De Nieuwe Stem. Jaargang 8

[p. 186]

Kort bestek

De geschiedenis...

Een enkele keer waait er in de ijsvlakte der ‘grote’ geschiedenis als het ware een wak open, waarin men dan een brok ‘kleine’ geschiedenis ontwaart. Misschien deed men beter juist die ‘kleine’ geschiedenis groot te noemen, want in die wakken is het of men opeens, als in een flits, het ware wezen van de mens ontdekt.

Zo heeft ook de jongste storm gewaaid. Ontroerd, bewogen, heeft men gegeven, arbeid of geld, in binnen- en buitenland, arm en rijk, en de armen, als altijd, het meest en dat niet alleen omdat zij, nog altijd, het talrijkst zijn. De ontroering en bewogenheid die op hun beurt de eenvoud en vanzelfsprekendheid van dat geven wekte, berustte uiteindelijk op die kortstondige openbaring van het menselijk wezen.

Het zijn niet alleen natuurrampen die dat wezen openwaaien. Soms zijn het andere omstandigheden, die veroorzaken, dat voor een ogenblik de korst van eigenbelang van de mensen in het vuur van hun meegevoel met anderen smelt.

Uit de laatste eeuw kennen wij drie van die ‘kleine’ geschiedenissen: de arbeiders van Manchester, die ten tijde van de Amerikaanse burgeroorlog, hun actie voerden tegen de slavernij van de negers, hoewel zij zelf werkloos werden door het uitblijven der katoen uit de slavenhoudende staten; voorts de zo juist herdachte spoorwegstaking van 1903, die zo niet geheel dan toch voor negen tienden gedragen werd door de gedachte van zuivere solidariteit en tenslotte de Februaristaking van '41 waarbij ook weer belang noch berekening te pas kwamen, maar zuiver-menselijke gevoelens een uitweg zochten en vonden.

... En haar raadsel

Het grootste raadsel in de geschiedenis, die toch door mensen gemaakt wordt, is misschien wel dat dit ware wezen van de mens in de geschiedenis slechts in kleine episoden tot uiting komt, waarover de ijskorst der ‘grote’ geschiedenis zich steeds weer na enkele dagen sluit. Ook nu weer heeft het wezen mens zich slechts een wijle vertoond. Ook nu is na enkele weken de ‘kleine’ episode bezig weer in de ‘grote’ geschiedenis op te gaan. Tien gulden uitkering ineens, waarvan noch-

[p. 187]

tans iedereen begrijpen kan dat niemand er wezenlijk wat aan heeft. Hebben wij daarvoor meer dan vijftig millioen bijeengebracht met dubbeltjes en centen? En daartegenover beleggingszorgen voor deze gelden, in goed vertrouwen in het Rampenfonds gestort, alsof het de gevers daarom te doen was geweest! Beraadslagingen of men de ‘overtollige’ kleren aan Duitse vluchtelingen zal schenken, alsof zij daarvoor gegeven waren! Ook nu weer geruchten dat een bijna even groot bedrag als in het Rampenfonds gestort werd, extra op de militaire begroting zal worden gebracht, terwijl zo goed als niemand durft te opperen dat het herstel het redelijkst gefinancierd kan worden uit bezuiniging op die begroting. Terwijl bovendien een ieder begrijpen kan dat het herstel bekostigen uit de dollartegenwaarde-rekening inflatie betekent met alle rampzalige gevolgen van dien! En, het naarst van alles misschien nog, de even ergerlijke als stuntelige poging van de C.P.N. om uit deze feiten politieke munt te slaan.

Zo is het. Wie zich niets wijs wil maken, moet het vaststellen: de verkillende adem van de ‘grote’ geschiedenis heeft het ijsvlak boven de kleine episode in het even opengewaaide wak weer gesloten, de mens is, na zich een ogenblik in zijn ware aard getoond te hebben, weer door de geschiedenis verzwolgen. De dijken zullen op de een of andere manier wel hersteld worden, maar de dijk der menselijkheid is weer bezweken...

Moraal en waarheid

De watervloed die in de storm van 1 Februari een deel van ons land heeft overstroomd, heeft ook een overstelpende vloed van menselijk meegevoel en hulpbetoon losgemaakt - bij het reddingswerk, bij het houden van bedreigde dijken, bij de evacuatie van mensen en vee, bij inzamelingen aan geld en goed. Bij het reddingswerk hebben militairen, Nederlandse, Amerikaanse, Belgische, Franse, Engelse, met de hulpmiddelen waarover zij beschikten, uitkomst en redding geboden aan tallozen, die anders jammerlijk zouden zijn omgekomen. Men kan er zich slechts over verheugen dat soldaten, toegerust en getraind hun medemensen te verdelgen, met zoveel élan, durf en bekwaamheid reddingswerk verrichtten, alsof zij daarvoor werden opgeleid. Wel moesten wij er even aan wennen, dat ook Duitsers het eerst door hen uitgeplunderde land kwamen helpen. En het is ook te begrijpen dat communisten, voor wie de vereenzelviging van Amerikanen en oorlogshitsers een dogma is geworden, in de hulp van Amerikaanse sol-

[p. 188]

daten iets erg hinderlijks zagen. Hun morele verontwaardiging, aangestampt door jarenlange propaganda, kan niet zomaar weggespoeld worden door een golf van vreugde over gewoon menselijk hulpbetoon. Zover heeft politieke propaganda - aan beide zijden - het wel gebracht.

Maar ergens ligt er toch een grens, zou men zeggen, aan een politieke voorstelling van zaken, als zij tè evident de waarheid in 't gezicht slaat. Een grens, die ligt in de mens als denkend wezen, voor wie het begrip waarheid een inhoud heeft. Die grens is ver overschreden bijvoorbeeld in een interview van een communistisch lid van de Gemeenteraad van Amsterdam aan een Westduitse communistische krant toegestaan, waarin o.a. meegedeeld wordt, dat de soldateska van het Atlantisch pact onder voorwendsel van een hulpactie Nederland binnendrong, dat duizenden studenten en scholieren door die vreemde troepen werden teruggestuurd, dat de ‘onderhorige’ Nederlandse regering de burgemeesters gelastte iedere hulpmaatregel van de zijde der bevolking de kop in te drukken, omdat zij vreesde, dat de geevacueerden onrust zouden zaaien, dat de communistische partij vooraan stond in de reddingsactie enz. enz. Men mag van zulk een interview nauwelijks iets anders verwachten dan een anti-propagandistische uitwerking voor de communistische partij.

De verontrustende vraag doet zich voor: waarom dan? Wij kunnen van dit staaltje zeggen, dat het erg dom is, maar in de heersende propaganda en antipropaganda wordt op geraffineerder en dus verderfelijker wijze de waarheid zo dikwijls geweld aangedaan om - het moreel te verhogen. Maar de moraal wordt dan opgeofferd aan het moreel. Want de moraal heeft nu eenmaal een zeer nauwe verwantschap met de waarheid. En zonder een moraal die de waarheid lief heeft en zonder een waarheidsliefde die niet onderhorig wil zijn aan welke politieke beginselen ook, is geen verstandhouding en overleg tussen mensen, ook politieke mensen, mogelijk.