De Nieuwe Stem. Jaargang 8

[p. 282]

Job. Betzema
Apocalyps

Vijf minuten voor de mijmering hem beving - hij had zich juist geschoren - draaide hij een cigaret van goedkope shag. Het vlammetje, dansend op de lucifer, had reeds iets feestelijks en hij keek er naar tot hij de vingers haast brandde. Hij sloot de ogen terwijl hij rookte. Dat was afstand nemen tot het woonvertrekje, vaarwel zeggen aan de gele vochtplekken op het behang, ontkomen aan koude voeten, veroorzaakt door de dunnetjes belegde vloerplanken. Af en toe trok hij bedachtzaam aan zijn cigaret, vergat as af te tikken. Er scheidden hem zeker ten hoogste nog twee minuten van de mijmerdroom. Een kosmisch gevoel begon hem te doorstromen. Hij legde contact met het heelal. Stralingen van planeten vingen aan hem te bereiken. Een fantastisch flikkeren, als van een gloeiende loodval, bewoog voor zijn ogen. Aardse, tijden overbruggende verbanden ontstonden; in zijn borst rees een weergaloze riddermoed en zijn gedachtenleven bevond zich in ruime zalen, met donkerblauwe, goud-bestikte wandkleden behangen. De geluiden van liederen, die in de nacht op het water worden gezongen, drongen tot hem door en uit verre nevelen maakten zich de blanke gedaanten los van fijne nymfen. Op de tast doofde hij de cigaret in de laatste seconde die hem restte. Daarop waren de eeuwigheden en oneindigheden zijn deel. De licht-berijpte bomen stonden om het slot. Het klimop langs de muren was wit kantwerk, geklost door het leven. Zijn voetstappen klonken hol op de brug en kaatsten terug in de voorhof. Een man, wit gekleed, oud en streng, kwam naar hem toe, huiverend in de morgenkoude. IJl klonk de stem, alsof het moeilijk was de kleinste ruimte ermee te overbruggen:

‘Wie zijt ge, vreemdeling?’

De jongen verbaasde zich over deze vraag. Hij bleef bij de oude staan en keek hem onderzoekend aan.

‘Ik meende dat men dit hier wist. Men weet hier toch alles?’

De man antwoordde korzelig:

‘Nochtans wil men het uit de monden van de bezoekers vernemen.’

‘Daar zie ik het nut niet van in.’

De man rilde in zijn dunne kleed.

‘Nu, wil je er in of niet? als je binnen wilt, zeg dan je naam en talm niet zo lang. Het is niet zo leuk om hier te verblijven als het binnen warm is. Ik gun je de positie van portier. Je bent er niet in en niet uit.’

[p. 283]

‘Mijn naam is mens, kortweg mens. Dat is het wezenlijke aan mij. De rest was voor 't gemak en voor de administratie.’

‘Wel drommel, maak het dan gemakkelijk voor ònze administratie!’ bromde de oude.

‘Ik speel niet langer mee in de poppenkast. Ik ben een mens; de rest is voor uw alwetendheid.’

De man werd nu boos, draaide zich om en liep, luid mopperend, over de voorhof naar het hoofdgebouw. De jongen volgde hem op de voet. De oude trok een sleutel uit de zak en ontsloot de deur. Hoewel deze metalen, met reliëfs versierde deur toegang tot een huis had moeten verlenen, bleek zij de weg vrij te geven naar een poort van puur goud, die echter van de binnentredenden gescheiden was door een glazen wand. Direct rechts van de geopende deur was een eveneens glazen hal. De oude verdween daarin, nadat hij de deur zorgvuldig achter de jongen gesloten had.

Ziezo. Zover was hij dus. Hij wierp eerst een blik op de gouden poort, een stijlloos geval, waarin alle cultuurmotieven der tijden verwerkt waren. Het goud blonk zo sterk in onzichtbaar aangebracht kunstlicht, dat het vermoeiend was er lang naar te kijken. Vervolgens keek hij de oude man na, die hij gemakkelijk door de glaswand van de hal kon zien. In het midden van deze hal lag, op een glazen tafel, een dik boek. De oude ging daarheen en bladerde erin. Daarna riep hij iets wat niet naar buiten drong. Er kwam een doorzichtige, glazen, gevederde gestalte uit het niets naar de man zweven en legde een tweede boek op de tafel. De oude begon hierin naarstig te lezen.

De jongen dacht dat hij wel gauw klaar zou zijn, maar er kwam geen eind aan het lezen. Hij ging op de grond zitten en wachtte. Het duurde uren. Hij viel in slaap en de man moest hem wekken toen hij eindelijk naar buiten kwam.

‘Kom maar mee, mens’, zei hij. Geeuwende en in de ogen wrijvend volgde de jongen. Een gedeelte van de glaswand week. Ze liepen naar de gouden poort en, aan de andere zijde ervan gekomen, gingen zij verder langs straten, gevormd door eindeloze rijen gouden huisjes en met glad goud geplaveid. Het wemelde er van glazen, gevederde gestalten. Zij hadden evenwel geen last van de drukte, want deze wezens gingen dwars door hen, en de man en de jongen dwars door de gedaanten heen. Er klonk een alzijdig, slepend zingen en de jongen herkende geluiden van oude muziekinstrumenten, die hij eens in een museum had horen demonstreren. Na een lange wandeling kwamen zij bij een tempel, uiterlijk gelijkend op die van Jeruzalem volgens de

[p. 284]

reconstructie van de toestand voor de verwoesting van 70. Het was een opluchting dit stenen bouwwerk te zien temidden van het alom blinkende goud. Nadat zij over de voorhof waren gewandeld, liep de oude, zonder de plichtplegingen die de jongen had verwacht, de tempel binnen. Zij gingen door drie deuren en stonden toen in een enorme zaal, waarin zij bijna verloren gingen en die geleek op het inwendige van de St. Pieter te Rome, waarin de jongen eens was geweest. De oude bleef plotseling achter een pilaar staan en duwde de jongen de ruimte in. Dit liet hij zich echter niet aanleunen. Hij draaide zich om en riep:

‘Wat is dit voor een methode? Breng me waar ik zijn moet.’

De man wenkte hem vanachter de pilaar en legde een vinger op de lippen. ‘Ssssttt’, zei de oude: ‘Maak het me toch niet zo moeilijk. Waar wil je eigenlijk naar toe?’

‘Dat zal je toch zelf wel weten, waar een mens heen moet.’

De oude krabde achter zijn oor. Toen trok hij de jongen naar zich toe en fluisterde:

‘Je bent me te gehaaid. Verdorie. De laatste tijd zijn ze allemaal zo lastig. Je moet maar lopen waarheen je wilt. Je vindt niets. Alles is hier fictief, begrijp je? Je kunt zien en beleven en worden wat je wilt, snap je? Er is niets, maar je kunt je indenken waar je lust in hebt. Is dat duidelijk?’

‘Nee, daar begrijp ik niets van. Er is me zoveel verzekerd dat ik zulke vaagheden niet snap.’

De oude werd weer korzelig.

‘Lastpost! Er was immers niets te verzekeren, alleen te interpreteren. Wees blij dat je binnen bent. Je hebt het er goed afgebracht. Er zijn er ook die zich in de verdoemenis interpreteren. Ga nu en val een oude fictie niet lastig.’

De man liep weg. Er maakte zich een plotseling opkomende woede meester van de knaap. Hij plaatste zich met een sprong midden in de zaal en riep luid in de ruimte:

‘Bedriegers!’

Er gebeurde niets. Toen greep de jongen wild om zich heen in het bezwangerde ledig. Hij nam een harnas en sloot het om zich. Hij gordde zich, sloot het vizier. Hij ving een paard, dat beschut werd door een maliënkolder (het leek op het in een schoolboek afgebeelde paard van Karel de Stoute). Hij sprong er op, stak de speer vooruit en hield het schild gereed. Diep drukte hij de sporen. Hij schoot vooruit, fel, als Elegast tegen Eggermonde. De paardehoeven rampelden op de vloer. Dit geluid ketste aan alle wanden. Het linnen van de schilderijen

[p. 285]

was stug; de oudste waren half vergaan, maar voor de kruisiging van Rubens moest hij tweemaal, voor de vijf apostelen van Carena driemaal stormlopen alvorens het paard door de lijst kon springen. Zijn woede bekoelde allengs. Het paard bleef opgewonden. Het had last van een zwart boek, dat steeds weer voor zijn hoeven werd geschoven, zodat het voortdurend werd gedwongen tot springen. Het vervolgde snuivend de razende rit. Het Sleipnirde soms en brieste tegen de ruiterstandbeelden en tegen de ezeltjes onder de palmen. Opeens werd het rond en was geen paard meer maar oerchaos. De blubber zoog aan de jongensvoeten als mondjes, maar met metaal en beton doet men alles. Het werd sterk en licht en hij dreef er op als een Noach. En daar waren kleurlingen, die om zich grepen naar machtflarden; maar in de nacht die volgde reed de keizer door de sneeuwvelden naar het eiland, waar hij de jongen tot zich riep:

‘Jongen, kom naar het eiland. Op de eilanden ontstaan de zielsmonumenten.’

‘Ja, zo is het’, zei de jongen en trok zich terug aan de kust in een nis tussen de rotsen. Hij kerfde er met een steenbrok spijkertekens van toevallige aard. De schone duikster kwam uit de golven, maar de jongen riep:

‘Geen tijd, geen tijd!’ en klom op de hoogste top, waar een vrouw al zingende het haar kamde.

‘Oude feeks!’ schold de jongen: ‘Vanaf de schoolbanken heb je me vervolgd.’

‘Wilt u het atoom zien?’ vroeg zij. ‘Ik kan mij splitsen.’ Zij brak overdwars open als een citroen.

‘O!’ brulde de jongen: ‘Een lijkenveld!’ en sprong weg, greep een vogel, die hem een eindweegs dragen kon maar toen neerstortte in zee. Hij dreef met de vogel op zonsondergangskleuren. Hij was bang, maar kon de beschikking krijgen over een phonograaf, die een krakerige stem liet klinken:

‘De wetten, de bepalingen, de voorschriften, de verplichtingen, de Ordonnantiën, de dogma's...’

‘Kom vogel’, riep de jongen en scheurde zich los van het aardse. Hij had een arm om de vogelhals geslagen. Zij schoten door 't al, aangegaapt door woeste werelden, schroeiend achtervolgd door stralingen van gifzonnen, pijnbankkrommingen voorbij; en dat bleef zo, alom en elders, dat bleef een vluchten, een bedreigen en niet-rusten. En de reeën waren vooraan met de slanke lijven. Achteraan sukkelden de schaapskudden, maar de keizer was nu voor, dan weer achter en zweepte alles en allen op.

[p. 286]

‘Schiet toch op!’ beval hij overal: ‘Ik wil naar het eiland.’ De wormen lagen al broederlijk naast de verterende zuren te wachten. En de blaren vielen dood in plassen. De jongen kuste de vogel ten afscheid en stond in de polder, bij de kleine, draaiende windmolen. Het was er stil. In de sloot kwaakten kikkers en keken met twee bologen onder de plompebladen uit. Op een groen paaltje stond het hart en klopte. De gedachten hadden het hoger gezocht en stoeiden met de schapewolkjes. Er was ook een geliefde. Haar voetjes waren bloot. Ze liet ze in het water bengelen. Kleine kringgolfjes liepen van wal tot wal. Maar er moest huiswerk worden gemaakt, er moest worden getwist, er moest een hand worden opgehouden, er moest worden gestorven, er moest besmetting komen en tweedracht en vergelding en manslag. Doch dat was niets, want er waren ogen. Twee ogen. Ogen, ogen, ogen. De jongen ging in twee ogen, hij liep in twee ogen vol van voorgevoel. Ogen gesloten, jongen weg. Op het paard van Karel de Stoute. Een dwarsrit door de steppen met ijskleefsels tussen het mos. En toch een einder en toch niets.

Het beeldhouwwerk geeft weer een jongen, op de knieën liggend, omarmd door een vader, die zich over hem buigt en op het haar kust. Het paard staat achter de jongen en snuffelt aan diens schouder. Het marmer is niet koud, het heeft aders en schaduwen van het leven. ‘Men luistere nu naar het symphonisch gedicht “Ein Heldenleben”, opdat de analogieën duidelijk worden’ (grammofoonplaten).

Hij snakte naar een cigaret, maar tien minuten restten hem nog voor het einde van de droom. U heb ik gezocht, mijn naam- en wezensgenoot, U, ziener van vrouw en draak, getallen en zegels, boekrollen en bazuinen, oordelen en vernietigingen. Wat is dit voor een nieuw Jeruzalem? Het zijn de ogen van de geliefde. Wat is dit voor een lam? Het is de jongen aan de borst van de vader. Wat zijn dit voor een nieuwe hemel en een nieuwe aarde? Het is de vader. Wat is dit alles tezamen? Het is een nieuwe mens en als men hem ziet, deze jongen, dit kind des vaders, dan vergist men zich onwillens en zegt: God.

Broeder op Patmos, ik kan mij veroorloven een cigaret op te steken, zittend in een smakeloos vertrekje met vochtplekken op 't behang. Op dit eiland is geen gevaar dat een achteloos weggeworpen peuk het weelderig gewas zal doen ontbranden en geen palmen worden met de vuurdood bedreigd. Nog twee minuten scheiden mij van het afscheid, trompetter der toekomst. Alles geschiedde en geschiedt nog en een deel van de vervulling van uw diepste begeerte en Uw schoonste voorspiegeling zit hier in werkelijkheid op een wankele stoel met koude voeten van de plankenvloer, o, kosmische uitbeelder...’

[p. 287]

Hij opende de ogen. De reeële aarde deed hen slechts even pijn. Hij pakte de doos met goedkope shag en zat even later genietend te trekken aan zijn cigaret. Er was een glimlach op zijn gelaat. Er kwam een vrouw binnen. Zij bleef voor hem staan. Na enige tijd sprak zij:

‘Grüsz Gott, Johannes!’ Hij antwoordde ontroerd:

‘Dank je. Wat een diep geluk, dat God weer mens is geworden. In welke fictieve armen zou ik moeten vluchten als niet deze Goddelijke van vlees en bloed voor mij open stonden? En in welke verten zou mijn blik zoek raken als hij niet kon rusten in deze schoon-gevormde, blauwe zielsmeren? En welke stem zouden deze oren tevergeefs tot de dood blijven wachten als niet dit geniaal geconstrueerde orgaan mij de hoorbare hartensgroet overbracht?’ Hij stond op, pakte haar handen en zei:

‘Wees gegroet, mijn God, in Uw vaderland.’