De Nieuwe Stem. Jaargang 10

[p. 366]

Jan Romein
Een einde en een begin

De historische betekenis van de A.A.-conferentie

Het is haast niet te geloven en toch is het zo waar als wat. Het is nog maar net vijftig jaar geleden, dat de volgende uitspraak de ronde deed. De wereld, zo luidde zij, rustte op vijf zuilen. Die zuilen waren: het Vaticaan, de zetel van de Paus van Rome; het Foreign Office, het ministerie van Buitenlandse Zaken in Londen; de Académie Française, het in de 17de eeuw door de Franse staat gestichte genootschap van 40 vertegenwoordigers der Franse cultuur; de Duitse Generale Staf en tenslotte het buitenlands overzicht, het zogenaamde bulletin van het Parijse dagblad Le Temps.

Wie nog iets meer van de geschiedenis van een halve eeuw terug weet dan deze uitspraak, weet bovendien dat zij in verkorte vorm de waarheid behelst. Frankrijk, Engeland en Duitsland beheersten Europa en Europa beheerste de wereld. Van alle negen-en-twintig Aziatische en Afrikaanse volken, die ook toen nochtans bijna drie-vijfden van de mensheid vormden, was er maar één echt onafhankelijk - Ethiopië - en één zo goed als - Thailand, dat toen Siam heette. Maar ook dit was toch bedreigd van Burma uit, dat een Engelse kolonie was en van Laos uit, dat Frans was.

En nu, nog geen mensenleeftijd later? Iedereen weet hoe het nu met die vijf zuilen gesteld is. De instellingen zijn er nog, maar in plaats van zuilen zijn het - ook verkort gezegd - verbrokkelde stompjes geworden, die niets meer dragen, getuigenissen op zijn best van vergane glorie, zoals de afgeknotte zuilen op het Capitool in Rome dat ook eens de wereld beheerste. Het Vaticaan is nog een macht, zeker, maar in de christelijke wereld die nu niet meer een boven, maar naast andere is. Het Foreign Office is nog een macht zeker, maar in de Britse wereld die van de eerste mogendheid derde werd, of zelfs vijfde, wanneer wij China en India als derde en vierde rekenen na de U.S.A. en de U.S.S.R. De Franse Academie, zeker, bestaat nog steeds, maar men kan slechts glimlachen bij de gedachte, dat deze 40 ‘onsterfelijken’ op cultuurgebied de wereld zouden leiden. De Duitse Generale Staf is er ook nog of is er binnenkort toch weer en voor de volken in de buurt is hij nog altijd een gevaarlijke boeman. Maar voor de gang van de wereldgeschiedenis is dit parochiale gedoe van geen belang meer. En ook ‘Le Temps’ verschijnt nog dagelijks, maar het is een krant gewor-

[p. 367]

den als een ander, aan welks mening niemand meer waarde hecht dan aan die van een andere krant.

En de 27 of 28 toen afhankelijke of in hun onafhankelijkheid toch bedreigde landen zijn nu allen vrij en een macht geworden waar buitenom de wereld niet meer draaien kan.

Die verandering, groter en dieper dan welke andere ook die de wereldgeschiedenis kent, die aan veranderingen toch gewoon is, is uiteraard niet uit de lucht komen vallen. We kunnen er niet aan denken in dit kort bestek het verloop ervan zelfs maar te schetsen. Het boek dat we erover schreven en dat, gedrukt, een 600 bladzijden zal beslaan, is nog maar een schets.

Maar enkele punten, die als de meer directe voorgeschiedenis van deze conferentie beschouwd kunnen worden, willen wij toch aanstippen. Daar was in de eerste helft van Februari 1927 - ongeveer midweegs 1900 en nu - in het Paleis Egmont - de naam herinnert aan de Nederlandse vrijheidsheld uit de ‘koloniale’ strijd tegen Spanje - in Brussel het congres tegen koloniale onderdrukking en imperialisme, georganiseerd door het kleine groepje strijders dat de Liga tegen imperialisme en voor nationale onafhankelijkheid vormde. De verleiding is groot om er meer van te vertellen, maar die moet ik bedwingen. Nehru en Hatta zullen het zich herinneren, want zij hebben er beiden gesproken. Ik wil er alleen nog van zeggen dat men uit het verslag kan leren, dat de bevrijding der mensheid offers kost, veel offers. Want alle anderen die er gesproken hebben zijn of doden of spelen toch geen rol meer. En ik wil tenslotte ook op het verschil met Bandung wijzen. Bijna de helft van de sprekers in Brussel waren nog Europeanen: 12 tegenover 27.

En dan zijn er - maar dat behoort al direct tot de voorgeschiedenis - de conferentie van Colombo eind April 1954, nu net een jaar geleden, waarop de eerste ministers van India, Pakistan, Burma, Ceylon en Indonesië besloten tot de nu in Bandung gehouden conferentie, die in December van het vorig jaar te Bogor nader is voorbereid.

In zijn openingsrede heeft Soekarno ook aan deze voorgeschiedenis herinnerd. En daarmee beginnen wij de kern van ons onderwerp te raken. Die rede reeds had historische betekenis. Tijdens mijn verblijf in Indonesië heb ik de president herhaaldelijk horen spreken. Zijn redenaarstalent is terecht spreekwoordelijk. Maar deze keer heeft hij zichzelf overtroffen.

Als tweede punt van niet te onderschatten historisch belang zou ik willen wijzen op de organisatie van deze conferentie, waaraan naar

[p. 368]

het eenstemmig getuigenis van alle bladen niets heeft ontbroken. Mij heeft het niet verrast, maar het is goed, dat nog eens, en nu afdoende, het bakerpraatje weerlegd is dat de Indonesiërs voor zelfbestuur niet rijp zouden zijn.

Van nog groter belang lijkt ons het derde punt. Deze conferentie toonde de vaste wil de taaie resten van het koloniale oerwoud uit te roeien. Zij was vastberaden en al mogen er heftige woorden gevallen zijn, er viel geen woord van verbittering. Men zal dit symptoom van de wezenlijke wijsheid van het leven en laten leven niet onderschatten als men bedenkt, dat hier volken vertegenwoordigd waren van Afrika's westkust tot Oost-Azië's oostkust; volken van de meest verschillende rassen, van de meest onderscheiden geloven, van de meest uiteenlopende culturen, levend onder bijna alle denkbare politieke stelsels, van communisme, via democratie tot ouderwetse despotieën. Geïndustrialiseerde volken en nog puur agrarische. Grote volken - de beide grootste zelfs - tot de kleinste; ‘oosters’ gericht of ‘westers’ of ‘neutraal’.

Bezield echter allen door hetzelfde élan van de wil die men, historisch bezien, misschien nog het best met die van het proletariaat in West-Europa vijftig jaar geleden kan vergelijken, volken die zelf de middelen willen tot hun eigen verheffing. De middelen niet alleen om niet te sterven, maar om te leven, zoals Soekarno het gezegd heeft. Zelfvertrouwen, geen bedelarij, zoals indertijd de Indonesische vrijheidsstrijder Tilak het zei.

Van deze terughoudende gematigdheid die wel verre van doelgerichtheid uit te sluiten er veeleer de voorwaarde toe schijnt en die de hele conferentie beheerste, was Tsju En-lai wel in het bijzonder de belichaming. Alweer, mij heeft dit niet verrast. Ik heb al in 1952 in een voordracht te Djakarta op het opvallend gematigde karakter van de buitenlandse politiek der Chinese volksrepubliek gewezen (‘In de ban van Prambanan’, blz. 148). En zag - en zie nog - in dat inzicht volstrekt geen bijzondere scherpzinnigheid. Maar, alweer, het is goed, dat de hele wereld het nu heeft ervaren. O.a. door het Chinese aanbod de spanning om Taiwan in besprekingen te verminderen heeft de conferentie, evenals trouwens door zijn eenstemmige ondersteuning van Indonesië's eisen inzake West-Irian en van die der Noord-Afrikaanse volken tegenover Frankrijk, naast zijn historische ook actuele betekenis gekregen.

Zo zegt men naar onze vaste overtuiging niet te veel, wanneer men vaststelt, dat deze eerste conferentie van gekleurde volken volledig geslaagd is. Er sprak hoop en vertrouwen uit, ondanks of misschien

[p. 369]

wel juist tengevolge van het besef van zwakte. Men voelt dat hier de volken zelf aan het woord waren, al was het formeel dan een conferentie van staten. Men voelt het. Wie het geluk had, haar mee te maken, heeft het trouwens kunnen merken aan de geestdrift waarmee de bevolking van Bandung haar begroet heeft.

Bandung, de bergstad met in de bovenwijken een Hollands karakter, terwijl de taal van de conferentie veelal Engels was. De wereldgeschiedenis lijkt vaker meer verdeeld dan zij bij nader toezien blijkt. Op dat inzicht berust onze hoop en ons vertrouwen dat de mensheid eens in feite de eenheid bereiken zal die zij in beginsel reeds heeft bereikt.

Daarin, tenslotte, ligt de grootste historische betekenis van de tien dagen van 18-28 April 1955. Zij betekenen een einde - een definitief einde van de blanke overheersing die uiteindelijk op niets anders dan op een technische voorsprong van tijdelijke aard berust heeft. Daardoor betekenen zij tegelijk een begin: het aantreden der gekleurde volken en-bloc. Een begin dat zijn voortgang moet vinden - en gezien de geest dezer samenkomst ook zal vinden in een samenwerking van alle volken. De eerste bladzij van het boek van de eenheid der mensheid ligt opengeslagen. De volken, alle volken, zullen het schrijven.