De Nieuwe Stem. Jaargang 5

[p. 192]

Ex libris

Dr N.G. van Doornik, Jeugd tussen God en chaos. Onderzoek naar de godsdienstige problemen bij de studerende jeugd. Met een voorwoord van Prof. Dr Ph. Kohnstamm, 's Gravenhage, Nijhoff, 1948.

De schrijver heeft in 1939-1940 en in 1947-1948 aan leerlingen van gymnasia en H.B.S. een aantal schriftelijke vragen voorgelegd aangaande de problemen, waarmee men zich vooral bezighoudt, de oplossingen die men zoekt en de bevindingen van de ondervraagden. De antwoorden van de leerlingen 5de en 6de klas [ook een aantal uit de 4de] vertoonden bijzondere belangstelling voor de religieuse problemen, bij de meisjes meer dan bij de jongens, in de 6de klas meer dan in de 5de [en 4de], op de gymnasia meer dan op de H.B.S., tenslotte bij de protestantse kinderen of kinderen van protestantsen huize het meest, daarna bij de onkerkelijken, het minst bij de Katholieken. Ongetwijfeld belangrijk materiaal, waarop hier niet kan worden ingegaan.

De schrijver is het om de godsdienstige problemen te doen. Maar in de problematiek zit volgens hem al het chaotische beginsel; wie niet [meer] gelooft in de ‘waarheid’ van de kerk, ziet de problematiek en is in of op weg naar de chaos. Nu is het kenmerkende van veel antwoorden, dat zij getuigen van een waarheid-zoeken, dat met de waarheid in godsdienstige zin niets gemeen heeft; hier wordt de volgens godsdienstige opvatting objectief geheten waarheid herkend als een groepssubjectieve [berustend op gezag en traditie]. Wat door de auteur chaos genoemd wordt, komt vaak voort uit een objectiviteitsstreven, dat de schrijver verschijnt als subjectivisme, vrucht van vier eeuwen afval van de Moederkerk. Voor een katholiek onderzoeker, voor wie ongeloof een ontwikkelingsstoornis is, moet het resultaat niet alleen niet bemoedigend, maar ook al vaststaand zijn geweest; alleen de kansen voor de kerk worden dan onderzocht. De godloze religie komt niet in aanmerking om haar ‘geen wijding te geven, die zij niet verdient’. Zulk een onderzoek doet, wegens zijn praemissen, aan het materiaal te kort.

O.N.

Mr K. Jansma, Lely, de bedwinger der Zuiderzee. Amsterdam, 1948, Paris, 349 blz.

In mijn boek ‘De Biografie’ [1946] heb ik op de blz. 57-65 zo uitvoerig over het gebrek aan Nederlandse levensbeschrijvingen en zijn oorzaken gehandeld, dat ik mij ontslagen mag achten van de plicht, het hier nog eens te doen.

Wie die bladzijden leest - maar merkwaardigerwijze heeft dit boek in het buitenland veel meer de aandacht getrokken dan hier te lande - zal ook mijn vreugde begrijpen over ieder teken, waaruit zou kunnen blijken, dat wij bezig zijn, die achterstand in te lopen.

Zo een teken is in zekere zin het Leven van Lely, hetwelk als titel hier boven staat. Mr Jansma, bekend Amsterdams advocaat, sinds 1918 secretaris van de Zuiderzeeraad, was in zekere zin alweer, de aangewezen man om die nuttige taak te volbrengen.

Ik zei tot tweemaal toe: in zekere zin. Met opzet. Dit is geen ideale biografie en de schrijver ervan is geen ideale biograaf. Zij is wat houterig, wat ‘officiëlerig’ ook uitgevallen en Mr. Jansma erkent, met weldadige bescheidenheid in zijn ‘woord vooraf’, dat hij ook slechts tot het samenstellen ervan gekomen is, omdat niemand anders aan zijn roepstem gehoor gaf.

Niettemin zal bij de aandachtige lezer evenals bij mij een gevoel van dankbaarheid en waardering overheersen. Wij hebben hier dan toch eert ‘leven’ van een onzer vooraanstaande mannen, dat, het moge dan al naar inhoud en stijl het rapport van de secretaris niet te boven gaan, als zodanig toch volledig, betrouw- en leesbaar is.

R.