bomb, challenge and answer (door A. Haddow, B. Russell, Lord Beveridge, H. Usborne, G. McAllister, Batsford, Londen, 1955).

Men kan het boek van C.-N. Martin een ruime verspreiding toewensen, ook in leesbibliotheken. Eigenlijk zou iedereen, wiens zenuwen de huidige werkelijkheid kunnen verdragen, zich van deze materie op de hoogte moeten stellen. Het voortbestaan van de mensheid kan ervan afhangen dat op dit gebied realistisch gehandeld wordt. En de eerste voorwaarde daarvoor is, de feiten te kennen.

H.A. TOLHOEK