De Nieuwe Stem. Jaargang 9

[p. 126]

Ex libris

The Race Concept. Results of an inquiry, 1952.

Otto Klineberg, Race and Psychology, 1951.

Claude Lévi - Straus, Race and History, 1952.

Kenneth L. Little, Race and Society, 1952.

Alle vier deeltjes verschenen in de serie The Race Question in Modern Science, gepubliceerd door UNESCO, Parijs.

In de zevende jaargang (1952) van dit tijdschrift, blz. 19 e.vv. publiceerden wij een vertaling van de door Unesco in 1950 opgestelde Statement on Race. Critiek van wetenschappelijke zijde, met name uit de hoek der physische anthropologie en erfelijkheidsleer, op deze tekst, bij de opstelling waarvan vooral sociologen een grote rol hadden gespeeld, leidde tot de instelling van een nieuwe commissie, bestaande uit vertegenwoordigers van de beide eerstgenoemde wetenschappen.

Deze stelde een herziene verklaring op, getiteld Statement on the nature of race and race differences, welke weliswaar in geest en algemene strekking weinig afweek van de oorspronkelijke tekst, maar toch veel nauwkeuriger was geformuleerd en wetenschappelijk beter was verantwoord.

Unesco legde deze tekst voor aan een groot aantal vertegenwoordigers van deze beide wetenschappen, en ook thans bleken niet alle geleerden voldaan. Maar Unesco heeft er van afgezien, te streven naar een voor ieder geleerde voor 100% aanvaardbare tekst en heeft zich vergenoegd met een publicatie van de herziene tekst, vergezeld van een weergave der inmiddels hierop uitgeoefende critiek. (The Race Concept. Results of an inquiry).

Bij het doorlezen van de critische opmerkingen valt het op, dat terwijl over het algemeen de geraadpleegde deskundigen zich met de strekking van de verklaring verenigen en, behoudens enkele individuele uitzonderingen, hun critiek op detailpunten en formuleringen richten, de geraadpleegde Duitse geleerden de verklaring bijna unaniem afwijzen, ook al distanciëren zij zich gewoonlijk uitdrukkelijk van de leerstellingen der Nazi's. De kloof tussen Duitse ‘Rassenkunde’ en internationale ‘race theory’ blijkt helaas nog groot.

Inmiddels heeft Unesco niet stil gezeten, en door een reeks belangrijke populair-wetenschappelijke geschriftjes bepaalde aspecten van de Statements nader toegelicht. Enkele ervan zijn ons ter bespreking toegezonden.

Otto Klineberg's Race and Psychology werd door mij reeds vrij uitvoerig besproken in een vroeger opstel in dit tijdschrift (7e Jg., 1952, blz. 100 e.vv.), zodat ik te dezer plaatse kan volstaan met de vermelding, dat men er in hoofdzaak in vindt weergegeven de resultaten van modern onderzoek op het gebied van eventuele intelligentie-verschillen tussen raciale groepen.

Zijn conclusie luidt: ‘The scientist knows of no relation between race and psychology’.

Bijzonder belangwekkend is het deeltje Race and History, verzorgd door de beroemde ethnoloog Lévi - Strauss. De schrijver confronteert ons hier met de vraag, hoe, indien men de gelijke geestelijke potenties van alle rassen aanvaardt, de geweldige culturele verschillen, zoals die zich in de loop van de geschiedenis der mens-

[p. 127]

heid in toenemende mate openbaren, te verklaren zijn.

In kort bestek geeft dit mooie boekje niet minder dan een complete geschiedfilosofie, waarin het vraagstuk van de menselijke vooruitgang op originele en stimulerende wijze wordt gesteld. De hoofdstrekking van het betoog is de schijnbare superioriteit van de westerse cultuur tot haar ware proporties terug te brengen en aan te tonen, hoe groot de bijdrage tot de menselijke beschaving is geweest, niet alleen van tal van niet-westerse culturen afzonderlijk, maar vooral ook van de culturele verscheidenheid als bron van telkens nieuwe ontwikkelingen en combinaties.

Evenals Klineberg ontkent Lévi - Straus overigens, dat de culturele verscheidenheid uit een raciaal bepaald verschil in aanleg te verklaren zou zijn. Het zijn de uiterlijke levensomstandigheden, die volgens de schrijver verantwoordelijk zijn voor de grote culturele verscheidenheid, welke de soort homo sapiens vertoont.

In zijn werkje Race and Society behandelt Kenneth Little het vraagstuk van raciale conflicten en spanningen, zoals deze zich in concrete samenlevingen voordoen. Als voorbeelden kiest de schrijver Zuid-Afrika, Brazilië, Hawaii en Engeland. De strekking van het werk is aan te tonen, dat racistische gevoelens en houdingen niet biologisch, maar sociaal bepaald zijn, en grotendeels berusten op tijdens de jeugd onbewust opgebouwde gedragspatronen. De schrijver toont met name het verband aan tussen racistische levenshoudingen en de koloniale exploitatie van de niet door blanken bewoonde werelddelen.

Evenals de overige deeltjes van de serie (waaraan ook andere bekende geleerden, onder wie de bioloog Leslie C. Dunn en de socioloog Arnold M. Rose hebben medegewerkt) vormt dit boekje nuttige en leerzame lectuur.

W.F.W.

Charles Wagley (ed.), Race and class in rural Brazil, verschenen in de serie ‘Race and Society’, uitg. door UNESCO, 1952.

‘Van alle rassen is het blanke ras het intelligentste, het meest volhardende en het meest ondernemende... De achterstand van het negerras is veel groter dan die van de andere...’

Deze in het hier besproken werk (p. 52) gesignaleerde komt voor in een algemeen gebruikt schoolboekje in Brazilië, het land waar volgens een wijdverbreide legende geen rassenvooroordelen bestaan.

Hoe ver de werkelijkheid verwijderd is van de legende, blijkt uit een vanwege Unesco, met medewerking van een aantal Braziliaanse instituten en de Columbia University ingesteld onderzoek naar de sociale verhoudingen in een viertal Braziliaanse gemeenschappen. Het gehele patroon van discriminaties en stereotypen, zoals wij die kennen uit andere gewezen slavenmaatschappijen of koloniale samenlevingen, blijkt ook hier in de maatschappelijke verhoudingen een overheersende rol te spelen, al zijn de verschijningsvormen en spanningen niet zo extreem als in Zuid-Afrika en in delen van de Verenigde Staten. Men vindt hier, evenals in zovele andere maatschappijen met een raciaal gemengde bevolking (b.v. in vooroorlogs Nederlands-Indië), de oorspronkelijke kastenstructuur vervangen door een meer bewegelijke klassenstructuur.

Deze structuur schept de mogelijkheid het raciale disagio te compenseren door individuele stijging op de maatschappelijke ladder, hetzij door welstand, hetzij door opvoeding. Maar

[p. 128]

tevens leidt juist die grotere bewegelijkheid tot een verhoogde concurrentie tussen individuen van verschillend ‘ras’ in het sociale en economische vlak, waardoor de raciale spanningen de neiging vertonen te stijgen.

Van het traditionele beeld van een idyllisch samenleven van verschillende rassen blijft in ieder geval, na dit onderzoek, maar bitter weinig over. En zoals C.R. Boxer kort geleden afrekende met de legende, dat de zestiende-eeuwse Portugezen in Azië kwamen, onbezwaard door rassenvooroordelen (vgl. diens in 1951 verschenen The Christian Century in Japan, 1549-1650, waarin op p. 81 de volgende uitlating van de missionaris Valignano voorkomt: ‘because all these dusky races are very stupid and vicious, and of the basest spirits, and likewise because the Portuguese treat them with the greatest contempt’), zo mag men thans ook de mythe, dat hedendaags Brazilië met zijn Portugese cultuur een Dorado voor de kleurlingen zou zijn, naar sprookjesland verwijzen.

W.F.W.