De Nieuwe Stem. Jaargang 9

[p. 62]

Ex libris

Keur uit het werk van Dr A. Zijderveld. Verzameld en uitgegeven door A.G. Zijderveld - Menalda, vrienden en oudleerlingen (1953).

Een verzamelbundel als deze maakt ons weer eens duidelijk, welk een kostelijk materiaal er vaak in periodieken ligt opgeslagen, maar even zo vaak voor goed opgeborgen en derhalve verborgen. Van de in 1952 overleden Dr A. Zijderveld, die gymnasiumleraar en privaatdocent in de methodiek en didactiek van het Nederlands aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam was, is in de hierboven-vermelde bundel het voornaamste van zijn verspreide geschriften verzameld, een daad van piëteit, maar niet minder een dienst aan de studie van de Nederlandse letteren en cultuur.

Het werk van Dr Zijderveld, hoe gevarieerd ook, vertoont een duidelijk gerichte belangstelling voor dat aspect van onze taal en letteren, dat deze verbindt aan de geestelijke stromingen, welke de Nederlandse cultuur een van haar meest specifieke trekken verlenen. De over zovele jaren en tijdschriften verspreide artikelen vertonen een innerlijke samenhang die een indeling in enkele grote rubrieken eenvoudig maakte.

De eerste rubriek ‘Renaissance’ genoemd, laat een verrassend licht vallen op het eigen karakter van de Nederlandse Renaissance; vooral het opstel ‘Verwaarloosde Renaissance-literatuur’ wil laten zien, hoezeer in het Nederlandse humanisme van de 16de eeuw de doorwerking te bespeuren valt van de mystieke, devotionele en spiritualistische geschriften die van de Moderne Devotie af tot aan Sebastiaan Franck toe hier bekend waren. Coornhert had Zijderveld's bijzondere belangstelling en Seb. Franck rekent hij tot de zeer groten die zijn bewondering hebben. En wanneer hij zich met Vondel bezig houdt, dan polemiseert hij kundig en scherpzinnig met zijn katholieke tegenstanders over de door hem ontkende vraag, of Vondel Spinoza bestreden heeft. Spinoza ziet hij ook in de traditie van het spiritualisme van Nederlands karakter. Maar ook bij Perk in het artikel ‘Perks ontwikkeling tot vrijheid’ wijst hij op de nu vrijzinnig te noemen religieuze, humanistische traditie, welke haar wortels heeft in de wat wij kunnen noemen derde Reformatie, naast die van Luther en Calvijn, welke op Coornhert, Erasmus en op dezer geestelijke voorouders teruggaat.

Het brede kader, waarin Zijderveld zijn van een grote eruditie getuigende beschouwingen over de door hem behandelde figuren en boeken plaatst, maakt ze belangwekkend voor een lezerskring, die belangstelling bezit voor het geheel van de vaderlandse cultuur.

De ruim dertig opstellen worden gevolgd door de aantekeningen bij elk er van. Een bibliografie legt getuigenis af van de belangstellingen van een werkzaam leven welks schriftelijke productiviteit zich over bijna de gehele eerste helft van deze eeuw uitstrekt.

Het kloeke werk van 400 blz. is verkrijgbaar bij Swets en Zeitlinger te Amsterdam en via de boekhandel voor de prijs van f 10. -.

O.N.

Ds K.A. Beversluis, Een halve eeuw strijd en opbouw. Ontstaan en ontwikkeling der Vrijzinnige hervormde beweging. Van Gorcum & Comp. N.V., Assen, 1953.

Uiteraard veel kleine geschiedenis, die in dit boek wordt verteld door

[p. 63]

Ds Beversluis, die jarenlang secretaris is geweest van de Vereniging van Vrijzinnige Hervormden. In deze vereniging hebben zich sedert 1904, voor het eerst in Friesland, later ook elders, de vrijzinnige elementen in de Ned. Herv. Kerk aaneengesloten. De op zich zelf niet belangrijke gegevens in deze geschiedenis worden echter van belang tegen de achtergrond van de verschuivingen en veranderingen rond 1900 in wetenschap, wijsbegeerte, kunst en samenleving. Daarom verdienen in het bijzonder de eerste twee hoofdstukken, welke deze achtergrond behandelen, onze aandacht. Men kan voorts in deze geschiedenis de koersverandering volgen die het godsdienstig leven in vrijzinnige geest heeft ondergaan, welke weer een exponent is van een veranderd geestelijk klimaat in wijder verband. Hoe zij, die zich als geestverwanten van de ‘oude’ vrijzinnigen beschouwen, deze koerswijziging beoordelen, is te lezen in een bespreking van dit boek in het tweewekelijks blad Zwingli van 18 Juli 1953.

O.N.

Koos Schuur, En de Kookaburra lacht.... Brieven van een emigrant. De Bezige Bij 1953.

Een verzameling brieven die de dichter Koos Schuur naar Nederlandse vrienden schreef, sedert hij in Maart 1951 naar Australië emigreerde.

Als ik het over Koos Schuur heb dan spreek ik in de tegenwoordige tijd of in de verleden tijd. Koos is tegenwoordig zetter, Koos is volgende week jarig - maar: Koos had grote betekenis voor de huidige ontwikkeling van onze poëzie. Koos was een echte dichter; enzovoort. Het is niet slechts merkwaardig maar ook enigszins ontstellend, dat de emigratie naar Australië een verscheiden betekent. Die ene Koos Schuur, die hier in de oorlog rondliep als ‘verbannen koning’, die ‘Het Woord’ opzette en dreef, zolang het duurde, en voor de z.g. 50-ers een wegbereider was, hij is niet meer. Mr Schuur, die in Sydney en omgeving nijver bezig is geld te verdienen voor zijn zoons en voor zijn droge keel, is een ander. Het is interessant uit Mona Vale van Mr Schuur (van afkomst Nederlander, wat zeg ik, Veendammer) indrukken te lezen over zijn nieuwe land. Het is ook prettig om iets van de oude Koos te horen, waar hij ook zit, bijvoorbeeld een gedicht. Maar in deze brievenverzameling ontmoet ik beide mannen maar gedeeltelijk. Koos Schuur was altijd een uitnemend briefschrijver. Ik kreeg een paar keer een van hem, vier, zes, acht en tien jaren geleden, en ik bewaar ze. Van de brieven die hij aan anderen schreef kan ik zeggen dat ze mij zakelijk interesseren en dat zij mij bovendien met het tikje weemoed, dat altijd de herinnering aan vrienden begeleidt, kwellen. Maar enerzijds zijn het mijn brieven niet, doch lees ik slechts mee in een correspondentie aan anderen. Hij schrijft, men kan zich daarvan overtuigen, aan verschillende mensen in een verschillende trant, ja, hij schrijft zelfs materieel anders naar gelang van de geadresseerde. Zo voel ik mij niet op mijn gemak, als ik de ‘alleenbrief voor lotte r.’ meelees. En aan de andere kant kan ik de bundel als geheel ook niet als neutraal genoeg object, om b.v. eens wat te vernemen over de Nederlandse emigrant in Australië, beschouwen.

Ik heb met verlangen naar deze bundel uitgezien, maar nu hij op de markt kwam (zó moet je het wel zeggen; krijgt Mr Schuur er royalty voor?) weet ik niet, wat ik er aan heb. Ik ben blij wat van Koos Schuur

[p. 64]

te horen, maar toch ben ik niet content met deze editie. Koos Schuur schreef altijd goeie brieven. Ik geloof dat hij er soms zin in had en dat het hem soms lustte zich te laten gaan. Maar als iemand die zó brieven schrijft, het gevoel moet hebben dat zij worden doorgegeven en voorgelezen, zal hij de kans om litteraire brieven te schrijven moeilijk ontlopen. Zo was het hier, vooral in de latere brieven, naar mijn mening.

Daarom betreur ik deze uitgave, met haar romantiserende titel. Die vogel laat ons koud, hij wordt er bij gehaald maar heeft er niets mee te maken. Die titel geeft de bundel geen cachet, maar accentueert het karakter van ‘litteraire stunt’, dat voor mij de uitgave heeft van deze brieven. Ik zou de verzamelaars en samenstellers willen aanraden: schrijf onmiddellijk naar Koos Schuur, p.a. Mr Schuur, Australië, dat jullie zijn brieven in het vervolg vóór je zult houden. Dan kunnen jullie die ‘enkele woorden’, die jullie ‘voor publicatie minder geschikt leken’, gerust laten staan. En verzoek hem dan meteen om eens een boekje te schrijven over Sydney, of het drankgebruik in Mona Vale, of de vrouwen aan het strand, of de haaien voor de kust; of een gedicht naar Nederland te sturen. Dan hebben we er allemaal wat aan.

W.H.N.