De Nieuwe Stem. Jaargang 9

[p. 639]

Ex libris

Georg Lukács, Die Zerstörung der Vernunft. Berlijn, Aufbau-Verlag, 1954.

De marxistische filosoof en litteratuurhistoricus Georg Lukács heeft reeds verschillende malen blijk gegeven ruimer denkend te zijn dan vele van zijn geestverwanten. Ook zijn diepgaande belangstelling voor de Europese cultuur is bij verscheidene gelegenheden tot uiting gekomen. Bijvoorbeeld tijdens de Rencontres Internationales, welke in de herfst van 1946 in Zwitserland werden gehouden en waaraan o.a. ook deelgenomen werd door Karl Jaspers, Julien Benda en Denis de Rougemont. Voor zover ik weet, worden deze ontmoetingen, waar men zich gezamenlijk op de na-oorlogse toestand in Europa wilde bezinnen, tegenwoordig niet meer herhaald.

Een verlangen echter om opnieuw tot zulk een gesprek te komen ligt naar mijn gevoel opgesloten in het niet lang geleden verschenen boek van Lukács: Die Zerstörung der Vernunft.

In dit omvangrijke werk geeft Lukács een wordingsgeschiedenis van het pessimisme dat onze Westerse wereld al enige tientallen jaren beheerst. Het is hem evenwel niet alleen om dit pessimisme als historisch verschijnsel te doen. Hij tracht ook de maatschappelijke gevaren ervan aan te tonen: de irrationalistische filosofie die de grondslag van het pessimisme vormt, is in samenhang met de maatschappelijke moeilijkheden, een voedingsbodem waarop het fascisme kan groeien.

Hiertoe beschouwt hij in het bijzonder de ontwikkelingsgang van Duitsland gedurende de 19de eeuw en de eerste decenniën van de 20ste eeuw.

In een vijftal hoofdstukken beschrijft Lukács de vestiging van het irrationalisme in het tijdvak 1789-1848; de filosofie van Nietzsche; de levensfilosofie in het imperialistische Duitsland; het neo-hegelianisme en de sociologie van het imperialistische Duitsland.

Vervolgens is er een hoofdstuk gewijd aan het Duitsland van na de eerste wereldoorlog, het fascisme en de rassentheorieën.

In het nawoord vinden we een overzicht van het irrationalisme na de tweede wereldoorlog en een karakterisering van het anti-communisme. Hierbij worden mensen als Burnham, Borkenau, Koestler, Kravchenko scherp, maar m.i. toch niet geheel onrechtvaardig beoordeeld.

Opmerkelijk aan dit boek, dat ‘eine Warnung, eine Lehre für jeden ehrlichen Intellektuellen will aussprechen’, is de verzoenende toon waarin het geschreven is. In hoeverre dit in de lijn van de huidige partijtactiek ligt, of werkelijk oprecht bedoeld is, of beide tegelijk, is een vraag die mogelijk door een daadwerkelijk gesprek hierover, verhelderd kan worden. Reeds daarom alleen lijkt een hervatting wenselijk.

P. Valkenburgh

Quincy Howe, A world history of our own times, vol. II: The world between the wars, New York 1953, XIII - 784 blz.

In 1949 is het eerste deel dezer ‘geschiedenis van onze eigen tijd’ verschenen. ‘The world we lost’ is de titel en het loopt van de eeuwwende tot 1918. Hoezeer het ons ook be-

[p. 640]

vallen was, hebben wij het destijds niet aangekondigd, omdat we wilden afwachten of het tweede deel, dat tot 1939 reikt en welks titel hierboven staat, aan de hoge verwachtingen zou beantwoorden, die het eerste gewekt had. Nu dat inderdaad het geval is gebleken, bestaat er weinig reden meer om niet aan te nemen dat het derde deel dat niet evenzeer zal doen. Veeleer is het ogenblik aangebroken om de duizenden die met zoveel plezier de ‘Revolutie der Eenzamen’ gelezen hebben, er op te wijzen dat zij bij Howe, zij het met iets meer kosten en moeite, een beeld kunnen vinden van diezelfde tijd die hen reeds zo boeide in Boumans confetti. ‘A lively history’ noemt de flap het; dit keer terecht. Men kan slechts bewondering hebben voor Howe's meesterlijke stofbeheersing, voor de wijze beperking die hij zich voortdurend heeft opgelegd en vooral voor zijn methode, die hierin bestaat, dat hij de tijdperken in hoofdzaak typeert naar de daarin optredende personen. Zonder overigens, dit zij ter voorkoming van misverstand gezegd, ooit in de foutieve voorstelling te vervallen dat de geschiedenis door de grote mannen gemaakt wordt. Het boek bevestigt de indruk, dat journalisten van beroep, die in aanleg geleerden zijn, beter geschikt zijn voor de contemporaine geschiedschrijving dan geleerden van beroep, die desondanks voor een groot publiek willen schrijven. Naar in een mededeling over de auteur aan het eind van het boek is te lezen, hoopt de schr., die zijn werk in 1944 begon, het in '55 te voltooien.

J.R.

Werner Kaegi, Chronica Mundi. Grundformen der Geschichtschreibung seit dem Mittelalter, Johannes Verlag, Einsiedeln, 1934, 89 blz.

De Bazelse historicus, wiens grootse Burckhardt-biografie we vroeger in dit tijdschrift besproken hebben (6e jrg., blz. 606), heeft in dit bundeltje drie lezingen verzameld, indertijd in Luzern en Utrecht gehouden. Hun samenhang bestaat hierin, dat in alle drie een tweetal geschiedschrijvers ten tonele wordt gevoerd, die op een bepaalde wijze als de specifieke uitdrukking van hun tijd beschouwd kunnen worden, voorzover deze zich in de geschiedschrijving weerspiegelt.

In de eerste verhandeling zijn het Otto von Freising en de abt Suger van Saint-Denis - in deze middeleeuwers schetst K. het oude patroon, waarvan de lateren gaan afwijken, zodat de ondertitel toch gerechtvaardigd is -, in de tweede zijn het Machiavelli en Sebastian Franck, in de derde Ranke en Burckhardt.

Het zal moeilijk vallen over dit zestal zoveel wetenswaardigs bijeen te vinden in een zo kort bestek als deze schr. indertijd zijn hoorders bood en nu zijn lezers biedt. Kaegi lijkt de juiste man op de juiste plaats in de geschiedenis der geschiedschrijving. Hij heeft de brede belangstelling, die er voor nodig en de ruime belezenheid, die er onmisbaar voor is. Hij heeft het bezonken oordeel, dat er niet bij gemist kan worden en tegelijk de eigen kijk, die men er niet bij ontberen kan. Hij is los genoeg van zichzelf, om zich in de ander te kunnen verplaatsen en tegelijk genoeg zichzelf om zich niet met zijn object te identificeren.

Wie graag de geschiedenis ziet in de spiegel der geschiedschrijvers - en een betere is er wel niet - heeft er hier een, die zuiver geslepen, gaaf en helder is.

J.R.