De Nieuwe Stem. Jaargang 4

[p. 684]

Alb. de la Court
De betekenis van de ronde-tafel conferentie voor Nederland

De beperking, vervat in de beide laatste woorden van de titel, trekt het vraagstuk van de betekenis der R.T.C. uit zijn eigenlijke sfeer. Deze conferentie en het conflict, waaraan zij een officieel einde maakt, waren primair niet van nationaal, maar van internationaal belang. Ze waren en werden steeds duidelijker: faktoren in de internationale belangenstrijd. De wezenlijke betekenis van de R.T.C. echter reikt boven de strijd der nationale en internationale belangen uit: ligt niet in enige interessesfeer, welke door tijdelijke omstandigheden bepaald wordt, maar in haar veel algemener en tijdelozer waarde als signaal, als richtingswijzer op de lange weg naar vrijheid en verantwoordelijkheid, die de mensheid bezig is te gaan.

De betekenis der R.T.C. als zodanig, haar betekenis voor de internationale wereld en tenslotte haar betekenis voor Nederland liggen op verschillend niveau.

Het welonderscheiden van deze niveaus is niet alleen theoretisch noodzakelijk, omdat op geen andere wijze de plaats van een beschouwing over de betekenis der R.T.C. voor Nederland kan worden bepaald. Het heeft ook praktische waarde, omdat in de onderhandelingen alle drie van invloed waren en hun samenspel en tegenspel geleid heeft tot de resultaten, waarvan we de betekenis voor Nederland moeten beschouwen.

De conferentie was een strijdperk, waarin twee partijen hun nationale belangen verdedigden met alle ten dienste- en soms niet ten dienstestaande middelen. Maar daarboven stond de deus ex machina: als persoon Mr Cochran, als organisatie de UNCI, als macht de U.S.A. Dr Drees zei hierover in zijn zeer goede slotrede het volgende:

‘Zij [de UNCI] heeft zich, hoewel voortdurend belangstellend medelevend, in het algemeen iets ter zijde gehouden, zolang er in de beraadslaging tussen de partijen voldoende voortgang zat. Als echter een meningsverschil overbleef, waarbij het onderling beraad geen oplossing bracht en partijen of een van partijen een beroep op haar deed, heeft zij telkens weer suggesties gegeven, die onvermijdelijk niet algemeen bevrediging brachten, maar wel in de regel de oplossing naderbij wisten te brengen. Zij heeft daardoor tot het slagen van de conferentie zeer wezenlijk bijgedragen.’

Niet graag zouden wij, door deze elegante passage, welke de beroemde Oosterse bloemrijkheid naar de kroon steekt te parafrazeren, onze lezers

[p. 685]

beroven van het exquize genot dat het doorproeven van deze enkele zinnen schenken kan!

Ondanks de schijn van het tegendeel was de invloed van het hoogste, ‘gedesinteresseerde’ niveau zeer opmerkelijk. Een enkele organisatie in Nederland en een klein aantal personen hadden sedert de aanvang van het conflikt getracht, de aandacht van hun landgenoten en hun regering te richten op de wezenlijke, historische en menselijke betekenis er van en vooral op de daaraan verbonden consekwenties. Hun standpunt werd afgewezen als irreëel, resp. gekwalificeerd als schadelijk voor het Nederlands belang. Op de conferentie waren hun vertegenwoordigers niet aanwezig, tenminste niet van Nederlandse zijde. Maar ter conferentie was er wèl de Indonesische delegatie, die daar zat als verdedigster van de Indonesische belangen, maar ook - en niet in de laatste plaats - als belichaming van juist die irreëele idee: de idee van de vrijheid van mensen en volkeren. Dit feit alleen splitste naar het oordeel van het publiek buiten Nederland de conferentieleden in een sympathieke en een antipathieke groep en maakte de Indonesische delegatie favoriet. Bovendien bracht - en dit was van zeer direkte betekenis voor de Nederlandse positie - het internationale belang mee, dat het zich verbond [zij het met verschil van interpretatie] met het vrijheidsstreven.

Op 28 Okt. j.l. liet het State Department te Batavia de volgende verklaring publiceren:

‘Het conflikt tussen Nederland en de Republiek Indonesia is voornamelijk gegroeid uit het verlangen van de Indonesische nationalisten naar politieke zelfstandigheid en van de Nederlanders om hun politieke en economische beleggingen gedurende 300 jaren van economische ontwikkeling van de archipel veilig te stellen.’ enz.

In deze, van bloemrijkheid zo volledig gespeende frasering legde Amerika dus officieel zijn zienswijze vast en wel te Batavia, waar de onmiddellijk belanghebbenden er zonder omwegen kennis van konden nemen op een tijdstip, dat de R.T.C. worstelde om in allerijl nog een meer geboden dan gewenste oplossing te vinden voor enkele problemen.

Wat is de betekenis voor Nederland van de R.T.C., waar Indonesië favoriet was en Nederlandse belangen gedomineerd werden door internationale wensen, welke op kritieke momenten eisen konden worden?

Geen andere dan een gang naar Canossa.

Voor Nederland betekende Indonesië nu eenmaal een bezit van uitzonderlijke economische waarde. De R.T.C. was bedoeld om aan deze toestand officieel een einde te maken. De Nederlandse onderhandelingspositie was zwak. Hoewel dit laatste van Nederlandse zijde niet vol ledig tot bewustheid kwam, althans niet algemeen erkend werd, waren de symptomen toch

[p. 686]

duidelijk genoeg om verwarring te veroorzaken: strijd tussen partijen, onenigheid in de partijen, wankelheid van politiek, wisseling van verantwoordelijke personen, tenslotte door dwangposities veroorzaakte negatie van parlementaire beginselen.

Dit moest voeren tot het steeds verder afbrokkelen van vroeger vervulbaar geachte verlangens.

De twee punten, voor Nederland van het grootste belang, waren: het karakter van de Unie en de grootte der indemniteiten. Velen hoopten op een ‘zware’ Unie en op schadevergoedingen van zodanige omvang, dat daardoor toch een economisch overwicht van Nederland gehandhaafd zou blijven. Uit beide zouden een aantal secundaire voordelen voortvloeien, welke Nederlands positie in Indonesië nog geruime tijd zouden handhaven.

Deze verwachtingen echter waren, hoezeer ook zakelijk, niet reëel. Want er waren nog steeds onwerkelijke schattingen van de Nederlandse positie ter conferentie in verdisconteerd.

Toen in de loop der besprekingen de ware verhoudingen aan het licht traden verviel het gedroomde Unie-kabinet, resp. Unie-parlement tot een zwak organisme: een koninklijk symbool met een halfjaarlijkse conferentie tussen wederzijds drie afgevaardigden, die verantwoordelijk zijn tegenover de landelijke regeringen. De indemniteiten-droom werd gevolgd door een ruw ontwaken, toen de Indonesische delegatie met een tegenconstruktie verscheen, uitlopend op een Indonesische vordering op Nederland. Deze construktie was de UNCI blijkbaar niet onsympathiek, stelde haar althans in staat een bemiddelingsvoorstel te doen, dat Nederlands eisen drastisch beperkte. Voor Nederland betekent dit allereerst een politiek verlies: het verlies van een machtsmiddel als grote schuldeiser en van de mogelijkheid tot het eisen van belangrijke garanties.

Lang voor ter conferentie deze beslissingen vielen vatte de man in the street de vooruitzichten al samen in de profetische uitspraak: ‘we zijn ons Indië kwijt’. Zo is het en het kan nooit anders zijn.

Onder deze omstandigheden moet veel belang worden gehecht aan de bijzondere overeenkomsten betreffende militaire zaken, financiële en economische regelingen, culturele betrekkingen, sociale aangelegenheden. Ook hier vinden we de zwakke positie van Nederland en de overheersing der internationale belangen weerspiegeld. Culturele betrekkingen tussen Nederland en Indonesië zijn internationaal niet interessant: de culturele commissie was dus de eenvoudigste en meest vlotte van de hele R.T.C. De sociale commissie behandelde o.a. de ambtenarenpositie. Ook dit is internationaal van geringe betekenis, maar er is geld mee gemoeid en het gaf dus iets meer zorg. Werkelijk belangrijk op internationaal niveau waren: militaire zaken, economie en financiën. En hier lagen ook de

[p. 687]

grote moeilijkheden, die de ‘bijstand’ van de UNCI nodig maakten. Mogen we de gevolgen hiervan in ons kort bestek samenvatten dan kan men zeggen: de verschuiving van deze onderwerpen naar het internationale vlak betekent, dat prijs werd gesteld op de voorlopige aanwezigheid van Nederlandse [Ned. Indische] strijdkrachten als onzelfstandig apparaat, als potentieel machtsmiddel voor nader te bepalen doeleinden en dat de Nederlandse economische positie ten voordele van de ‘internationale’ werd gewijzigd. In beide gevallen is het nadeel voor Nederland. Een gedétailleerde uitwerking van de overeenkomsten punt voor punt - welke we hier niet kunnen geven - zou eerst in het licht stellen welke omvang dit nadeel onder omstandigheden zou kunnen aannemen. Nog zou men kunnen vragen naar de mogelijkheden voor de toekomst. Is op de zwakke basis van samenwerking, welke de R.T.C. gelegd heeft, misschien toch nog een voor Nederland voordelige praktijk te bouwen? Indonesië is als tevoren een gebied met grote economische mogelijkheden, maar het is, al heeft het nu meer vrijheid van handelen gekregen, armer nog dan vroeger. Het heeft gebrek aan alles en het kan dit tekort niet elimineren en zijn economische mogelijkheden niet realiseren zonder vreemde hulp. Dit is een bijkans ideale toestand voor kapitaalkrachtige ondernemers op elk gebied. Het is echter niet Nederland, dat zich in de eerste plaats als de grote ondernemer van de Indonesische opbouw kan annonceren: het moge een belangrijk aantal daartoe geschikte mensen kunnen aanbieden, het mist geld en materiaal.

Fox, maar vooral Trumans point four zijn in deze belangrijker pretendenten. Ongetwijfeld zal Indonesië zaken doen met Nederland. Met ieder land en op dezelfde voet als met elk ander land. Maar de grote zaken zullen gedaan moeten worden met het land, dat beschikt over de grootste kapitalen en de grootste hoeveelheden rijk gevarieerde materialen. Met het land, dat ook om andere dan commerciële redenen geïnteresseerd is in de nieuwe staat: met de V.S. van Amerika.

De R.T.C. heeft daartoe de weg geëffend.

Belangenpolitiek is machtspolitiek.

Wie klein van macht is kan zijn belangen niet doen gelden.

Had Nederland vier jaar geleden eigen macht en die van anderen zuiverder geschat, het zou wellicht een politiek als realistisch gewaardeerd hebben, welke een beroep deed op goodwill en vertrouwen door volledige erkenning van de enig wezenlijke betekenis van het Indonesische streven.