De Nieuwe Stem. Jaargang 6

[p. 186]

Inzake het ontslag Zonnenberg

Naar aanleiding van het ontslag het vorige jaar aan Dr J.M.E.M.A. Zonnenberg gegeven [zie N.R. Crt. 25 Oct. en 15 Nov. 1950] volgt hier een beschouwing van Mr J.H. Willems, de advocaat van Dr Z.

De burgers, die een geschil met elkaar hebben, gegrond in het burgerlijk recht, kunnen de beslissing daarvan voorleggen aan de gewone rechter. Voor geschillen tussen de burgers en de staat en tussen de verschillende overheidsorganen onderling ontbreekt een rechter. Wel wordt er sinds een kleine honderd jaar geijverd voor het instellen van een zodanige rechter, de zogenaamde administratieve rechtspraak, maar tot de instelling van een algemene administratieve rechtspraak is het nooit gekomen. Op bepaalde gebieden echter zijn hier en daar afzonderlijke regelingen gemaakt. Zo is in '29 de ambtenarenwet tot stand gekomen, regelende de rechtstoestand van de ambtenaren, waarbij in de eerste plaats een rechter is ingesteld voor de geschillen tussen de ambtenaren en de overheid, te weten de Ambtenarengerechten met in beroep de Centrale Raad van Beroep. De materiële rechtstoestand van de ambtenaren regelde de wet niet zelf, maar liet die over aan een Algemene Maatregel van Bestuur, waarin echter niet mochten ontbreken voorschriften betreffende aanstelling, schorsing, ontslag, bezoldiging enz.

Deze algemene maatregel van bestuur is tot stand gekomen onder de naam Rijksambtenarenreglement. Hierin kan de ambtenaar dus lezen wat zijn rechten en plichten zijn, terwijl hij bij geschil over deze bepalingen een beroep kan doen op de Ambtenarenrechter.

Nu heeft de regering in genoemd reglement zich het recht voorbehouden om behalve op de gewone gronden, zoals ongeschiktheid voor het ambt, reorganisatie van de dienst enz. een ambtenaar te ontslaan op een andere grond. Deze grond behoeft dan niet aan de ambtenaar te worden meegedeeld. Wordt echter een ambtenaar op grond van deze bepaling ontslagen, waarbij altijd de medewerking van de Minister-President nodig is, dan moet hem wachtgeld worden verleend.

Bij een ontslag op grond van deze bepaling heeft de ambtenaar reeds aanstonds weinig aangrijpingspunten om een beroep voor de rechter in te stellen en dit is geen toeval, want men ziet algemeen in deze vage bepaling een bevoegdheid van de overheid om te allen tijde en zonder enige verantwoording schuldig te zijn aan enig ander orgaan van de staat, met name aan de rechter, zich te kunnen ontdoen van een ambtenaar, die zij nu eenmaal om de een of andere reden niet in dienst wil houden.

Zo de rechter nu al niet in de beoordeling kan treden van de juistheid van het ontslag op deze vage grond gegeven, hij zou toch nog wel kunnen beoordelen of niet onder de omstandigheden, waaronder het ontslag is gegeven er toch een geschreven rechtsnorm is geschonden of een bevoegdheid is gebruikt tot een ander doel dan waarvoor die bevoegdheid is gegeven [détournement de pouvoir]. In het bijzonder zou de rechter kunnen beoordelen of de grond van het ontslag niet in wezen toch behoorde tot de wel in het reglement opgesomde gronden en of dus niet de regering deze vage bepaling gebezigd had, terwijl het in feite ging om een ontslag op een in het reglement omschreven grond.

Hiervoor moet de rechter dus alle omstandigheden kennen. De ambtenaar bezit zelf geen archief, hij zou dus steeds in de minderheid staan tegenover de overheid die alle stukken bezit. De wetgever heeft dit begrepen en daarom voorgeschreven, dat alle stukken moeten worden overgelegd en alle gevraagde inlichtingen moeten worden verschaft aan de ambtenarenrechter.

In '36 heeft men dit echter beperkt, de stukken tegen welker inzending het openbaar belang zich bepaaldelijk verzet mogen achtergehouden worden en de inlichtingen geweigerd indien het openbaar belang zulks bepaaldelijk vordert. Toen deze beperking in

[p. 187]

de Tweede Kamer behandeld werd, vreesden enkele socialistische leden onder wie de heer Drop misbruik, maar de minister van Justitie, Mr. v. Schaick, stelde hen gerust: de achtergehouden stukken zouden nooit stukken kunnen zijn die de beslissing hadden gedragen. Als het wel beslissende stukken waren, dan zou de overheid door ze achter te houden zijn proces moeten verliezen. De heer Drop en de zijnen trokken toen hun amendement, dat tegen de voorgestelde mogelijkheid tot achterhouding van stukken gericht was, in, verklarende dat zij de praktijk zouden afwachten.

Deze praktijk is nu, dat de overheid alle stukken achterhoudt en alle inlichtingen weigert in een proces over ontslag op bovengenoemde vage bepaling, zelfs in een zitting met gesloten deuren. De ambtenaar zou dan immers toch te weten komen wat de grond van zijn ontslag was en die behoeft immers niet te worden meegedeeld. Men ziet hieruit, dat de overheid reeds vindt, dat het openbaar belang vordert, dat de stukken achtergehouden worden, als door die overlegging de grond van het ontslag zou blijken. Dit is zeker niet de bedoeling geweest van de zeer beperkte bevoegdheid in '38 gegeven tot het achterhouden van stukken met het oog op het openbaar belang.

Intussen is deze wordingsgeschiedenis voor de rechter niet van practisch belang, als de overheid zegt, dat het openbaar belang vordert, dat de stukken achtergehouden moeten worden en dat de inlichtingen moeten worden geweigerd dan is het daarmee uit. De rechter mag dan recht spreken zonder te weten wat er precies gebeurd is.

Dat dit alles zeer onbevredigend is, is ook het oordeel van de rechter zelf, de Centr. Raad v. Beroep overweegt nl. in de uitspraak van 14 Nov. '50 in de appèl-zaak van Dr J.M.E.M.A. Zonnenberg tegen de Minister-President als vertegenwoordiger van H.M. de Koningin: ‘dat weliswaar een gang van zaken als in het onderhavige geval heeft plaats gehad, niet alleen voor de betreffende ambtenaar, maar ook voor de rechter zeer onbevredigend is en de vraag wettigt, of het beroepsrecht in een dergelijk geval nog wel enige betekenis heeft, doch het niet minder onbevredigend zou zijn, indien de rechter, zo het openbaar belang bepaaldelijk vordert, dat stukken niet worden ingezonden en dat inlichtingen niet worden verstrekt, het administratief orgaan steeds in het ongelijk zou stellen.’