De Nieuwe Stem. Jaargang 6

[p. 317]

Bonae litterae

Dr F. Sierksma, Freud, Jung en de Religie. Assen, van Gorcum, 1951, 256 blz.
Dr Fokke Sierksma, Prof. Dr. G. van der Leeuw, Dienaar van God en Hoogleraar te Groningen. Amst. Het Wereldvenster, 1951, 112 blz.

Deze boeken in één bespreking op te nemen heeft alle zin. Het eerste is het proefschrift van een leerling van v.d. Leeuw, die, uitgaand van het werk van zijn leermeester en op diens schouder staande, het poogt aan te vullen. Het tweede is van een, naar ook uit het proefschrift blijkt, niet critiekloze bewonderaar van zijn, niet alleen wetenschappelijke, leidsman.

Voor S. is van der Leeuw de belangrijkste vertegenwoordiger van die wetenschap, die als leer der religieuze verschijnselen deze methodisch beschrijft en wil verstaan. En het blijkt nu weer duidelijk uit het werkje dat aan de mens van der Leeuw is gewijd, dat juist de geniale veelzijdigheid en eenvoudige menselijkheid van deze man zijn wetenschap zo vruchtbaar hebben gemaakt. Dat de wetenschap nauw met het leven is vervlochten, wie het nog niet wist, leze dit boekje over van der Leeuw. De geest van de leermeester trouwens trekt ook door het proefschrift van de leerling; S. plaatst de phaenomenologie der religie midden in de crisis van de wetenschap en van onze cultuur. Dat dit de wetenschappelijkheid niet tekort hoeft te doen, eer er zelfs voorwaarde voor is, toont het boek genoegzaam aan. ‘Schrijvers doel is de verhouding van de phaenomenologie van de religie en de psychologie nader te onderzoeken en de vruchtbaarheid van hun samenwerking aan te tonen met dien verstande, dat hij alleen bij een bepaalde psychologie, de z.g. complexe psychologie van Jung dat begrip en die schroom voor de verschijnselen der religie vindt, waardoor zij niet wegverklaard, maar verstaan, begrepen worden. Dit is bij Freud en zijn school niet het geval; hier worden z.i. de verschijnselen opgeofferd aan de theorie. Voor Freuds baanbrekend werk en voor de grote figuur die Freud, is, ontbreekt het S. stellig niet aan eerbied en hij laat ook niet na Jung onvoorwaardelijk te veroordelen, zoals deze zich als redacteur van een Duits psychiatrisch tijdschrift in 1934 heeft misdragen t.o.v. Freud en Adler. Dit neemt niet weg, dat S. als phaenomenoloog Jungs psychologie, als recht doende aan de verschijnselen, op wetenschappelijke gronden i.h.a. aanvaardt. Bij van der Leeuw ontbrak het juiste begrip voor de betekenis van de dieptepsychologie; voornamelijk steunend op Jaspers en Spranger [die ook besproken worden door S.] legde van der Leeuw de nadruk op het ‘Verstehen’ [begrijpen] en meende dat dit onverenigbaar was met de methoden der dieptepsychologie. Sierksma's poging is nu aan te tonen dat dit begrijpen aanvulling en verheldering vindt bij Jungs opvattingen.

Ik onderstel dat het ontbreken van theologische praeoccupaties bij S. hier ook een rol speelt. Het is daarom van belang dit te zeggen, omdat de godsdienstwetenschap, voortgekomen uit de liberalisering van de theologie, aan deze nog steeds in de practijk nauw verbonden is in de personen der godsdienstwetenschapbeoefenaars, als regel theologen. Overigens levert juist het boekje van S. over zijn leermeester het bewijs, dat de ‘echte’ theoloog achterdocht koestert tegen de vergelijkende godsdienststudie die de eigen godsdienst gevaarlijk relativeert. Maarmen leest ook in dit boekje hoe merkwaardig vrij van der Leeuw zich in dit ‘gevaarlijk’ domein bewoog. Dat de reserves van v.d. Leeuw t.o.v. de psychologie toch iets te maken hadden met zijn theologie, is mogelijk. Overigens kan men juist in dit kostelijk werkje over het ‘Phaenomeen’ van der Leeuw leren verstaan, hoe zijn menselijke en wetenschappelijke vrijheid zich verbinden kon met een oprechte christelijke vroomheid.

Het slothoofdstuk van het proefschrift: Van psychologie naar anthropologie, is een consequentie van S's opvatting dat in de psychologie de mens wordt gesteld voor

[p. 318]

een keuze: welke betekenis hij zich zelf toekent. Daarmee zijn wij in de anthropologie terecht gekomen, die behalve beschrijvend ook ontwerpend is. Dit maakt, dat alle anthropologie, die deze naam verdient, een vorm van literatuur is. Met een beschouwing over het tekort van de ratio als enig instrument van wetenschap eindigt dit hoofdstuk waarover meer te zeggen valt dan in deze bespreking mogelijk is.

Beide boeken doen de meester eer aan in deze leerling.

O.N.

Een nieuw historisch tijdschrift. History today. An illustrated monthly magazine edited by Peter Quennell and Alan Hodge, 72 Coleman Street E.C. 2, London.

Met Januari '51 is de verschijning begonnen van een nieuw Engels maandblad voor geschiedenis. Elke aflevering telt 40 blz. gr. 8^o en is verlucht met even fraaie als [vaak] belangwekkende afbeeldingen. Het karakter van het tijdschrift laat zich het best vergelijken met ons ‘Historia’, met dit verschil dat de Engelse uitgevers er in geslaagd schijnen over het algemeen belangrijker medewerkers aan hun onderneming te verbinden. Aan het Februari-nr dat wij ter recensie ontvingen bijv. werkten mee Alan Bullock met een [populaire] beschouwing over het verschil tussen historie en wat tegenwoordig wel metahistorie heet [b.v. Spengler, Toynbee enz.];

A.L. Lloyd die de serie over Britse steden voortzet met een schets van de geschiedenis van Newcastle-upon-Tyne. A.J.P. Taylor schreef over de Krim-oorlog [als een soort van koude oorlog: merkwaardig voorbeeld, hoe nieuwe begrippen ook bepaalde verschijnselen uit het verleden kunnen verhelderen]; W.R. Jeudwine over Karel IV van Lotharingen of liever, in verband daarmee, over de beroemde gravures van Jacques Callot, waarvan een vijftal is afgebeeld. Een tragi-comedie noemde hij zijn bijdrage. Cyril Falls, autoriteit op zijn gebied, behandelde de Engelse soldaat in Ierland ten tijde van Elizabeth. Niemand minder dan D.W. Brogan droeg een artikel bij over de ontwikkeling van New York in de laatste halve eeuw, dat hij vervolgen zal met soortgelijke verhandelingen over Londen en Parijs. G.D.H. Cole, de bekende specialist voor sociale geschiedenis begint een serie over de ‘sociale structuur van Engeland’ met een interessant en rijk geïllustreerd opstel over de arbeidende klassen [in het meervoud] in Groot-Brittannië. Als laatste volgt dan nog een eveneens zeer lezenswaardige bijdrage van Max Beloff, bekend door zijn ‘Foreign Policy of Soviet Russia’ over James Madison, een der eerste politieke denkers en de 4de president van de Verenigde Staten. Op deze artikelen volgt dan nog een ‘historische kalender’, opgave van een aantal gebeurtenissen uit verschillende jaren die plaats grepen op de eerste, tweede dag enz. van de maand waarin de aflevering verschijnt. Een aantal niet te beknopte recensies voltooit het welgeslaagd geheel, dat wij in het bizonder allen die het voorrecht hebben geschiedenis te onderwijzen en die dat onderwijs levend willen houden, van ganser harte aanbevelen.

J.R.