De Nieuwe Stem. Jaargang 6

[p. 673]

Christiaan Terpstra
Twee liedjes van Hampstead Heath

I. Vluchthaven

Op alle heuvelrijen van de deining

heb ik zo lang, zo lang al moeten turen

om 't onbeloodst en roestig schip te sturen

tussen twee einders zonder baak of peiling.

Die jaren tussen nooit bereikte kimmen

lag heel die zee al in je kleine handen...

Nu gaan wij samen 't vasteland verpanden:

Jij mocht vóór mij - mag 'k nu vóór jou beginnen?

Wij hebben in het korte gras gelegen,

maar hadden nooit dezelfde zee bevaren.

Wat ons ontrust kan elk voor zich slechts weten.

De heuvels, in verstarde deining, zwegen.

De lijsters kwamen stilaan tot bedaren.

Laat ons maar weer die dag en plaats vergeten.

II. Festival of britain

Jack and Jill

went up a hill,

De grijze veeg, die daar ligt uitgesmeerd,
heeft van St Paul's tot Richmond niets te zeggen.
Men had de Theems ook anders kunnen leggen
- de kansen waren evengoed gekeerd

al lag een andere stad aan onze voeten.
Wij waren toch vanzelf al lotgenoten,
al hadden wij ook elders iets besloten
dat méér en méér vergt van een eerst ontmoeten.

[p. 674]

 

Toch zijn nu alle bussen rood, en spreken

 

de mensen in mijn droom een vreemde taal...

 

toch varen langs de klippen zwarte schepen

 

 

 

en heeft je vaan nu vreemd gekruiste strepen.

 

De ban der heuvels, van dit allemaal

 

kan slechts 't ontwaken uit de droom doorbreken.

Het uitbreidingsplan

Dit is de nieuwe wijk, op 't weiland neergespoten

met zand en met bezinksel uit de plassen.

Een pijplijn spoog de blinkende moerassen

in deze kwispedoor. De werklui pootten

de lindeboompjes tussen de plavuizen;

de mens kreeg vrijerij, de straat een naam,

de bus een halte en de muur een raam,

het raam een ruit, en de verliefden huizen.

Ik zou wel door die straten willen lopen

als eens die stekjes groene schaduw geven,

en men besluit opnieuw weer uit te breiden.

Misschien ligt dan weer heel de wereld open

voor mensen die dan óók weer willen leven,

en vrijen en met kinderwagens rijden.

[p. 675]

Mislukte operatie

De zuster kijkt mij rustig aan.
De kap wordt opgezet
- ik tel tot twaalf, en in dat bed
ben ik straks doodgegaan

onder het dunne ijzerdraad
dat als een lampekap,
bespannen met een witte lap,
hoog als een halo staat.

De vraag die men nu nog bedenkt
spoelt weg in chlooraethyl;
niets dat de onsterfelijke ziel
nog wijst of maant of wenkt.

't Verleden wordt een nauwe kring,
de maatschappij een stip.
Een zwarte vlek wordt elk begrip,
en jij een lichte ring.

Zo sluit de aether straks mijn oog
en dempt het laatste licht.
Half gaan dan beide ogen dicht,
en kijken wit omhoog.

De watten worden weggedaan,
het bloed wordt opgedweild.
Slechts éne zwarte stip verwijlt:
de roos waarom die ring blijft staan.

[p. 676]

Van een trambalcon

Sobibor 27102

Mirjam? Rebecca? Met de linkerhand
greep zij de tram; in 't stadsverkeer geraakt.
Een kind. Wie heeft er over haar gewaakt?
En wie het nummer op haar arm gebrand?

Ik zag haar niet, of maar ternauwernood.
Ik zag een glazen armband, en daarboven
- voor jou en mij, die nergens in geloven -
een cijfergroep: het leven of de dood.

Er wordt geen kind bewaakt, geen maagd behoed;
ons hartebloed stroomt achter cijfersloten
- de eigen combinaties ongeweten...

Was dit aan jòu geschied - ik zou vergeten
wat ik misschien eens vroeger heb besloten,
en door de Elbe stroomde een zee van bloed.

Ja, een ‘anecdotisch’ gedicht. Ik heb eens gehoord dat gedichten naar aanleiding van een bepaald voorval niet erg in tel zijn. In vredesnaam... Het is ook anecdotisch in letterlijke zin: voor zover ik weet is er nog nooit over deze nummers geschreven. Ik heb eens getracht het in proza te doen, maar men weigerde het af te drukken: het was zo grof en zo onkristelijk dat de strekking haast onbegrijpelijk was geworden, en dat geeft maar misverstanden.

Op de zoveelste Juli 1947, of daaromtrent, maakte ik als ‘man van buten’ een ritje op het voorbalcon van een tram die mij van het Centraalstation naar de van Baerlestraat voerde. Ergens in de een of andere drukke straat hield de tram stil, en ook het rijwielverkeer moest daar met een schok voor de rode lichten stoppen. Een meisje op de fiets hield zich, ten einde niet om te vallen, een ogenblik vast aan de nikkelen stang door middel waarvan het de passagiers gemakkelijk wordt gemaakt om in de juiste richting van een rijdende tram te springen. Ik zei: ‘kind pas nou op, straks kom je er nog onder als die tram weer gaat rijden!’ Mèt dat ik het zei zag ik op haar blote linkerarm dat nummer 27102, en ik gevoelde me zeer beschaamd en boers, en erg confuus door mijn waarschuwing. Dit

[p. 677]

kind was natuurlijk al enkele jaren lang geregeld in de hel over de vloer gekomen, en zal het fietsen in de Leidsestraat wel niet meer bijzonder gevaarlijk hebben gevonden. Misschien was het paarsblauwe nummer haar toen al evenzeer vertrouwd als een willekeurige moedervlek. Wat zij ervan weet, weet ik zéker niet, en wat ik er van vermoed, kan - naar ik hoop - bij haar al wel weer vergeten zijn geraakt. Misschien was zij tien of elf toen dit sinistere kryptogram in haar huid en bloed werd gebrand.

Het ergste is wel, dat men deze vier millioenen nummers al niet lang van de daken heeft geschreeuwd, en dat men als dichter maar rustig zit te wachten op die ene ‘inspiratie’, die het eindelijk mogelijk maakt om netjes in veertien regels op te stellen wat al geruime tijd in daden had moeten zijn omgezet.

Die veertien regels zijn een liedje van de haat geworden. Ik haat de wreedheid met een haat die zo blind is als de nacht en zo gloeiend als gesmolten metaal, en ik ben erg blij - bijna met God en de wereld verzoend, zoals dat heet - dat ik hier voor dit geval eindelijk een soort benaderende formule heb gevonden om daarin mijn dolle, dodelijke haat uit te drukken.

Al was ook daarvoor helaas weer dit een vereiste, dat ik het kind in de Leidsestraat vereenzelvigde met de ‘jij's’ en de ‘jou's’ die mij ondanks alle verwarring zo dierbaar zijn.

[p. 678]

Gryn

Ik had een Noorman moeten zijn,
in negenhonderd; in die haven,
nu onder schelp en zand begraven
en krijtwit in de maneschijn.

De modder heeft de zee verward;
het springgetij verschoof de kusten.
Ik zal nu niet meer kunnen rusten,
daar aan haar kleine groene hart.

Verbrokkeld zijn de stedemuren.
Heeft zij nu ook die plek verlaten
- of waakt zij toch nog aan de stranden?

Een baken staat met groene vuren
waar de eb zuigt aan de modderplaten.
Men kan nu niet op Griend meer landen.

[Uit: ‘Elfstedentocht’]

Griend, in de middeleeuwen Gryn genaamd, is het enige onbewoonde eiland op drie uur sporen plus één uur varen van Amsterdam Centraal. Voor zover ik kan nagaan staat het onder Friese jurisdictie, en als er nog mensen woonden zouden zij ongetwijfeld een zeer bijzondere vorm van Fries spreken, gelijk thans nog de Hindelopers - wier taal, naar zij zelf zeggen, Finse en Chinese woorden en zinswendingen bevat. Het eiland is echter al lang geleden na een reeks gruwelijke stormvloeden door de bevolking ontruimd. In zéér volledige reisgidsen staat vermeld dat Gryn indertijd evenals Staveren een belangrijke havenstad is geweest, met een kasteel en een kloosterschool, die ik me altijd graag heb voorgesteld als een soort universiteit. Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat de stad enkele malen door de Vikings is verwoest, want zij lag in de route. Men kàn wel op Griend landen, althans met een vlet en met zeelaarzen aan, maar men màg er niet landen, want het is een broedplaats van beschermde vogels.

Ook de Noorman had zijn idylles, al heeft men hem op onze lagere scholen volkomen zwartgemaakt. En waarom dan niet op Griend? Het eiland lìgt er voor, om zo te zeggen. Waarom steeds idylles op sprookjeseilanden in de Stille Zuidzee en koraalriffen in de Caribbean? Onze Waddenzee schreeuwt er om, bezongen te worden. En wie langs Griend vaart, hoort die schreeuw, al zal de hofmeester van de postboot beweren dat het die vogels zijn, die zo'n spectakel maken.