De Nieuwe Stem. Jaargang 10

[p. 473]

J.J. Mak
Is er weer een Nederlandse heilige in de maak?

P. Noordeloos, ‘Cornelis Musius (Mr Cornelis Muys) pater van Sint Agatha te Delft, humanist/priester martelaar’ (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen MCMLV).

De levensloop van Cornelis Muys is de moeite van het overdenken wel waard. Want deze zoon van een Delftse schoenlapper heeft het behoorlijk ver weten te schoppen in de wereld en dat zonder één enkele geestesgave. Machtige relaties en een dikke huid winnen het wel meer van persoonlijke geestelijke inspanningen en deugden. Dit kan vele ouders tot troost zijn, die evenals die van Musius aanvankelijk weinig pleizier beleven van hun kinderen. Laten ze niet treuren, wanneer de rapportcijfers van de gymnasiast allesbehalve fraai zijn en de student de gebraden haan uithangt. Want zelfs een Musius, die naar zijn eigen getuigenis lui en traag was en zich voornamelijk bezighield met waardeloze beuzelarijen, is een lang en onbezorgd leven beschoren geweest.

Maar dan moet men natuurlijk ook zoals hij weten, waar Abraham de mosterd haalt, d.w.z. een machtige beschermer zien te krijgen. Door bijtijds het onderwijs er aan te geven en privé-opvoeder te worden van rijke zoontjes kwam onze Cornelis in aanraking met Karel Coguin, abt van het Benedictijnenklooster te Anchin, die hem zelfs in staat heeft gesteld theologie te studeren. Helaas was dat niet aan hem besteed, want hij heeft meer in het glas dan in de boeken gekeken, zodat hij niet verder is gekomen dan zijn eerste examen. Maar hij heeft in Leuven althans de lessen kùnnen volgen van Ruard Tapper, de man die ‘door God was begenadigd met een zeer edel karakter, een scherp verstand, een groot geloof, een diep inzicht in de nood van zijn tijd en een brede blik op de ontwikkeling der gebeurtenissen’, d.w.z. dat hij slaafse gehoorzaamheid aan zijn kerk boven de Waarheid stelde (zoals hij zelf beleed in zijn dispuut met Merula) en omdat hij er - volgens de schrijver - van overtuigd was, dat de Hervorming de marteldood betekende voor alle Rooms-katholieken, zelf alvast maar tal van edele geesten, te beginnen met Jan de Bakker, heeft laten vermoorden.

Na de studie er aan gegeven te hebben reist Musius wat rond door Frankrijk zonder enige indruk daarvan op te doen (de natuur was ook al een gesloten boek voor hem) en ofschoon het woelde en gistte in het

[p. 474]

Frankrijk van die dagen - of (in de termen van de schrijver) het ondermijnings- en verwoestingswerk der Hervorming voortschreed, waarbij men overging tot provocaties van de misdadigste soort(!), heeft de dikhuidige Muys zich daarvan blijkbaar niets aangetrokken. Hij houdt zich op humanistentrant onledig met het fabriceren van Latijnse rijmen. Allereerst natuurlijk ter verheerlijking van Erasmus en het is bepaald grappig de heer Noordeloos zich in bochten te zien wringen om dat te verklaren, dat de ‘zeer ernstig katholieke’(!) Musius die halve ketter van een Erasmus zo heeft kunnen vereren.

Als hij tegen de veertig loopt, wordt het zoetjes aan tijd naar een mooie en gemakkelijke baan uit te zien. Dank zij de bescherming van abt Coguin wordt hij pastoor van Ettenhoven, d.w.z. dat hijzelf rustig in de abdij van Anchin bleef wonen, maar het werk door een ander liet opknappen en alleen een deel van het salaris toucheerde. Maar het feest begint voor onze held toch pas goed, nadat hij biechtvader is geworden van het rijke Sint Aagtenklooster in Delft. Daar heeft hij zich dan het genot van uitgezochte spijzen en dranken als penitentie opgelegd, als we de schrijver zouden geloven. Wat hij er verder uitvoerde? Voorname gasten ontvangen en daarmee feesten en verder wat latijnse rijmen maken vol rhetorische bombast.

Van zielzorg horen we niet veel. Preken kon hij niet, zodat het een mysterie blijft, hoe hij de zusters heeft beschermd voor ‘de gloeiende hitte van de zinnelijkheid der Hervorming’, want de reliek van Willebrord, waarmee hij ‘het geloofsleven een bijzondere krachtige steun wilde geven’ en waar hij de abt van Echternach zo dringend om smeekte, kreeg hij tenslotte niet. Het aantal kloosterlingen is tijdens Musius' bewind dan ook aanzienlijk verminderd.

Al had hij volop tijd, de Hervorming bestrijden deed hij niet. Integendeel, zijn bibliotheek bevatte verscheiden bedenkelijke boeken. Die dienden overigens tot amusement, zegt de schrijver. Want hij zal hebben gelachen om de ‘naïeve opvattingen’ van.... wereldberoemde bijbels-humanistische geleerden. Theologie interesseerde hem trouwens niet. Hoe vulde hij toch zijn dagen? De heer Noordeloos verzekert ons zo vaak en zo nadrukkelijk, dat Musius steeds werkzaam was, dat we veilig mogen aannemen, dat hij weinig of niets heeft uitgevoerd. Vrienden had hij ook al niet veel. Met de ‘gedebaucheerde, hervormde adel, die kerk en koning verried’ (zie blz. 148) wilde hij niet omgaan. Neen, maar wel met Willem van Oranje, de ‘Lebemensch’, de ‘opportunist’, die schrijver nog net niet een verrader durft te noemen. Bij gebrek aan enig kunstgevoel was Musius natuurlijk ook in artistieke

[p. 475]

milieu's niet thuis. Ja, met Van Heemskerk, de man van ‘vrome gekunsteldheid zonder kunst’ was hij bevriend, niet bijvoorbeeld met Jan van Scorel.

Het is duidelijk, dat zo'n lauwe broeder, zo'n dikhuid als Cornelis Muys, die zich nergens voor interesseerde, de oude kerk trouw moest blijven. Volgens Noordeloos echter had hij het ‘inhaerente van ketterij met revolutie’ doorzien. Die Hervormden sloegen alles kort en klein en braken hun eed jegens kerk en koning. Onze Vrijheidsstrijd was dus satanswerk. In dit licht wordt het begrijpelijk, dat de Roomsen in de eerste, bange jaren van de Opstand, suspect moesten zijn, dat met name de geestelijken onder druk werden gesteld. Ondanks het verbod heeft Musius illegale R.K.-actie bevorderd, als het tenminste waar is, wat zijn hagiograaf vertelt. Dit en het verbergen van de schatten van Sint Aagten vormen 's mans enige heldendaden. Maar inclusief zijn vlucht - tegen de wil van Oranje - konden die daden hem in die bewogen dagen verdacht genoeg doen schijnen. Op weg naar Den Haag wordt hij herkend en verraden door een ‘kruipende panlikker’ (waarbij de schrijver even vergeet, dat wie een Protestant verried, een kerkelijke aflaat kon verdienen). Lumey, aan wiens ongenade hij wordt overgeleverd, maakt dan korte metten met hem.

Musius is vermoord door ontoerekenbare figuren, gelukkig niet zoals duizenden hervormden door mannen, die beter konden weten, in rustige omstandigheden en in koelen bloede, na eindeloze geestelijke en lichamelijke folteringen. Dat is de enige troost bij de herdenking van deze begrijpelijke, maar niet goed te keuren wandaad. Was hij echter op zijn post en in zijn klooster gebleven, dan zou er niets zijn gebeurd. Blijkbaar was hij toch niet zo vertrouwd met de dood en was het martelaarschap hem niet zo lief, als Noordeloos ter wille van de vurig begeerde heiligverklaring zou wensen. Mocht het eens zo ver komen en het processie-verbod inmiddels zijn opgeheven, dan kunnen de Delftenaren misschien nog gedwongen worden de hoed af te nemen voor een reliek of pseudo-reliek van een volmaakte fainéant. Daartoe zal dan het boek van de heer Noordeloos het zijne hebben bijgedragen. Wil men in een paar woorden mijn oordeel? De Nederlandse taal wordt er in vermoord, de stijl is walglijk onwaarachtig, de inhoud brutaal tendentieus. Het is Roomse hagiografie van de slechtste soort.