De Nieuwe Stem. Jaargang 5

[p. 445]

Ph. Kohnstamm
Het rapport der fundatie werkelijk dienen

Het rapport, hierboven genoemd, heeft in brede kring aandacht getrokken. Dat is zeer begrijpelijk, als men bedenkt dat het uitgaat van de stichting die - gelijk blijkt uit het Voorbericht - wil opkomen tegen invloeden, die ‘het arbeidsleven van tallozen bederven’ en er toe wil mede werken ‘matige of onvoldoende leiding’ in het bedrijfsleven ‘door toewijding en begrip alsnog in redelijke arbeidsverhoudingen’ om te zetten. Wie bovendien ervan op de hoogte is, welke belangrijke arbeid door de Fundatie reeds wordt verricht en hoe nauw haar relaties zijn met het Nederlandse bedrijfsleven, zal met des te groter belangstelling naar het rapport grijpen. Maar als hij ervan heeft kennis genomen zal hij ook kunnen begrijpen, waarom er in de vakpers vrij scherpe kritiek op is uitgeoefend. Want kennis nemen van het formulier voor de enquête, welker resultaten het rapport bevat, en van de bij dit formulier gevoegde geleibrief, toonduidelijk aan, dat er grote onzekerheid bij de ondervraagden heeft moet ten bestaan over de eigenlijke bedoeling van deze enquête.

Die bedoeling was immers allereerst om na te gaan of er niet ‘onderwijs-verkwisting’ plaats heeft doordat in het bedrijfsleven velen die Voorbereidend Hoger Onderwijs onder verwerving van het einddiploma [en eventueel ook zonder bereiking van het einddiploma] hebben gevolgd, in betrekkingen worden geplaatst, tot wier richtige vervulling een andere, kortere vorm van onderwijs voldoende kan worden geacht, ja wellicht om didaktische en eventueel andere [bijv. karakterologische] redenen de voorkeur zou verdienen.

Reeds voor de enquête werd gehouden heeft - gelijk het rapport op p. 18 vermeldt - de Commissie voor de enquête immers ‘als haar oordeel uitgesproken, dat voor degelijk en grondig eindonderwijs een vierjarige schoolopleiding voldoende’ is. Maar in dit verband had m.i. dan toch de eerste vraag aan de bedrijven moeten zijn, waarom zij bij hun benoemingen in plaats van het bezit van het einddiploma van een 4-jarige school een hogere eis, nl. die van einddiploma van een 5- of 6-jarige school hebben gesteld, terwijl er toch in ons land een school bestaat, die met dit aanvankelijke oordeel overeenstemt, nl. het 4-jarig U.L.O. Was deze vraag gesteld, dan had kunnen blijken, of er zakelijke redenen bestaan voor deze voorkeur. Bijv. omdat er te weinig bezitters van het 4-jarig U.L.O.-diploma beschikbaar waren, of omdat uit ervaring gebleken was, dat de bezitters van dit einddiploma voor de beoogde functies niet voldaan

[p. 446]

hadden¹. In dat laatste geval zouden wij dan tevens bemerkt hebben in welke opzichten de oud-leerlingen van het U.L.O. te kort geschoten waren, wat m.i. een uiterst waardevolle bijdrage zou hebben geleverd voor een ‘vernieuwing’ van het U.L.O. die in deze tak van onderwijs zelf levendig wordt bediscussieerd.

Het had echter ook kunnen blijken, dat de bedrijven volstrekt niet zulke zakelijke redenen hadden, maar om prestige-redenen of omdat men zich eenvoudig aan de gangbare traditie had gehouden onnodige eisen aan ollicitanten hadden gesteld of bij sollicitaties de voorkeur hadden gegeven aan een 5- of 6-jarige, in plaats van een 4-jarige vooropleiding, volgens de niet alleen in onze scholen, maar ook in de maatschappij helaas maar al te gangbare regel, dat ‘genoten’ onderwijs in de eerste plaats niet naar zijn kwaliteit, maar naar zijn kwantiteit moet worden beoordeeld. M.a.w. dat het voor een niet gering deel aan fouten in de personeels-keuze der bedrijven zelf heeft gelegen, dat hun wensen niet voldoende bevredigd werden.

In de plaats van zulke belangrijke gegevens bevat het rapport nu, door het verzuimen van deze, inderdaad nog al kritische vragen, inderdaad niet veel meer dan ‘een aantal conclusies, die elk ervaren schoolman ook wel zonder al die rompslomp had kunnen neerschrijven’, gelijk de voorzitter der Ver. voor M.U.L.O. in zijn openingsrede van 14 April l.l. te Dordrecht heeft gezegd. Een uitspraak, die hij, gelijk we gezien hebben, had kunnen staven met het feit, dat ook de leden der enquête-commissie haar aanvankelijk oordeel door de uitkomst ‘volkomen bevestigd’ hebben gevonden. En daarmede kom ik zelf tot enkele kritische vragen.

1e. Bewijst deze enquête niet opnieuw, hoe hopeloos ons onderwijs in hermetisch tegen elkaar afgesloten hokjes is verdeeld, zodat men zich in het ene hokje nauwelijks bewust is van wat er in het andere gebeurt?

2e. Zou het niet veel beter zijn in plaats van naast het bestaande U.L.O. een weer hermetisch daarvan afgescheiden 4-jarige ‘Hogere’ Burgerschool te stichten het U.L.O. [vermoedelijk om psychologische redenen het best onder de naam van Algemeen Middelbare School] zo te herzien, dat men voor de beoogde ‘midden-functies’ bij voorkeur of uitsluitend bezitters van het einddiploma dier school kan zoeken en benoemen?

3e. Op welke grond concludeert de enquête-commissie [p. 18] dat de aldus herziene 4-jarige school - niet voor enkele uitzonderingen, maar voor haar gemiddelde leerling - tevens zou leggen ‘een goede grond voor direct voorbereidend hoger onderwijs’?

1 Wel lezen wij op p. 11, ‘dat vele en daaronder zeer grote instellingen hoofdzakelijk Mulo-jongelieden aannemen, maar voor de hogere rangen diploma HBS verlangen’ maar dit rapport loopt immers juist over de midden-functies, waarvoor eindexamen 5 jar. HBS niet nodig is.

[p. 447]

4e. Waarom beperkt de enquête-commissie zich overigens, wat haar conclusies uit de enquête betreft, vrijwel geheel tot een tabel van lesuren voor de 4 klassen, zonder zich bezig te houden met de vraag, hoe dit onderwijs moet worden gegeven, opdat aan de wensen van het bedrijfsleven beter dan tot nu toe worde voldaan? Deelt de commissie dan de boven gewraakte mening, dat het meer op de kwantiteit dan op de kwaliteit van het onderwijs aankomt?

5e. Waarom blijkt uit het rapport met name nergens, dat de commissie opzettelijk en welbewust aandacht heeft gegeven aan de vraag op welke wijze de in te richten school steun zou kunnen geven aan het grote doel der Fundatie, dat wij in de aanhef van deze opmerkingen omschreven, en dat ook blijkt uit de omschrijving van de naam der Fundatie als een stichting tot bestudering en bevordering van sociale moraal? Want dat in klasse IV drie lesuren worden uitgetrokken onder de naam van arb. verhoudingen [het enige ‘vak’ dat niet op een hoofdletter in zijn aanduiding mag bogen], kan m.i. niet beschouwd worden als zulk een duidelijke aanwijzing. En als de commissie gemeend heeft, dat de leerlingen van een 4-jarige Middelbare School nog niet rijp zijn voor de behandeling van zulk een onderwerp [een mening, die m.i. zeker niet als vaststaand mag worden verondersteld], waarom heeft zij deze mening dan zelfs niet door enige argumentatie ondersteund?