De Nieuwe Stem. Jaargang 4

[p. 681]

J. Suys
Bij de souvereiniteitsoverdracht

Aan het vrijwillig deelgenootschap in het Koninkrijk der Nederlanden, in de koninklijke rede van 7 December 1942 onder verantwoordelijkheid van het ministerie-Gerbrandy het Indonesische volk aangeboden, was een redelijke zin te hechten als profetie veeleer dan als politiek program, want wat betekent het toestaan van een vrijwilligheid waarvan de uitkomst wordt voorgeschreven? Evenwel: er zijn meer politieke frazen geweest, even gebrekkig van logische structuur, en wanneer het nut heeft juist van deze ene de gebrekkigheid aan te tonen, dan komt dit omdat inmiddels de ermee verbonden profetie zó duidelijk als vals is onthuld, dat het hun, die deze fraze jarenlang met overtuiging in de mond hebben genomen, wellicht tot lering kan zijn. De Indonesische vrijwilligheid is haar eigen weg gegaan naar haar eigen uitkomst: het opeisen, op de Ronde Tafel Conferentie, van de souvereiniteit, onvoorwaardelijk en voorbehoudloos, zodat ook van een Nederlands-Indonesische Unie nog slechts in de hiermee verenigbare, allerlichtste, vorm sprake kon zijn. En zo is, in de plaats van het toekomst-program van hun vrijwillig deelgenootschap in het Koninkrijk der Nederlanden, de realiteit van onze vrijwillige souvereiniteitsoverdracht aan de Republik Indonesia Serikat gekomen.

Moest de eerste, de aangeprate, vrijwilligheid wel een schijnbare zijn, bij de laatste was dit niet nodig geweest. Het is een droevige, maar geen noodzakelijke waarheid, dat deze thans niet meer betekent dan een berusten in het onvermijdelijke. Onze partij-verhoudingen hebben ertoe geleid, dat de Nederlandse Regering openlijk aan de buitenlandse druk het volle gewicht heeft moeten toekennen, ten einde in de Staten-Generaal de souvereiniteitsoverdracht met de vereiste meerderheid erdoor te krijgen. Maar het roer moest nog eens, en nu volledig om, na de spectaculaire overwinningen van nog geen jaar geleden, die de Indonesische Republiek van de kaart schenen te vagen en haar leiders als gesprekspartners uit te schakelen, voorgoed. Het getuigt ongetwijfeld van Nederland's politieke stabiliteit, dat het dezelfde Regering is, met slechts het offer van één kabinetslid, die thans de laatste hand gaat leggen aan een werk waarvan zij noodgedrongen de vreemde herkomst moet verraden. De progressieve minderheid, die steeds voor de rechten van het Indonesisch nationalisme heeft gepleit, en die in de souvereiniteitsoverdracht haar eerlijke overtuiging had kunnen leggen, heeft geen voet aan de grond gekregen. Maar zij was of politiek ongeorganiseerd, of een machteloze oppositie, totdat de partijleidingen, niet door haar toedoen, de bakens

[p. 682]

verzetten. Niet dat het, eind 1948 en eind 1949, dezelfde partijen, maar dat het dezelfde partij-leiders zijn, en dat deze zelfde monden nu zo verschillende woorden spreken, is wat 't meest tot nadenken stemt.

Dat het falen in het juiste antwoord geen speciaal Nederlands falen was leert reeds een vergelijking met Frankrijk. Het is bovendien zo, dat dan de progressieve minderheid, die de beslissende betekenis van het gebeurde in het grote verband van het Aziatisch Réveil besefte, en die uit practisch alle partijen, zij 't zeker in ongelijke mate, werd gerecruteerd, de zeer nodige opvoeding van de massa tot dit besef gezamenlijk ter hand had moeten kunnen nemen, en daarvoor bleek de tijd nog niet rijp. In oude vormen werd hier iets van in praktijk gebracht toen het front der regeringspartijen, die één politieke lijn inzake Indonesië zouden trachten te volgen, en dus van openlijke onderlinge bestrijding zouden afzien, zoveel mogelijk werd uitgebreid. Meer dan een fantasieloze middenweg was van deze combinatie echter niet te verwachten, en in de grondwetsbepalingen 1948, die zij had uit te voeren, had men de reële Unie reeds in dezelfde geest menen te verankeren en waarborgen. Maar was het bepaald nodig dat toen een extra-waarborg werd gezocht in de militair-politieke liquidatie van de ‘Republiek Djokja’? Het is bekend hoe totaal de misrekening en mislukking zijn geweest. Deze hele politiek verzonk in de diepte; slechts de verantwoordelijke politici bleven, op een enkele na, bovendrijven.

Onder de factoren, die Nederland's reacties op het na-oorlogs gebeuren in Indonesië hebben bepaald, is er één, die, wegens zijn speciaal karakter, wel afzonderlijke vermelding verdient. Het is de lange traditie van onbedreigde koloniale heerschappij en dus gevestigde politieke orde, waardoor de politiek de eigen macht niet als bewuste inzet maar als haast onbewuste achtergrond had. Zo kon de politiek in ‘ethische politiek’, d.i. gewetensvolle overheidszorg schijnen op te gaan en deze de toon blijven aangeven, ook toen bescheiden concessies aan het Indonesisch nationalisme werden gedaan. Zo werd de oefenschool van het politieke compromis gemist, waarin men het goed recht van de tegenpartij, die de hand uitstrekt naar het centrum, waar de ingrijpendste, de eigenlijk-politieke, beslissingen vallen, inderdaad leert begrijpen en niet met een verwijzing naar de eigen goede bedoelingen afdoen - goede bedoelingen die toch altijd aan het ‘moederlands’ belang ondergeschikt blijven. Dat wij het zo goed menen, het niet anders dan goed kunnen menen, is diep in het Nederlandse volksbewustzijn doorgedrongen; het ontoereikende hiervan is een pijnlijke openbaring, die niet in record-tijd kan worden verwerkt. Ook door veel intellectuelen niet, al hanteren dezen vaak rationeler klinkende argumenten, bijv. door de staats-souvereiniteit te brandmerken als een reactionnair beginsel, waarboven de wereld zich op straffe van

[p. 683]

ondergang moet verheffen. Volkomen terecht in abstracto, maar hoe konden in concreto de Indonesiërs aan het hinderlijk volgen met Unies van door Nederland bepaald gewicht een eind maken zonder de enige taal te gebruiken die juist voor ons duidelijk en ondubbelzinnig is? En voorts: hoe kunnen zij, zonder haar eerst te bezitten, hun souvereiniteit prijsgeven? Bijvoorbeeld ten gunste van een of andere Aziatische Unie, die dan weer bevoegdheden aan een wereld-regering zou kunnen overdragen en deze daardoor mogelijk maken. Dit zou een toonbeeld van progressieve ontwikkeling zijn.

Maar in de beschutting van de ‘ethische politiek’ zijn niet alleen illusies doch ook vruchten gerijpt, vruchten van practische toewijding en belangeloze wetenschap. Men behoeft slechts te denken aan wat ‘Leiden’ voor de kennis van Indonesië in verleden en heden betekent, en in 't algemeen aan het overgrote aandeel dat Nederlanders hierin hebben gehad. Zonder de koloniale verhouding, die een machtsverhouding was, was deze culturele uitstraling van Nederland naar Indonesië niet mogelijk geweest. Maar het is een culturele uitstraling die slechts zeer gedeeltelijk werd geabsorbeerd, juist omdat zij van het koloniaal gezag afkomstig was. Deze belemmering om de weg naar de geesten en de harten te vinden verviel voor die Nederlanders, die zich principieel tegen elke vorm van kolonialisme keerden, zodat zij en de Indonesische nationalisten als strijdmakkers op elkaar waren aangewezen. Hier kon de Nederlandse cultuur-invloed 't grootst zijn; ook 't heilzaamst, omdat de isoleringstendentie van het nationalisme er vanzelf door werd tegengegaan. Daarom heeft in dit opzicht, geheel afgezien van hun persoonlijke waarde, een Du Perron zeker meer betekend dan een Van Vollenhoven.

Intussen: ook deze culturele beïnvloeding liep door de bedding die de koloniale macht had uitgegraven. Maar zodra deze macht zich nog slechts door onverholen geweldpolitiek kan trachten te handhaven, is niet haar bestaan doch haar verdwijnen voorwaarde van cultuur-invloed geworden. Een cultuur-invloed, die meer dan vroeger wederzijds zal kunnen zijn, waarbij wij wellicht - en temeer naarmate meerderen van ons hieraan deel mogen nemen - vooral de ontvangenden zullen zijn door iets op te vangen van hun scheppend élan.

Ook dit, wij weten het, heeft, zo niet de macht, dan toch de dank zij de verdwenen macht gelegde contacten tot voorwaarde, en reikt niet in een verre toekomst. Wij treuren hierom niet, maar verheugen ons erover dat de barrière van de koloniale macht, die haar vergankelijkheid niet inzag, tussen ons en onze Indonesische vrienden is weggevallen. Wanneer De Nieuwe Stem straks haar Redactie naar Indonesische kant gaat uitbreiden, zal dit slechts de consequentie zijn van de koers die zij zonder weifeling vanaf haar oprichting heeft gevolgd.