De Nieuwe Stem. Jaargang 6

[p. 314]

Kort bestek

Bitter-zoet.

Zoals bekend heeft de regering, bezuinigend terwille van de bewapening, van een aantal artikelen het subsidie ingetrokken, dat tot dusver de winkelprijs ervan laag hield. Om het maken van winst op die prijsverhoging tegen te gaan, pleegt zij dan de aflevering te verbieden tot de nieuwe prijzen hun beslag hebben gekregen.

Deze maatregel heeft uiteraard alleen dan zin, wanneer hij niet bekend wordt vóór de datum waarop hij ingaat. Maar aangezien onder het half- of drie-kwart kapitalistisch bestel, waaronder wij leven er nog altijd belanghebbenden zijn met belangstelling voor dergelijke transacties en deze als de tegelijk deskundigen daarbij ook geraadpleegd moeten worden, is in werkelijkheid al dit sociale gedoe, zeker voor de groten, een wassen neus. Ja meer, van te voren wetend wat er komen zal, hebben zij een extraprae boven hun kleine concurrenten.

Zo is het in Maart met de suiker gegaan. Met het gevolg dat de directies der suikerverwerkende industrieën hun grondstof nog, mèt het subsidie, dus goedkoop, konden inkopen om hun product, zonder subsidie, dus duur, te verkopen. En de grote winkelbedrijven desgelijks. Totale winst: ruim vijf millioen, uiteindelijk afkomstig uit het subsidiefonds en dus van de belastingbetalers.

Schandelijk? Ja en neen. Ja als men zich op een gemeenschapsstandpunt plaatst. Neen als men uitgaat van het standpunt van ons officiële bestel, want dan is het onvermijdelijk. En iets dat onvermijdelijk is, is normaal en iets dat normaal is kan niet schandelijk zijn.

De conclusie uit deze bitter-zoete ervaring? Men is de weg der geleide economie opgegaan, omdat die der vrije onbegaanbaar bleek. Maar het blijkt tevens dat wie halverwege op die weg blijft staan, het met die halfgeleide economie niet beter maakt dan het onder de vrije was.

Zolang namelijk de mogelijkheid van belang-hebben niet is uitgesloten, blijken de grote belanghebbenden altijd wegen te weten om de gevolgen van die halve leiding van zich af te wentelen, niet alleen meer op de kleinen, maar nu ook op de staatskas, d.i. uiteindelijk op de massa.

Zolang de mogelijkheid van belang-hebben niet is uitgesloten, zal de koopman blijven zoals Erasmus hem in de begindagen van het kapitalisme al getekend heeft. Ik kies van zijn twee passages in de ‘Lof der Zotheid’ over de handel de minst felle, waar hij zegt: ‘Wat zal de koopman wel voor winst maken, als hij, volgens de voorschriften der wijsheid, terug-

[p. 315]

deinst voor een valse eed, als hij, op een leugen betrapt, een kleur krijgt, en als hij aan al die benepen gemoedsbezwaren der wijzen aangaande diefstal ook maar enige waarde hecht?’

Kortom: zolang de mogelijkheid van belang-hebben niet is uitgesloten, zolang m.a.w. onze geleide economie maar een half geleide blijft, zolang zal de koopman ook in de na-dagen van het kapitalisme de valse eed niet schuwen, zal hij geen kleur krijgen als men hem op een leugen betrapt en zal hij tegen diefstal geen gemoedsbezwaren hebben, in één woord: zal de Zotheid onder ons zetelen en zullen wij haar lof zingen.

De nieuwe kerkelijkheid

Op 1 Mei is door de Generale Synode der Nederlandse Hervormde Kerk in de Nieuwe Kerk te Amsterdam de nieuwe kerkorde plechtig afgekondigd in aanwezigheid van vijf ministers, van de burgemeester van Amsterdam en van de vertegenwoordigster der Koningin.

Door deze kerkorde wordt de N.H. Kerk weer een ‘ware’ kerk; zij schaart zich wederom om een algemeen beleden Waarheid, nadat zij sinds 1816 alleen maar een kerkelijke organisatie was onder een haar opgelegd reglement.

Tijd, plaats en toespraak van de praeses der Synode op deze plechtigheid leken vol symboliek te zijn, symboliek die toch wel op tweeërlei wijs verstaan kan worden.

‘Op 1 Mei, de dag van de arbeid’, zei de praeses. Heeft de kerk ooit het woord gezegd of zal zij het woord nog zeggen, dat de ‘arbeid’ verstaat?

‘Midden in oud-Amsterdam’, zei de praeses. Is Amsterdam ook niet de stad van 45% nominaal onkerkelijken, van de naam-kerkelijken nog gezwegen?

‘De gevoelens van de synode zijn als die van Jozua, toen hem de leiding werd opgedragen om de kinderen Israëls het beloofde land binnen te leiden’, zei de praeses. Welk beloofde land ziet de kerk onder de nieuwe kerkorde voor zich?

‘De kerk is nu weer één rondom de Waarheid’, zei de praeses. Maar als de vraag van Pilatus ons al niet op de lippen mocht komen, herinneren wij ons dan niet de parabel van de drie ringen?

‘Niet om de waarheid zullen wij behoeven te worstelen, maar de Waarheid worstelt om ons’, zei de praeses. En wij vragen: Is dit kryptisch neo-kerkisme het woord van de kerk in deze tijd?

Ei van Columbus

Sinds Mr van Riel zo duidelijk heeft uitgesproken, dat defensie belang-

[p. 316]

rijker is dan cultuur, is er in de Nederlandse culturele wereld een stijgende onrust te bespeuren.

Prof. Dr F.L. Polak heeft een grandiose oplossing gevonden: wij bouwen onze defensie op ter verdediging van onze cultuur. Welnu, dan mogen we de cultuur ook niet laten verkommeren. Wij moeten de cultuur tot een onderdeel maken van ons defensieprogram, de gelden ervoor uittrekken op de defensiebegroting, en de totale uitgaven voor dit doel verhogen in plaats van verlagen.

Och ja, waarom niet? Het denkbeeld biedt mooie perspectieven. Wij wensen onze defensie ook op te bouwen ter verdediging van onze sociale voorzieningen. Wij moeten derhalve ook de woningbouw zien als onderdeel van onze defensie, wij dienen deze uit te breiden en de kosten daarvan ten laste te brengen van onze defensiebegroting.

Ook voor onze volksgezondheid, lichamelijk en geestelijk, gaan wij straks vechten. Ja, en eigenlijk vormt ook deze volksgezondheid toch een vitaal onderdeel van de defensie. En dan vechten wij toch ook voor ons levenspeil, voor onze democratie, voor de rechtsstaat? Zouden wij dus niet eigenlijk alle burgerlijke Departementen moeten opheffen, en alle begrotingsposten moeten onderbrengen onder Generaal Hasselman? Maar dan flink verhoogd, als uiting van onze ‘nieuwe cultuurstijl’ - wij hadden van deze stijl in de tijd van het militair gezag al zo een aardig voorproefje. Dan weten wij tenminste ook waarvoor wij onze defensiegelden gebruiken. Misschien blijft er dan geen geld meer over voor kanonnen. Maar, wie weet, hebben wij ook, als wij onze maatschappij op orde brengen door de woningbouw, de volksvoeding en de cultuur te verzorgen, geen kanonnen meer nodig.

Er is maar één bezwaar: wat zal Amerika ervan vinden? Ook hiervoor kunnen we ons op Polak verlaten. Wie zal beter weten dan hij wat Amerika wenst? Heeft hij niet zo pas Amerika ontdekt? En noemt hij zijn oplossing niet een ei van Columbus?

Een kniesoor, die denkt dat dit ei uit Professor Polak's toverhoed een windei zal blijken. Maar of het hem zal lukken er een vredesduif uit te goochelen?