De Nieuwe Stem. Jaargang 3

[p. 405]

Kort bestek

Vergeefs protest

Een provincie-hoofdstad in Tsjechoslowakije. Een jonge man, Kostersky met name, soldaat, colporteert in de kazerne een liberaal, maar (nog) niet verboden blaadje, dat een aanklacht bevat tegen een massale misdaad door de regering begaan. Hij wordt gearresteerd, de psychiater, die rapport over hem moet uitbrengen, zegt het niet te kunnen, want de misdadiger is gelovig en met gelovigen weet een communistische zieleherder geen weg. De krijgsraad beschikt nu over alle gegevens ter bescherming van de bedreigde staat: Kostersky wordt tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld. Alleen een (nog) niet verboden liberaal dagblad en een (nog) niet verboden liberaliserend weekblad maken er melding van, protesteren tegen die rechtsverkrachting van de heilloze dictatuurstaat. Maar de publieke opinie in het binnenland wast zich de handen in onschuld. Zij weet inderdaad van niets. Slechts het buitenland...

Gij protesteert natuurlijk mee, Lezer? Gij kunt het gemakkelijker doen dan indertijd tegen de gebeurtenissen in Praag, hoewel het misschien iets gevaarlijker voor U is. Gemakkelijker: want Uw protest-telegram behoeft slechts naar den Haag. Gevaarlijker, omdat wij niet weten, hoe men daar Uw protest zal ontvangen. Wij fopten U namelijk: in werkelijkheid heet de provincie-hoofdstad Den Bosch, de soldaat gewoon Koster, Ratio Koster, en hij is geen liberaal, maar communist; het blaadje heet ‘Een’, de aanklacht ging tegen de slachtpartij op Zuid-Celebes, en in werkelijkheid zei de psychiater, dat hij geen rapport kon uitbrengen, omdat Ratio Koster ongelovig was. Maar de rest is waar. Behalve, ‘De Waarheid’, ‘De Vlam’, de ‘Heerenveense Koerier’ en menen wij, een vermelding in ‘Vrij Nederland’ heeft heel de Nederlandse Pers het geval doodgezwegen. En ook dit is waar: de krijgsraad in Den Bosch heeft deze jonge man van amper 20 jaar tot drie jaar veroordeeld, omdat hij een niet verboden blaadje ventte, dat onder het motto: ‘maak van onze jongens geen S.S.-ers’ in hoofdzaak uittreksels bevatte van wat ‘De Stem van Nederland’ en ‘Vrij Nederland’ al eerder over Zuid-Celebes hadden geschreven.

Gij voelt niet veel meer voor een protest? Wij wel, omdat Uw

[p. 406]

weigering het ons eens te meer duidelijk gemaakt heeft hoe nodig, hoe brood-nodig het is, dat wij tegen onrecht blijven protesteren, ongeacht de herkomst van dat onrecht en ongeacht het resultaat van dat protest.

15. V. '48

Grondwetsherziening 1948

Als de nieuwe bepalingen over de overgang naar een nieuwe rechtsorde voor het Koninkrijk binnen korten tijd hun doel konden bereiken en bij de formele vestiging van de Indonesische federatie en de Nederlands-Indonesische Unie weer van het toneel der grondwet konden verdwijnen, dan zou er niets anders overblijven dan een stukje constitutionele geschiedenis, dat getuigenis aflegt van wat goede wil, wat onoverwinbaar wantrouwen en vooral van heel veel aarzeling en onzekerheid.

Voor de periode van overgang zijn nu in onze hoogste staatswet vastgelegd de grenzen, waarbinnen Nederland bereid is aan de totstandkoming van een nieuwe verhouding met Indonesië en de West mede te werken. Zó heeft de regering het gesteld en deze definitie is tekenend: de grondwet is hier niet meer de kracht, de ‘nationale kracht’, die de wetgever stuwt naar integrale verwezenlijking van zijn geboden, neen, hij geeft nu aan de maximumprijs, die voor een op zelfstandigheid gebouwde rechtsband met de gebiedsdelen overzee, mag worden betaald. Mocht men vroeger aannemen, dat een wetgever, die het grondwetsgebod niet volledig inloste, handelde in strijd met de beginselen, die hem waren voorgehouden, hier is het anders: wat minder gegeven behoeft te worden, lijkt nationale winst.

Alleen door het nieuwe Veertiende hoofdstuk in deze, wankelende, aarzelende geest te begrijpen, vindt men een redelijke verklaring voor het reeds veelbesproken voorschrift, dat de wetten, die de nieuwe rechtsorde moeten tot stand brengen, een twee derde meerderheid in beide kamers nodig hebben. Normaal gesproken, zou dit voorschrift een staatsrechtelijk monstrum zijn: wie heeft ooit gehoord van een grondwet, die, een nieuw constitutioneel beginsel decreterend, zelf reeds een rem ging stellen op de verwezenlijking ervan? In onze grondwetshistorie vindt men er, althans tot dusver, geen voorbeeld van. De ministeriële verantwoordelijkheid, de provinciale en gemeentelijke zelfstandigheid, het beginsel,

[p. 407]

dat niet de koning, maar de wetgever de staatsinrichting der koloniën bepaalt, al deze in strijd bevochten beginselen, die elk op hun beurt vatbaar waren voor ‘ruime’ en voor ‘enge’ uitwerking, zij allen werden ter uitwerking zonder meer aan de gewone wetgever toevertrouwd. En zelfs als in 1938 het veel-omstreden beginsel erkenning vindt, dat voor beroepen en bedrijven en voor het bedrijfsleven in het algemeen, wetgevende organen kunnen worden ingesteld, dan vertrouwt de grondwet dit op talloze manieren onomlijnde gebod ter uitwerking toe aan de gewone wet en geen sterveling denkt aan een gequalificeerde meerderheid. Neen, het is een drogreden, te beweren, zoals Prof. Molenaar het deed in de Eerste Kamer, dat het ‘uitzonderlijk’ karakter van deze grondwetsherziening tot de merkwaardige bepaling van artikel 209 heeft genoopt.

In werkelijkheid legt het voorschrift getuigenis af van Nederlands aarzeling en vrees. Er is aarzeling om ernst te maken met het beginselprogram van Linggadjati en er is vrees, dat de regering door de omstandigheden gedwongen zou kunnen worden bij de uitwerking van het grondwettelijk schema verder te gaan dan zij, wier stemmen voor een grondwetsherziening nodig zijn, - liberalen en christelijk-historischen - wel zouden wensen.

Zo zal elk ontwerp, van wet tot vestiging van de nieuwe rechtsorde weer hetzelfde schouwspel te zien geven van verschillend uitgangspunt tot ingewikkeld compromis. Zo wordt de vaart, die vóór alles nodig is om het tempo der ontwikkeling bij te houden, vertraagd tot een moeizaam voortwerken met geven en nemen. Zo wordt - en dat is het ergste - het risico gelopen, dat in Indonesië zelfs zij, die nog steeds enig vertrouwen stellen in Nederlands onbaatzuchtigheid, dat vertrouwen gaan verliezen.

Aarzeling en vrees zijn slechte raadslieden bij vragen van noodzakelijke, ingrijpende staatkundige vernieuwing. En als een waarschuwing klinkt Thorbecke's oordeel over de door aarzeling en vrees beheerste herziening van 1840: ‘Men nam aan wat men zelf voor onvolledig, ja gebrekkig hield, in een geest, die nog minder had aangenomen, zoo er minder ware voorgesteld. Men wilde behoud en verzaakte het juiste oogenblik... De herziening... heeft niet de Grondwet, zij heeft een haar ongunstig... meer en meer dreigend oordeel versterkt.’

[p. 408]

Vuriger dan iemand wens ik, dat dit somber beeld niet juist zal blijken te zijn. De kans daarop is wellicht nog niet geheel verkeken. Maar dan zal de kracht, waarmee het Nederlandse volk naar vernieuwing stuwt en de moed om afstand te doen van gevestigde aanspraken, groter moeten zijn dan bij de herziening der Grondwet in zijn eeuwjaar is ten toon gespreid.