De Nieuwe Stem. Jaargang 7

[p. 717]

Christiaan Terpstra
Stadskanaal

Tien mijlen lang is deze vaart,
recht als een lineaal -
een kras in de toeristenkaart:
de schram van Stadskanaal.

Zoals de Styx door Hades stroomt
ligt hier provinciaal,
in afval en in alg verdroomd
de vaart van Stadskanaal.

Zij heeft geen eind en geen begin;
ze ligt er grauw en vaal
tussen de zware iepen in:
Een bord zegt: STADSKANAAL

Zelfs voor een droom is nog te lang,
te ééndimensionaal,
de monotone trieste zang
van 't eindloos Stadskanaal,

waarin zelfs 't water ligt gestremd
langs berm en steigerpaal...
Nooit maakte iets mij zo beklemd
en droef als Stadskanaal,

al stralen winkels neonlicht
- dat doen ze allemaal,
tot aan het eind van 't vergezicht,
langs 't stenen Stadskanaal.

Alles is kleurloos, recht en hard,
berekend en banaal
- raakte er ooit een ziel verward
op straat in Stadskanaal?

Tien mijlen straat, tien mijl trottoir,
betegeld en royaal;
daar schuifelt dan de Drentenaar
- het schuifelt allemaal

[p. 718]

 

langs winkel, sluis en kerk en kroeg,

 

langs dans- en clublokaal,

 

op tien mijl tegels, nèt genoeg,

 

nèt langs het Stadskanaal.

 

 

 

De meisjes zijn gepermanent

 

- dat zijn ze allemaal

 

van 't eerst begin tot 't laatste end

 

der Styx van Stadskanaal.

 

 

 

Ze kijken strak en hard en dom,

 

en gillen rare taal,

 

en kijken naar de jongens om

 

- dat wordt een nieuw verhaal,

 

 

 

want wie hier van zijn jeugd al zat

 

vindt alles heel normaal,

 

en wou dat hij zo'n meisje had

 

van straat, uit Stadskanaal...

 

 

 

[Uit Elfstedentocht]

Hoewel de Nederlandse rechter nooit erg veel geeft voor ‘belediging van een groep der bevolking’ stel ik er toch wel prijs op, te verklaren dat ik in de gemeente Onstwedde ben geboren, waartoe ook de streekdorpen Stadskanaal en Musselkanaal behoren - deze Zaankanten en Stalingraden van Drente - en dat mijn hart bloedt als ik geen rechte vaarten of dijken in het landschap kan ontwaren.

[p. 719]

Étude

Ik wil je steeds zien uitgebeeld
in wat ik zelf niet kan vertellen
- iets lezen dat ik niet kan spellen,
en enkel door mijn dromen speelt.

Ik wou je blik zien uitgedrukt
in letters die ik niet kan schrijven,
maar niets ervan vermag te blijven
in woorden van een weer mislukt

gedicht, dat stijf en arrogant
mij aankijkt, of 't een ander schreef
van horen zeggen - een portret

dat uit een lijst staart aan de wand
in een vreemd huis. O, waarom bleef
er zelfs niets voor een laatst sonnet?

[p. 720]

Kleine suite voor imogen

I Elegie in Amsterdam-Zuid

Dit zijn de werelden waarin ik leef:
één waardoor altijd groene dromen drijven,
en één met trams en stenen dagverblijven
waarin wat van gesprekken achterbleef

en klinkklank van wat vroegere sonnetten,
geschreven en versnipperd uit mijn haat
der zinloosheid van alles wat bestaat,
en van de waan, zich nòg te gaan verzetten...

Het poollicht vlamt boven de neonlampen,
en transen rijzen uit het ongerijmde
op verre heuvels waar de dromen drijven.

Ik vroeg je, welke burcht zou overblijven.
Toen zei je strakke blik: ‘De minst omlijnde -
een ledig venster stut de laatste klampen.’

II Sloe Gin

Een drinkliedje

De sleedoorn bloeit weer op het dorre hout.
De wrange vrucht viel af - werd weggepikt
door spreeuwen, of als sloe gin ingeslikt
- bloedrood, en in een later herfst vertrouwd

aan wie de nasmaak van een vroege lente,
die eeuwig bloeien zal, niet kan bekoren.
Wie hiervan drinkt ziet nooit meer bloesem gloren;
alleen de gloed van brandewijn met krenten.

Toch zal ik nooit dit rood glas laten staan.
Ik zal 't wéér naar je lichte ogen heffen,
en wéér zien hoe je mij voor goed verlaat.

We zijn al lang tot dorrend hout vergaan...
Ik kan nog slechts in dronkenschap beseffen
hoe blank in 't voorjaar weer de sleedoorn staat.

[p. 721]

III De wortel uit min een

Een schimmendansje

O, eenvoud van dit eerst ontmoeten
- der niet-bestaande perspectieven
van géén verwachting, géén gelieven,
geen samengaan en geen begroeten,

waar slechts denkbeeldige getallen
de lege Tijd en Ruimte richten,
en wat ik nog voor jou zal dichten
in letters uit elkaar zal vallen...

Van deze kleine suite heeft alleen het drinkliedje enige uitleg van node. Sloe gin is het Britse aequivalent van ons ‘rood met suiker’. Een sloe is een sleepruim, en een sleepruim is zoals men weet de vrucht van de sleedoorn, Prunus Spinosa, een stekelige struik die men veel in Engelse en ook wel eens in Hollandse akkerwalletjes tegenkomt. De sleedoorn bloeit ineens, zonder enig voorteken, einde Maart met een explosie van bloesem op het zwarte, bladerloze hout, en is een van de schoonste manifestaties van de ‘anemonenlente’ van Thijsse, die zeer terecht drie phasen van het voorjaar onderscheidde en van een roepnaam voorzag.

De sleepruim is oneetbaar van wrangheid, maar geeft een aangename smaak en een bloedrode kleur aan de genever, waarop de Britten van het westelijke platteland haar plegen te zetten. Een groter contrast in alle aspecten dan dat tussen de schuimende bloesem van de anemonenlente en de duistere, tanige drank van de late herfst is onvoorstelbaar. Alleen al om deze dubbelzijdigheid en veelomvattendheid moest de sleedoorn de dichters en hun lezers veel meer verrukken dan de roos, die al ten tijde van Shakespeare een gewoon kweekproduct was - een wit of rose spruitkooltje - en dan het sneeuwklokje, dat zijn povere en tragische vroegrijpheid in versopt onkruid en rottend blad uitleeft, en waarvan na veertien dagen niets meer over is dan een vergeelde ragebol.

Door haar bijna trouweloze inconsequentie, door de blijkbaar in al haar knoestige zwarte takken aanwezige neiging tot beginselloze terugval van prilheid in wrangheid, van blanke onbevangenheid in verschrompelde afzijdigheid, is de sleedoorn een prachtobject voor een gedicht. Men zie in een gedicht nimmer een poging tot oplossing van conflicten: men dicht slechts tot een weinig constructieve uitbeelding daarvan, net zo als de sleedoorn bloeit, groent, verdort en oneetbare vruchten laat vallen. Beide, de struik en de mens, doen niet veel anders dan wat hun schijnt te zijn opgedragen: zich op een behavioristische wijze te uiten. Ook een ge-

[p. 722]

dicht is doodgewoon een gedraging - evenzeer een reflex als de speekselafscheiding van het hongerige dier bij de lucht van zijn wellicht onbereikbare prooi.

Iedereen zal natuurlijk struikelen over de twee contrasterende stellingen die ik in dit drinkliedje bemerk te hebben geponeerd. In regel 7 beweer ik dat de sloe gin-drinker nooit meer de sleedoornbloesem zal aanschouwen, en in de laatste twee regels zeg ik daarentegen zo duidelijk als ik maar kan, dat het net andersom is: als men zich aan sloe gin bedrinkt ziet men meteen weer die bruidssluier op het dorre hout - maar ook alleen dan.

Beide stellingen kloppen inderdaad even slecht met elkaar als de beide aspecten van Prunus Spinosa. Maar het is dan ook niet een drinkliedje als ‘Waar de meisjes zijn’ en ‘We gaan nog niet naar huis’, die ook wel bij bier en verloflikeuren gezongen kunnen worden: het is speciaal voor de sleedoorn geschreven - voor haar, en voor haar alleen.