De Nieuwe Stem. Jaargang 3

[p. 627]

Harriët Freezer
En ze begonnen te dansen

Op haar drie en tachtigste jaar liep tante Julie altijd nog met die trippelende vogelpassen en nooit droeg ze iets anders dan de smalle lakschoenen met glanzende gespen, die zo slecht pasten bij de modderige paden van ons gehucht.

Zolang ik mij herinneren kon (en ik was al elf jaar) woonde ze bij ons op het hoenderpark en ik herinner mij niet dat de bolle mistige ogen ooit helder geweest waren of de ijle voortkabbelende stem ooit helemaal verstaanbaar. Onbestemd leefde ze temidden van ons gezin, waar weinig of geen notitie van haar genomen werd, het minst van al door haar veel jongere broer, mijn strenge vader, die haar flodderige alleenspraken verafschuwde en nooit tegen haar sprak.

Ik geloof niet dat ze de namen van ons, kinderen, kende; de jongens noemde ze allen: neef, en de meisjes: nichtje.

‘Nichtje, zijn we al op het grindpad?’ vroeg ze en stak een grijsgehandschoende hand uit met een ingespannen uitdrukking op het gezicht. ‘Nog twee stappen, tante’, zei ik en tikte even tegen de hand.

Zodra ze de vaste grond onder de voeten voelde verdween de gespannen uitdrukking; ze was weer onbestemd als tevoren, haar stap werd huppelender en ze begon prevelend voor zich heen te spreken.

‘Dat rode daar... dat rode daar... wie zei dat ook? Ik heb 't op mijn lippen. Dat is kamperfoeliegeur. Het is te sterk, ik prefereer bosviooltjes, of die gele bloem... hoe was de naam? Daffodils - A host of golden daffodils. Wie zei dat ook? Was het Shelley -Wordsworth?... I wandered lonely as a cloud...’

Ik luisterde allang niet meer. Tante Julie had twee stemmen; één waarmee haar schaarse vragen gesteld werden en deze ijle hoge stem, die voor zich zelf bedoeld was en waar niemand naar luisterde. Kregel liep ik met mijn lange benen van opgeschoten kind naast haar trippelvoetjes en sloeg met een lange twijg tegen de heggen.

Het was Zondag en het was mijn taak om tante naar de kerk te brengen en weer af te halen; daar kreeg ik iedere week vijf cent

[p. 628]

voor. Meestal kon het mij niet schelen; de toddelige halfblinde tante Julie gaf weinig last. Ik voerde haar dwars door het land naar het grindpad, zodat we er maar een kwartier over liepen en tante drentelde altijd rustig babbelend mee, tenminste als ze harde grond onder de voeten voelde; van lopen op zand of gras hield ze niet.

Maar die Zondag waren vader en moeder met mijn broertjes en zusjes bosbessen gaan plukken voor de weck, iets dat wel weer aanstoot zou geven bij de dorpelingen, die arbeid op Zondag streng veroordeelden. En ik moest thuis blijven, tante's pap warmen en de kalkoenen en kippen verzorgen. Het werd een bedorven dag.

Zonder broertjes en zusjes zou ik mij doodvervelen, want de kinderen van de naburige erven mochten 's Zondags niet spelen. Ik zou rondhangen op ons eigen erf en nergens plezier in hebben. Maar toen ik tante bij de kerk afgeleverd had, kreeg ik opeens een vermetel idee. Straks zou ik met tante langs het moerasje van Benting lopen, om orchideeën te plukken en zonnedauw te kijken. Dat zou mijn hele dag goedmaken!

In het Veluwe dorp waar wij woonden was maar één drassig veengedeelte; 's winters stond daar een klein ven en 's zomers was het er een weelde van bloemen en planten, die we nergens verder aantroffen. We vonden er de kleine paarse orchidee met de gevlekte bladeren, de lisdodden, die door ons dulen genoemd werden, allerlei soorten schermbloemen en de zich overal doorslingerende winde met zijn slanke geurige kelken. Tussen het goudgroene veenmos waren kleine zomerse paddestoeltjes, tormentil, en kleine vetplantjes waar we nooit bloemen aan vonden, maar vooral was daar de fascinerende zonnedauw, die kleine plant met de harige bladeren, die vliegen, muggen, ja zelfs soms hele vlinders ving om ze langzaam te verteren. Over de velden van varens en rietpluimen vlogen grote glanzende libellen rond en kikkers plompten weg in de modder bij onze nadering.

Ik had altijd het gevoel, alsof deze plek de drempel was tot een andere, exotische, opwindende wereld, maar dat kon misschien ook wel komen doordat er een bijzondere sfeer om dit plekje was; dit hele veenmoerasje behoorde namelijk tot het verwaarloosde terrein van Benting, en Benting was gek.

[p. 629]

Ik weet niet of hij ooit iemand verjaagd had en ook was het terrein noch door hekken, noch door heggen afgezet, maar zijn uiterlijk alleen was al voldoende om ons diep ontzag in te boezemen.

Hij had lange witte haren, die tot over de schouders neervielen en een rossig-grijze baard. Verder droeg hij over het pezige lichaam vrouwenkleren met waaiende rokken en zong altijd luidkeels als hij voorbijliep of fietste. We hoorden altijd praten over zijn verbazingwekkende kracht voor zo'n oude man en de kans om deze wilde oude man tegen te komen hield ons op een eerbiedige afstand. Alleen als hij een van zijn uitstapjes maakte, waarbij hij soms weken achtereen wegbleef, exploreerden we het moeras en de verwilderde moestuin om het huis, waar een wonderlijk rijke plantengroei opgeschoten was. Nu was Benting de dag te voren weggegaan; maar in plaats van weg te blijven, was hij in de avond alweer teruggekomen tot onze teleurstelling. Onze plannen had hij daardoor in de war gestuurd, maar nu de Zondag zo grenzenloos vervelend dreigde te worden kreeg ik opeens de inval om toch naar het veenmoerasje te gaan, maar dan samen met tante Julie! Vader was uit, die zou niet merken als we later thuis kwamen en Benting zou mij (àls we hem al tegenkwamen) zeker niets doen als ik een oude blinde dame bij mij had. Het was een goed plan toen ik het nader beschouwde en zo tikte ik dus na afloop van de kerkdienst met lichte aandrang tegen tante's grijze handschoen en leidde haar zo zachtjes in de andere richting.

Haar gezicht kreeg weer de gespannen uitdrukking; we liepen nog op het gras om de kerk heen.

‘Zijn we al bij het grindpad, nichtje?’

‘Nog niet, tante,’ zei ik. ‘We gaan hier langs, het is een hard zandpad.’ ‘Ah!’ zei ze en haar gezicht ontspande toen de smalle lakschoen de stevige grond tastte.

Ze begon tot zichzelf te praten: ‘Nachtegaal en koekoek streden, om de zangprijs van het dal, hoe gelukkig zal hij wezen, die die zangprijs winnen zal...’, ze was aan La Fontaine bezig en ik voelde mij gerustgesteld; ze had dus niets gemerkt.

Door een lichte duw nu en dan tegen de kleine handschoen kwamen we bij het moerasje en ik liet mij op de knieën vallen bij een grote zonnedauw waarvan de kleine druppels aan het eind van de roodachtige haren schitterden als juwelen; op één van de kleine bladen

[p. 630]

zat een nog levende bromvlieg gevangen, tevergeefs wentelend om los te komen. Met een mengeling van afschuw en ontzag zag ik hoe het blad zich krulde en boog om het slachtoffer heen.

‘Die kwade raad aan wijze mensen geeft, bevindt dat hij zichzelf bedrogen heeft,’ zei tante achter mij, maar haar stem veranderde en ze ging door: ‘Nichtje, zijn we al bij het grindpad?’

‘Nog niet, tante Julie,’ zei ik geheel verdiept. ‘Even wachten, we gaan zo verder.’

Maar tante herhaalde met verontrusting in haar stem:

‘Nichtje. Deze grond is zacht, nichtje!’

Dat was een tegenslag; ik had er geen rekening mee gehouden dat de grond hier week en drassig was en hoewel ik nog treuzelde en rekte, wist ik dat het verloren was. Ik moest verder; als ik tante angstig en nerveus maakte zou ze mij misschien nog verraden. Ik plukte nog wat orchideetjes en schrijnde mijn handen bij het haastig rukken aan de dulen.

Tante was aarzelend verder gegaan en stond nu op een tweesprong; het ene pad leidde naar het boerderijtje van Benting, het andere ging in de richting van ons huis. Ze liep een eindje het verkeerde pad op en juist wilde ik haar terugroepen toen er iets vreemds gebeurde. Een doordringend jankend geluid kwam uit het huis. Ik stond als aan de grond genageld. Even ging het geluid over in een scherpe fluittoon, toen weer het helse gejank en vlak daarop het alleronbegrijpelijkste: een luide mannenstem, die nasaal en eentonig sprak in een mij onbekende taal!

Het was onmiskenbaar een menselijke stem, hoewel het rauw en metalig klonk, alsof hij door een toeter sprak.

‘Hoor’, zei tante en hief een grijze vinger.

En toen kwam het.

De stem hield op en een luide muziek barstte los, violen, trompetten, een piano! Muziek uit het huis van Benting!

‘Ah!’ zei tante Julie en het klonk als een zucht, ‘Ah, muziek!’ en voor ik haar terug had kunnen houden liep ze verder tot bij het huis. Met starende ogen zag ik haar de klink lichten.

‘Tante,’ riep ik, ‘Tante, niet doen!’

Maar ze was al binnen.

Bevend van angst bleef ik staan; de muziek was zwakker geworden en ik bedacht dat het een fonograaf moest zijn, zo één als onze

[p. 631]

buurman 's Zondags altijd spelen liet. Maar die geluiden dan... dat gejank? Dat bleef onverklaarbaar. Ik keek naar het vervallen huisje en in mijn angst leek het mij alsof tante Julie daarbinnen gevangen zou raken, zoals de bromvlieg op de zonnedauw; want ze keerde niet terug.

Hoewel mijn onrust steeg, begreep ik dat ik erheen moest om haar te halen. Het was mijn taak haar veilig van de kerk thuis te brengen, en wie weet wat daar gebeuren zou bij die gek met die rare geluiden. Schoorvoetend liep ik tot vlak voor de deur en riep weer haar naam, maar de helse muziek verdronk mijn benepen stemmetje.

Dus opende ik de deur en keek voorzichtig naar binnen.

Het eerste wat ik zag was de machine waar de muziek uit kwam; het was een groot zwart instrument vol uitsteeksels, knoppen en grote lichtbruine rollen; er bovenop stond een horen als bij een gramofoon. Mijn hart begon nog sneller te kloppen, want ik begreep opeens, dat dit nu een draadloos toestel moest zijn; zo'n draadloze, waar vader ons over verteld had en die rollen moesten de spoelen zijn.

Ik deed een stap verder naar binnen, en zag tante.

Tante Julie; de suffige? de wazige?

Kaarsrecht stond ze in het vertrek, het hoofd lichtgeneigd naar de muziek; de grijze handschoenen rhythmisch met de tonen bewegend; maar het wonderlijkste waren haar ogen, fonkelend en donker; vaders ogen!

En ze sprak met Benting, die tegenover haar stond met vriendelijke ogen in het grijsbehaarde gezicht.

‘Het meest bewonder ik nog de violen,’ zei ze. ‘Deze lichte muziek drijft er op.’ Was het haar eerste stem of haar tweede stem, alleen voor haarzelf, of was het nog een derde stem, die niemand kende? Tante in een gesprek, tante met heldere ogen!

De klanken van de draadloze muziek stroomden door de kamer als een onbegrijpelijk wonder, dat de oude mensen als vanzelfsprekend aanvaardden.

‘Quadrille,’ zei tante glimlachend en hief een vinger op.

Benting boog zich, wat zijn halflange rokken over de grond deed waaieren en hield de handen voor zich uit.

‘Madame,’ zei hij. ‘Het zou mij een eer zijn.’

[p. 632]

Ongelofelijk was wat volgde.

Tante lachte, een lach, die ik niet kende, ze maakte een kleine onnavolgbaar elegante nijging en legde de grijsgehandschoende hand op Benting's arm.

En ze begonnen te dansen!

Die lichte voeten in de kleine lakschoenen met zilveren gespen op de vuile vloer! Het was de eerste keer dat ik tante Julie zag. Ik zag een slanke oude dame van merkwaardige elegantie; ik zag een zorgvuldig gekapt hoofdje en donkere levendige ogen, en de voeten, die zo graag op harde grond liepen, dansend bij de muziek. Het was de eerste dans, die ik ooit zag.

Een dans van twee oude halfdwaze mensen, getransformeerd door de muziek uit hun jeugd, in die vervuilde kamer bij de schorre tonen van een van de oudste radiotoestellen.

De orchideeën kneep ik in mijn handen fijn, - niet uit angst of ergernis of opwinding, neen uit verlangen. Verlangen om ook zo mooi te kunnen bewegen; zo achtenswaardig als Benting met zijn sleeprokken, zo beheerst en betoverend als tante Julie. Drie en tachtig jaar was ze, maar haar voeten zweefden over de kapotte rietmatten in die kamer.

Het duurde maar even. Tante stond opeens stil en trok haar handen terug.

‘Mijnheer’, zei ze, ‘Ik kom van de kerk! Het is Zondag!’ Ze week terug naar de deur, tot waar ik stond en maakte daar weer die kleine nijging. ‘Ik heb mijzelf vergeten, mijnheer.’

Naast elkaar liepen we het pad af.

‘Tante’, zei ik ademloos. ‘Dat was draadloze muziek, iets heel nieuws! Ik had het nog nooit gehoord. En tante, ik wist niet... ik wist niet dat U dansen kon.’

Eigenlijk had ik willen zeggen: ik wist niet dat U een mens was, dat U spreken kon.

Ze keek mij aan met begrip in de anders zo doffe ogen.

‘Spreek er niet over, Harriët, niet tegen je vader, liefst tegen niemand. Ik vergat mijzelf. Ik houd veel van muziek. Muziek...’

De klank van haar stem dreef af. Werd ijl en hoog.

Het werd tante's tweede stem.

Toen we thuis kwamen was ze weer aan het herhalen:

[p. 633]

‘Dat rode daar... dat rode daar... wie zei dat toch ook weer?’

Niemand heeft ooit geweten van die eerste keer dat ik een radio hoorde of van die fantastische dans van twee tachtigjarigen, meegesleept door het wonder van de muziek.

Ik heb tante nooit meer als toen teruggezien. Nooit noemde ze mij meer Harriët, nooit waren haar ogen meer helder en donker, nooit maakte ze meer enige toespeling op die Zondag en haar derde stem... soms twijfelde ik of ik wel goed gehoord en gezien had.

Ze was weer weggezonken in de apathie; de ogen mistig, de hand tastend, alleen de voeten...

Die stapten in smalle lakschoenen en hadden die trippelende tred, bijna dansend.