De Nieuwe Stem. Jaargang 10

[p. 542]

Ex libris

‘Les prêtres-ouvriers’; Paris, 1954, Editions de Minuit.

Als een mengeling van mystiek en macht, van wereldverzakende vroomheid en sluw politiek spel, zien we de R.K. Kerk in de geschiedenis optreden.

Ongrijpbaar, maar toch duidelijk invloed uitoefenend. Nu eens als hoedster van alles wat behoudend, zelfs reactionnair kan worden genoemd, dan weer als steun aan vernieuwingsbewegingen, neemt zij velerlei gedaanten aan en kan aldus haar ‘eeuwigheidskarakter’ trouw blijven.

Gedurende de tweede wereldoorlog en vlak daarna, toen de tijd gunstig scheen voor allerlei vooruitstrevende idealen, kwamen er van R.K.-zijde dikwijls verrassend ruime denkbeelden naar voren. Nu echter langzamerhand het conservatisme weer meer en meer aan invloed wint, zien we deze tendens ook in de R.K. Kerk de overhand krijgen.

Deze kentering kwam in ons land tot uiting o.a. in het beruchte Mandement van vorig jaar Pinksteren, en in Frankrijk bij de tragedie van de priester-arbeiders.

Men kent het verhaal: om de toenemende ontkerstening tegen te gaan, besloot de R.K. Kerk in 1943 in Frankrijk een aantal priesters de opdracht te geven om als arbeider te gaan werken. Op deze wijze zouden zij directer in aanraking komen met de arbeidende klasse en daar een heilzame invloed kunnen uitoefenen.

De practijk leerde nu, dat de priester-arbeiders dikwijls zeer radicale opvattingen over de samenleving gingen aanhangen en zich bij organisaties aansloten die de kerk voor haar dienaren minder geschikt achtte.

Om aan de al te vooruitstrevende neigingen van deze priesters een einde te maken, riep Rome ze weer terug tot de normale pastorale arbeid. Verboden werd, dat zij langer dan drie uren per dag als arbeider werkten, en ook mochten zij geen lid meer zijn van arbeidersorganisaties, vakverbonden e.d. Vóór 1 Maart 1954 moest dit alles geregeld zijn. We zien dus hoe deze mensen voor het dilemma werden gesteld: òf trouw blijven aan hun werk en hun geweten, òf zich ‘op een eerlijke en kinderlijke wijze’ onderwerpen aan de kerkelijke oproep, met op de achtergrond de dreiging dat ‘wie zich niet zal onderwerpen, het risico loopt de genade te verliezen’. De bekende, helaas al te bekende woorden dus.

In het hier aangekondigde boek - dat werd geschreven door hen die na 1-3-'54 aan het werk zijn gebleven - is het drama van de priester-arbeiders beschreven.

Het boek bestaat uit drie delen. Het eerste deel geeft een overzicht van de geschiedenis van deze priesters-arbeiders, van hun werk en de aanleiding daartoe.

In deel twee zijn een aantal tijdschrift- en courantenartikelen verzameld, die een beeld geven van het leven van deze priesters.

Deel drie bevat de officiele documenten; voornamelijk de briefwisseling tussen priester-arbeiders en kerkelijke hiërarchie.

In een nawoord worden de moeilijkheden besproken waarvoor kerk en priester-arbeiders zich geplaatst zien na 1 Maart 1954.

P. Valkenburgh

[p. 543]

Universiteit en Hogeschool, tweemaandelijks tijdschrift onder redactie van Prof. Dr O. Bottema, Prof. Mr A.M. Donner, Prof. Dr H.H. Janssen, Prof. Mr W.G. Vegting, Mr K. Wiersma, Mr O.E.A.D. v.d. Wilk, secr. Uitg. Kemink en Zn. N.V., Utrecht.

In de titel van het tijdschrift ‘Universiteit en Hogeschool’, waarvan thans vier afleveringen zijn verschenen, heeft de redactie de tweezijdige gerichtheid van het academisch onderwijs tot uitdrukking willen brengen: de gerichtheid op de ‘universitas’ van de wetenschap en de gerichtheid op de ‘scholing’, de opleiding voor maatschappelijke beroepen. Het begrippenpaar wetenschap en onderwijs impliceert de belangrijkste problemen, waarvoor de academische wereld zich geplaatst ziet: de disharmonie tussen specialisatie en algemene vorming en de disharmonie tussen de wetenschap om haar zelver wil en de wetenschap om haar toepasbaarheid in de maatschappij.

In het tweede nummer bepleit Prof. Dijksterhuis de instelling van een z.g. interfaculteit, gevormd door docenten van alle faculteiten, welke de noodzakelijke aanvulling op de vakstudie zou moeten geven. Deze aanvulling zou ten dele voor allen dezelfde kunnen zijn, namelijk een verplichte algemeen wijsgerige propaedeuse; ten dele zou er differentiatie moeten bestaan, opdat de studenten niet extra worden onderwezen in hun eigen vakken.

‘Zij zou over iedere vakkenkring een principiële voorlichting moeten schenken aan studenten wier studie geheel buiten de kring omgaat, over natuurwetenschap aan theologen, literatoren en juristen, over taalstudie, theologie, geschiedenis, rechtswetenschap en maatschappijwetenschappen aan wis- en natuurkundigen. Bovendien zou zij het echter op philosophisch gebied niet bij een algemene propaedeuse mogen laten, maar in een later stadium van elke studie de dan zo nodige en zo vaak verlangde specifieke philosophische behandeling van het betrokken vak moeten geven.’

In de eerste aflevering waarschuwt Prof. E.W. Hofstee ertegen een tegenstelling te willen construeren tussen een ‘brede’ en een ‘gespecialiseerde’ opleiding. Het ideaalbeeld van de wetenschapsmens moet, zo betoogt hij, niet geassociëerd worden met de breedheid van het terrein van wetenschap, dat iemand beheerst, maar met de instelling waarmee hij de wetenschap beoefent. De brede belangstelling is belangrijker dan de brede vorming.

Tegen de heersende opvatting in betwijfelt Hofstee of de specialisatie in het hoger onderwijs wel de omvang heeft aangenomen, welke er aan wordt toegeschreven. ‘Is werkelijk de studie van de a.s. arts, de jurist, de ingenieur etc. minder breed geworden? zo vraagt hij zich af om op deze vraag een ontkennend antwoord te geven met de volgende argumenten.

Het aantal te bestuderen vakken is eer toe dan afgenomen en vaak is de studie van een vak door de verdeling over twee of meer docenten verbreed. De algemene verzwaring van de literatuurstudie heeft eveneens bijgedragen tot verbreding van de studie. De studietijd is voor vrijwel alle vakken verlengd. De conclusie luidt dan ook: ‘Met veel meer recht zou men m.i. kunnen betogen, dat het omgekeerde het geval is, n.l. dat onvoldoene specialisatie een ongunstige invloed heeft op de werkelijke wetenschappelijke vorming van de student....’

[p. 544]

In twee artikelen wordt aandacht gevraagd voor het baccalaureaat, een nieuwe poging om de universiteit aan te passen aan de eisen van de maatschappij.

In de tweede aflevering vertelt Prof. J.A.A. Ketelaar het een en ander over de plannen tot de instelling van het baccalaureaatsexamen in de natuur- en scheikunde. Prof. H.W. Lambers doet in het derde nummer verslag van de ervaringen met het baccalaureaat aan de Economische Hogeschool te Rotterdam, waar deze opleiding sinds de cursus 1952-1953 bestaat.

Hoewel het aantal deelnemers per cursus (ca tien) niet groot is en lager dan men oorspronkelijk begrootte, zijn de resultaten gunstig. Het is interessant te vernemen, dat het zeker niet de zwakste candidaten zijn, die zich voor deze verkorte opleiding melden. Tegen de verkorte opleiding en tegen de speciale lerarenopleiding wordt immers voortdurend het argument te berde gebracht, dat deze een negatief selecterende werking zouden uitoefenen. De ervaring leert nu, dat dit hard meevalt.

Deze enkele opmerkingen over enkele artikelen in ‘Universiteit en Hogeschool’ moeten helaas veel ongenoemd laten, dat de moeite van het lezen waard is. Dit nieuwe tijdschrift maakt tot nu toe een frisse en vooruitstrevende indruk. Geen vaag, conformistisch geleuter, zoals dat zo vaak over academische vraagstukken wordt geopperd, maar een instelling, welke er op wijst, dat men de gebreken ziet en bereid is aan de verbetering van het Nederlands hoger onderwijs mee te werken.

L. VAN DER LAND.