De Nieuwe Stem. Jaargang 5

[p. 543]

Ex libris

Dr A.C.J. de Vrankrijker, Het wervende woord. Amsterdam 1950. N.V. De Arbeiderspers, 383 blz.

‘Geschiedenis der socialistische week- en dagbladpers in Nederland’ luidt de ondertitel. De auteur, een ‘doorbraak-katholiek’, heeft zich met ijver en goede wil van zijn taak gekweten. Maar ijver en goede wil zijn, hoe onmisbaar ook voor de historicus, op zichzelf nog geen waarborg voor goede geschiedschrijving. Om die te leveren is onafhankelijkheid van oordeel niet minder belangrijk. En daaraan ontbreekt het de auteur te veel, wil ons toeschijnen. Het boek is geschreven in opdracht van de Arbeiderspers. Wij willen geen ogenblik twijfelen aan 's schrijvers verzekering aan het slot van zijn ‘Aan de lezer’ gedaan [8], dat zonder opdracht de tekst er precies eender zou hebben uitgezien. Maar wij vragen ons wel af of dit ook het geval zou zijn geweest, indien de schrijver niet sinds 1945, maar, zeg, sinds 1905 deel van de beweging had uitgemaakt, of wel, indien hij zich zozeer in de stof had verdiept, dat het was alsof hij haar al die jaren had meegemaakt.

Wij hebben niet het gevoel dat hij dat in voldoende mate gedaan heeft. Wij behoren, om één voorbeeld te noemen, niet tot de bewonderaars van de oude S.D.A.P. Maar wij menen niettemin dat men de partij [en daarmee de historie] ernstig onrecht doet, wanneer men schijnt te menen, dat de P.v.d.A. er de normale voortzetting van is. Dat scheelt nog stukken. En toch wekt, ik neem aan onbedoeld, de auteur deze voorstelling, alsof het de normaalste zaak van de wereld was, dat het hele socialisme inmiddels door het anti-communisme is opgeslokt. Ziet men af van dit tekort aan echt en breed historisch perspectief, dan blijft een boek dat door zijn grote hoeveelheid naarstig geregistreerde feiten de toekomstige historicus nuttige handreiking verrichten kan.

J.R.

Prof. Dr P.J. Bouman, Samenleving in puin. Sociologische waarnemingen in West-Duitsland, Uitg. H.J. Paris, Amsterdam, 1949.

De schrijver heeft getracht, zijn indrukken naar aanleiding van een verblijf van enige maanden in West-Duitsland, in een beknopt werkje samen te vatten. Aan de geweldige betekenis van de sociale ontwikkelingen in West-Duitsland zal niemand mogen voorbijgaan. Het wordt met de dag duidelijker, dat in West-Duitsland over het lot van Europa, en misschien van de gehele wereld wordt beslist.

Wat Bouman schrijft over de massale ellende en armoede in naoorlogs West-Duitsland is schrijnend en beklemmend. Bij deze ontreddering vallen alle gedachten, in hoeverre dit Duitse volk zelf schuld draagt aan deze ellende, weg. Wij hebben trouwens in de laatste tijd zelf een en ander ervaren, waardoor wij kunnen aanvoelen welke proporties de meegaandheid van een geheel volk met een noodlottige politiek van zijn eigen regering kan aannemen. Bouman's boekje schetst een nuttig en helder beeld van een aantal der grote sociale problemen, die men in West-Duitsland kan aantreffen. Dat het beeld nog vrij vluchtig blijft - schrijver zal zelf de eerste zijn om dit te erkennen en het geredelijk toe te schrijven aan de korte periode van zijn verblijf aldaar (eigenlijk is het meer een reisverslag dan resultaat van een sociografisch onderzoek) en aan de moeilijkheid om in de sociologie exacte onderzoekmethoden toe te passen en zijn bevindingen in exacte vorm weer te geven. Waar de schrijver, aan het slot, enkele wegen poogt aan te geven om uit de chaos te komen, en daartoe middelen aangeeft als steun en aanmoediging te verlenen aan ‘mannen van goeden wille’, de vorming van nieuwe culturele elitegroepen, steun aan christelijk sociaal werk, versterking van het sociaal verantwoordelijkheidsgevoel in universitair milieu, instelling van facul-

[p. 544]

teiten voor sociale wetenschappen enz. krijgt de lezer toch wel de indruk van iets te weinig besef bij de schrijver van de betekenis van het spreekwoord: ‘Aux grands maux les grands remèdes’. De heldere en knappe analyse van de huidige toestanden, die de schrijver tevoren gaf, deed conclusies van andere orde verwachten.

W.F.W.

Dr E. Rebling, Den Lustelycken Mey, Muziek en Maatschappij in de Zeventiende Eeuw in Nederland. Wereldbibliotheek, Amsterdam en Antwerpen, 1950.

Dit boek is in zijn voortreffelijke en zijn zwakke eigenschappen een typisch product van deze tijd en werpt een duidelijk en helder licht op bepaalde facetten van het hedendaagse wetenschappelijke denken. De auteur beschikt over een zeer ruime, bijna encyclopaedische kennis, niet alleen in alles wat met muziek samenhangt, maar ook op vele andere gebieden. Hij heeft ijver noch moeite gespaard om een ontzaglijke hoeveelheid materiaal bijeen te garen en ons een omvattend en scherp geprofileerd beeld van de beoefening der muziek in Nederland tijdens de zeventiende eeuw te schetsen. Er blijkt uit zijn studie, dat de muziek een veel ruimere plaats in het dagelijks leven van alle lagen der maatschappij innam dan men tot nu toe geneigd was te veronderstellen. Rebling gaat de ontwikkeling van alle vormen der muziek, kerkelijke en wereldlijke, instrumentale en vocale, nauwkeurig na en staaft zijn betoog met talrijke muziekvoorbeelden, die voor de op muziekgebied ontwikkelde lezer zeer instructief zijn.

Wetenschap echter is niet in de eerste plaats het verzamelen van feiten; reeds bij de rangschikking der gegevens begint de andere, de verreweg belangrijkste taak van alle wetenschap: de interpretatie van het met noeste vlijt en ijver bijeengebrachte materiaal. En tegen de door Rebling toegepaste interpretatie hebben wij ernstige bezwaren. Hij is een overtuigd aanhanger van het historisch materialisme, hij gelooft in de suprematie der economische toestanden en in de milieutheorie met dezelfde hartstochtelijke kracht, waarmee de Mohammedaan ieder woord van de Koran als openbaring in zich opneemt. Deze zienswijze is weliswaar niet bepaald onjuist, er bestaat ongetwijfeld een samenhang tussen economische situatie en culturele prestatie, omdat het leven tenslotte een eenheid, een totaliteit is, maar het beeld van alle geestelijke en artistieke gebeurtenissen wordt, door de bril van het historisch materialisme gezien, eenzijdig en scheef. Deze theorie legt de nadruk juist op die factoren, die voor het ontstaan van kunstwerken of philosophische stelsels het minst belangrijk zijn. Het gevolg van deze door Rebling toegepaste methode is, dat wij eerst op een heel hoofdstuk van dertig pagina's over de economische ontwikkeling vanaf de twaalfde tot de zestiende eeuw worden onthaald in een boek, dat in 't geheel nog geen 170 bladzijden tekst heeft. Deze instelling leidt tot formuleringen als die op pag. 18, waarin Rembrandt als het hoogtepunt van het toenemend rationalisme (!) wordt gequalificeerd. Er zouden nog meer dergelijke voorbeelden van een eenzijdige en al te nauwe interpretatie kunnen worden opgesomd, b.v. de zeer gebrekkige verklaring voor het feit, dat Sweelinck niet uit Noord-Nederland is geëmigreerd, maar gebrek aan plaatsruimte legt ons beperkingen op. Waar het om gaat is dit: wij mogen het leven niet in het keurslijf van een abstracte theorie persen. Deze neiging heeft Europa reeds ontzaglijke schade berokkend, en het lijkt ons een gebiedende eis des tijds om ruimer, onbevangener en eerbiediger tegenover het leven te staan en het niet langer door nog zo vernuftige en goed sluitende theoretische stelsels te verkrachten. Wie echter alleen over het muziekleven in Nederland ingelicht wil worden, zonder zich aan Rebling's theoretische interpretatie te storen, zal in dit op zichzelf uitstekend geschreven boek alles van zijn gading vinden.

L.