De Nieuwe Stem. Jaargang 4

[p. 417]

Noegroho
Chairil Anwar †

Onder de Nederlanders, die de Indonesische taal kennen, zijn het slechts de philologen, de ethnologen en een enkele zendeling of indoloog, die de tijd vinden om zo nu en dan werken van Indonesische letterkunde te lezen. En voor zover deze mensen dat doen, bekijken zij die werken als taalphenomenen, die nog wel enig nut hebben voor allerhande wetenschappelijke archieven, of als koloniale curiositeiten, die een neerbuigende welwillendheid van indologen en goedmenende ethici verdienen. Slechts een hoogst enkele leest deze werken zoals hij dergelijke werken van westerse schrijvers ook zou hebben gelezen: als een serieuze lezer, die zijn auteur ook au serieux neemt. Daarbij gebeurt het uiterst zelden, dat hij het genotene aan anderen door geeft. Daarom is het niet te verwonderen, dat hier in Nederland buiten de kring van technische beoefenaars van de Indonesische taal- en cultuurwetenschappen de Indonesische letterkunde vrijwel onbekend is gebleven.

En toch, hoeveel aanrakingspunten zou de Nederlandse letterkundige kunnen vinden in de zich ontwikkelende Indonesische letterkunde. Hoe zouden de schrijvers uit de Forumgroep zich gevoeld hebben, indien zij wisten, welke vurige navolgers en geestverwanten zij hadden onder de jongere Indonesische schrijvers en dichters, zelfs in de tijd, toen zij hier in Nederland nog niet met algemene instemming door het kunstminnend publiek werden ontvangen.

Een van deze jongere Indonesische schrijvers, die een markant aanrakingspunt vormt met de west-europese letterkunde, was Chairil Anwar. Had hij lang genoeg geleefd, ongetwijfeld zou deze jonge vitale dichter nog wel de gelukkige momenten hebben ervaren, dat vertalingen van zijn werken door zijn Nederlandse en andere Europese collegae worden gelezen, zoals hij ook hun werken heeft gelezen. Helaas overleed hij te vroeg, op 28 April j.l., nauwelijks 26 jaar oud, en in de bloei nog van zijn litterair kunnen.

Hij werd op 26 Juli 1922 te Medan [Sumatra] geboren. Hij was nog leerling van een Muloschool, toen de Japanse inval plaats vond en een einde maakte aan zijn schoolopleiding. Sindsdien legde hij zich, haast zonder enige leiding, toe op de letterkunde. Hij las vooral buitenlandse boeken, waaronder Nederlandse. En reeds in 1943 onder de Japanse bezetting schreef hij zijn eerste gedichten. Dat deze gedichten niet in de door de Japanse censuur gecontroleerde tijdschrijften en kranten werden opgenomen lag voor de hand. De bezetter keurde immers alleen de nuttige geschriften waardig voor zijn publicaties; nuttig voor zijn oorlogs-

[p. 418]

propaganda wel te verstaan. Anwar's werken daarentegen waren nutteloze uitingen van een gekweld en zich verwerend individu. Desondanks werd Anwar al spoedig een geziene figuur onder de jongere Indonesische schrijvers en dichters, vooral in de kringen van de schrijvers die buiten het gareel van de Poesat Keboedajaan [een soort Cultuur Centrum, opgezet door de Japanse propagandadienst, om de kunst in dienst van de oorlogspropaganda te stellen] stonden. Op slecht papier getypt circuleerden Anwar's gedichten onder zijn vrienden. Pas na de Japanse capitulatie in 1945 kon hij zich vrijelijk ontplooien. Enkele tijdschriften hielp hij in het leven roepen, o.a. Arena in Jogjakarta, en Gema Suasana in Djakarta [Batavia]. Een culturele groepering van Indonesische jongeren werd mede door zijn aandrang opgericht met de voor zijn karakter typerende naam ‘Gelanggang’ [= arena, kampplaats], terwijl hij tot zijn dood toe de belangrijkste medewerker was van het culturele bijblad van het in Djakarta verschijnende weekblad ‘Siasat’.

De jongere schrijvers en dichters werden geïmponeerd door zijn originaliteit, zijn beeldend vermogen en zijn rake taalgebruik. Velen trachten zijn schrijftrant met minder succes te imiteren. Met enkele korte, compact geladen zinnen, wist hij een sfeer te suggereren, zoals maar weinigen dat kunnen. In een taal als de Bahasa Indonesia, die aan het begin staat van haar ontplooiing wat haar stijlvormen en vocabulaire betreft, is een man als Chairil Anwar nog meer dan schrijver en dichter alleen; hij is tevens taalvormer. Zijn gedichten en andere geschriften wemelen van nieuwe, kunstige vondsten op het gebied van woordvorming en wijze van uitdrukking, die zo suggestief en raak zijn, dat zij niet lang daarna burgerrecht krijgen en door vele schrijvers worden overgenomen. In zulk een taal, waar nog niet alle mogelijkheden zijn uitgebuit en alle paden zijn platgetreden, moest een schrijver als Anwar zich wel als een pionier gevoeld hebben. Zijn vaardigheid om de meest genuanceerde gevoelens in het Indonesisch uit te drukken komt vooral tot uiting in zijn vertalingen van werken van Westerse schrijvers, o.a. enkele gedichten van E. du Perron en L'enfant prodigue van André Gide. De philologen van morgen moeten nog vaststellen, met hoeveel nieuwe woorden en uitdrukkingen deze jonge dichter in de korte tijd van zijn dichterschap de Indonesische taal heeft verrijkt.

Verder is daar het individualisme, dat bij hem vlees en bloed is geworden. Hij was een individualist pur sang, die zich niet liet vangen, noch door vrouw, noch door vriend, noch door welke organisatie ook. Hij was een zwerver, die overal was te vinden: bij de soldaten aan het front, bij de pemoeda's in het binnenland, doch op zijn tijd ook in heftige debatten gewikkeld met zijn kunstbroeders op bijeenkomsten in de internationale sfeer van Djakarta. Zo leidde deze bohémien een avontuurlijk, onregel-

[p. 419]

matig leven, waartoe deze woelige revolutietijd in Indonesië ruimschoots gelegenheid biedt. Dit onrustige jonge leven nu vinden wij terug in de gedichten, die hij ons heeft nagelaten.

Het lag voor de hand, dat zijn strijdbare, polemische geest zich het meest aangetrokken voelde door de schrijvers van de Forumgroep. Zijn individualisme, zijn sarcastische ironie, en zijn vaak gedurfd realisme vonden in de lectuur van die schrijvers een zelfbevestiging. Du Perron en Ter Braak versterkten hem nog meer in zijn non-conformisme, dat hem tot strijdbare polemieken dreef. Zijn vitaliteit en individualisme in zijn gedicht ‘Aku’ [= IK, zie hieronder] doen aan Marsman's Lex Barbarorum denken. Een gedichtenbundel, die dezer dagen bij de Uitgeverij De Brug in Amsterdam verscheen, droeg als titel: ‘Deru tjampur Debu’ [= Gerommel vermengd met Stof], zeker geïnspireerd door Slauerhoff's ‘Schuim en As’. En doet het in haast letterlijke vertaling hieronder volgende gedicht ook niet aan Slauerhoff denken?

Ik was toen zo dom
Om toch nog een verhouding met jou aan te knopen
Ik vergat, dat een zeeman plotseling alleen kan zijn op een stomme, zwijgende zee
En zich weer verzoent met het blauwe doel
Nu gaapt er een wond op mijn lijf
Die steeds groter wordt en bloedt
Daar waar je me driftig en hartstochtelijk hebt gekust
Toen ik zo zwak was en mij overgaf
Het leven vliedt nu voort tussen boeg en steven
Deze begrenzing verscherpt nog meer de herinnering
En rustig weerspiegelt een glas whisky mijn dolle lach
En jij? Je bidt en hoopt?
Of ben je daartussen gestrand?
Als de vogel, die 's morgens stervend neervalt naast het anker?

Soms kan hij sarcastisch zijn, overigens niet zonder humor, zoals bijvoorbeeld in het volgende gedicht:

Een raam levert deze kamer over

Aan de wereld. De maan gluurt naar binnen

En wil nog meer weten

[p. 420]

 

‘Vijf kinderen al leven hier

 

En ik ben er één van’.

 

 

 

Mijn moeder valt in slaap met een snik

 

De drukte van een gevangenis is altijd stil

 

Mijn vader ligt moe

 

Zijn blik ontmoet de man in steen gekruisigd!

 

 

 

Buiten pleegt de wereld zelfmoord

 

En ìk vraag weer om een broertje

 

Aan vader en moeder

 

Want zij worden niet meegeteld.

 

Zulk een kamer, drie bij vier

 

Is te klein om er een nieuw leven in te blazen.

Een enkele keer zweeft er een stille weemoed om te vroeg verloren romantiek in zijn verweerd leven, zoals b.v. in dit korte gedicht:

Ik vraag mij af: Is het de maan, die het zo koud maakt
Zo bleek de huizen en zo stijf de bomen?
Deze keer verlang ik zo innig naar antwoord:
Ach, een kindje speelt krijgertje met zijn schaduw.

Chairil Anwar is heengegaan, te vroeg en in een tijd waarin hij zo veel voor ons land en onze taal zou hebben kunnen doen. Het is nog te kort om afstand van hem te kunnen nemen en hem naar juiste waarde te kunnen schatten. Het past ook niet bij de dood van zulk een individualist, die zo wars is van iedere sentimentaliteit, te treuren. Dat zou hem zelfs bepaald grieven. Heeft hij niet tartend gezongen:

Als voor mij het ogenblik is aangebroken

Dan wil ik, dat geen mens zal treuren

Ook jij niet

Snikken noch tranen wens ik

Ik ben een wild dier

Door zijn kudde verstoten

[p. 421]

 

Laat de kogel mijn huid doorboren

 

Ik zal blijven tarten en mij verweren

 

 

 

Wond en vergif zal ik meevoeren

 

In mijn vlucht - vluchtend

 

Tot de schrijnende pijn wegvliedt

 

 

 

En de wereld kan mij nog minder schelen

 

 

 

Ik wil nog duizend jaren verder leven.

Niemand kan zeggen, of Indonesië in deze dolle wereld van atoombommen en racketvliegtuigen nog duizend jaren verder zal leven. Doch mocht dat wel het geval zijn, dan zal Chairil Anwar's wens, althans wat zijn gedichten betreft, zeker vervuld worden.