De Nieuwe Stem. Jaargang 11

[p. 126]

Ex libris

Rufus Learsi, Het Joodse volk, van de verwoesting van Jeruzalem tot onze dagen (oorspr. titel: Israel - the history of the jewish people, bewerkt door Dr J. Melkman), Amsterdam, J. Meulenhoff, 1955.

Een niet te uitvoerige, maar wel inhoudrijke geschiedenis der Joden is, na het reeds voor de tweede wereldoorlog verschenen boek van Kastein, dat ook in het Nederlands is vertaald, in vele opzichten zeer gewenst. De Amerikaan Learsi heeft de moeilijke taak op zich genomen om de in de Nederlandse bewerking ruim 400 blz. tellende beknopte geschiedenis der Joden te schrijven over een tijdvak van negentien eeuwen, waarbij de verschrikkingen der laatste decenniën zijn inbegrepen. Het boek gaat tot de vorming van de Joodse staat, van Israel. De bewerker heeft over de lotgevallen der Joden in Nederland nog enige bladzijden toegevoegd.

De moeilijkheid om een boek te schrijven als dit historieverhaal bestaat hierin vooral, dat het gaat om de geschiedenis van een volk dat geen vaderland bezat, van een volk in de verstrooiing, dat zijn historie dus voor een deel deelt met die der landen waarin het woonde en welks historie ook uiteenvalt in zovele histories als het landen heeft bewoond. Dat de geschiedenis van dit volk zonder land nog beschreven is kunnen worden, dat het is blijven bestaan onder al de rampen die het hebben getroffen als slachtoffer van een steeds weer verbijsterende vervolgingswoede van meestal christelijke naties, is haast onbegrijpelijk. Men hoeft niet te grijpen naar een bovenhistorische verklaring van dat verwonderlijke voortbestaan, het is intussen wel duidelijk dat het de samenbindende kracht geweest is van een als vijandig bejegende volksreligie die in de verstrooiing het Joodse volk in staat heeft gesteld ondanks alles zich als een natie te blijven beschouwen met de blik gericht op een eens mogelijk nationaal thuis.

De eigen Joodse cultuur heeft in sommige landen hoge toppen weten te bereiken, als bijv. in de 12de eeuw in Spanje, of een godsdienstig revival zien ontstaan als het Chassidisme in Polen in de 18de eeuw.

Als men deze geschiedenis doorleest, valt het telkens weer op, aan welk een consequente vervolging de Joden hebben blootgestaan, waarbij maar zelden - als in Turkije in de 16de eeuw, in de Nederlandse republiek even later - een werkelijk toevlucht werd gevonden. Men wordt er zich dan ook weer van bewust, dat bijv. Shakespeare alleen maar van horen zeggen Joden heeft gekend, omdat zij op het eind van de 13de eeuw even medogenloos uit Engeland zijn verdreven als later uit Spanje, al woonden er dan niet zo veel en dat zij pas onder Cromwell zich weer in Engeland hebben gevestigd.

In dit boek wordt aan de nieuwste geschiedenis veel aandacht geschonken, bijv. aan Herzl, aan de Dreyfuss-zaak, aan de gevolgen van de Russische revolutie en natuurlijk aan de slachtingen door de Nazi's aangericht, zodat in Europa van elke vijf Joden er maar twee overbleven. De herrijzenis in Palestina en de vorming van de Joodse staat zijn daarin de lichtpunten.

Niet alleen het relaas van de lotge-

[p. 127]

vallen, ook de godsdienst en gebruiken van het Joodse volk beschrijft dit boek dat een uitgebreide stof knap en boeiend samenvat. Hoeveel van de verdienste van dit werk aan de bewerker toekomt, kan ik niet nagaan, maar het geheel komt mij buitengewoon geslaagd voor.

Eén kleine opmerking: Max Nordau wordt hier als een briljante Franse criticus en sociaal filosoof ten tonele gevoerd. Ik wist niet beter, of hij was een Oostenrijker van origine, arts en schrijver.

O.N.

Prof. Dr. P.J. Bouman, Uit het levenswerk van H.P.G. Quack. Ons sociaal erfdeel, dl. I, H.J. Paris, Amsterdam, 1955.

Onder redactie van Prof. Dr. P.J. Bouman en Prof. Dr. R. van Dijk gaat een reeks bloemlezingen verschijnen uit de geschriften van belangrijke schrijvers over sociologie, sociale geschiedenis en sociale ethiek. Deze zullen fragmenten bevatten van moeilijk achterhaalbare boeken en verspreide geschriften en voor de schrijver naar visie en stijl kenmerkend zijn.

Dit is een loffelijk ondernemen en met de keuze van de eerste schrijver is m.i. een gelukkige greep gedaan. Want Quack behoort tot die schrijvers uit de vorige eeuw die niet het predicaat van prozaschrijver in letterkundige zin hebben ontvangen en dus niet in de handboeken verschijnen waar onmogelijke auteurtjes, die wel tot de bent behoren, hun eervolle vermelding verkrijgen. Nog niet zo lang geleden ontdekte de zandloper-schrijver in de N.R.C. de ‘Herinneringen’ van Quack en daarmee, dat zij in een waarlijk voorbeeldig proza zijn geschreven. Hij haalde een passage aan die hij volmaakt klassiek noemde (schrijvers als Querido en Robbers kunnen, vindt hij, niet in Quack's schaduw staan). Uit de ‘Herinneringen’ had ik graag nog iets meer gevonden in de bloemlezing, vooral uit het begin, waar in ruim twee bladzijden bijv. de bijzondere figuur van Martinus des Amorie van der Hoeven wordt getekend, de man die Quack zozeer bewonderde dat hij hem een biografie heeft gewijd waarvan G. Brom heeft geschreven dat deze ‘misschien het aangrijpendste portret in onze taal’ is. Uit de ‘Herinneringen’ is wel Quack's ontmoeting met het socialisme opgenomen, verder uit de verschillende bundels opstellen. ‘Een nihilist-anarchist, Prins Kropotkin’, meer een korte geschiedenis van het (voornamelijk) Russische anarchisme; een fragment uit ‘De Socialisten’: ‘Op de drempel der twintigste eeuw’ en uit ‘Beelden en Groepen’: ‘De Zwijndrechtse broederschap’ met de ondertitel: godsdienstig communisme in de eerste helft onzer eeuw. Een keuze inderdaad die tot een eerste kennismaking met Quack goed inleidt.

Intussen staat men versteld, dat de 13 blz. tellende inleiding van prof. Bouman met geen woord melding maakt van het bestaan van een studie over Quack van 91 compres gedrukte bladzijden van de hand van J. Saks, die niemand, die zich voor Quack interesseert, ongelezen mag laten, een studie zoals er in onze taal weinige geschreven zijn (J. Saks, Socialistische opstellen I, 1918, blz. 75-165), waarom ik er hier maar opmerkzaam op maak.

O.N.

J.H. van den Berg, Over neurotische factoren. Nijkerk, Callenbach, 1955.

De oratie van de medische docent in de herderlijke zielkunde aan de Utrechtse theologische faculteit bij de

[p. 128]

aanvaarding van het ambt van buitengewoon hoogleraar aan de Leidse universiteit in de phaenomenologische methode en conflictpsychologie (de wetenschap van de aard en behandeling van psychische stoornissen bij de gezonde mens in een gestoorde samenleving) is waard om overdacht te worden.

Prof. v.d. Berg heeft, zij het summier, de aandacht gevestigd op de neurotiserende factoren in onze samenleving. Als eerste noemt hij de complicering van ons bestaan met haar gevolgen van verhoogde eisen die aan de jeugd worden gesteld, van moeizamer groei naar de volwassenheid, van het kwetsbaarder worden voor de dingen van het volwassen leven als geboorte, dood en geslachtelijkheid, van het vatbaarder worden voor psychische trauma's. Daar komen nog bij de druk van de tijd of de klok of de zakagenda, de haast en het onvermogen niets te doén, in rust te zijn. Terwijl de haast zo doelloos, de toekomst zo onzichtbaar is, terwijl de toegang tot het persoonlijke verleden belemmerd wordt.

Nadruk wordt ook gelegd op de kunstmatige, onechte toegankelijkheid van de wereld door foto's, film, snelverkeer - het verre ontgaat ons, terwijl het nader schijnt te komen.

De neurotisering mag dan het meest optreden in een bepaalde maatschappelijke klasse, toenemende nivellering maakt levenstempo en -stijl meer en meer algemeen. Bij de bespreking van de mogelijkheden van restitutie van verloren rust, geschonden volwassenheid enz. wordt de orator vaag en verliest zich in frasen, naar welker betekenis men mag raden, als hij spreekt van het herstel van een bestaan dat ‘zich afzet van een vaste oever, op weg naar een niet minder stellige overzijde, omringd door het onzichtbare’. Waarom niet wat duidelijker gezegd, wat bedoeld werd?

O.N.