De Nieuwe Stem. Jaargang 3

[p. 317]

Kort bestek

Twee films

De nieuwste film van Charles Chaplin, ‘Monsieur Verdoux’, is een film die ons in de eerste plaats te denken geeft. Het is vooral het verrassend effect van een Blauwbaard, die zijn sinister bedrijf met de grootste koelbloedigheid uitoefent, geschoven over het nog steeds herkenbare beeld van de naïeve, charmante, sympathieke Charlie, dat ons nog enige dagen na het zien van de film blijft puzzlen. De rechters, die Verdoux ter dood veroordelen, blijken ontoegankelijk voor het felle en bittere betoog van Chaplin, dat wat hij deed, in wezen hetzelfde is, dat iedereen in de huidige maatschappij doet: het spreekwoord waar maken, dat ‘de een zijn dood is de ander zijn brood.’ Zijn fout was alleen, dat hij zijn bedrijf ongeorganiseerd en op zo kleine schaal uitoefende, en niet, zoals een dictator-generaal, wapenfabrikant of bankier, in het groot. En Verdoux behaalt zijn grootste morele overwinning door aan de priester, die hem in zijn cel komt bezoeken, te vragen: ‘What can I do for you?’

Wat in de Chaplin-film een luguber sprookje was, is in de film van het Rauter-proces lugubere werkelijkheid. Hier wordt dan schijnbaar de consequentie getrokken van ‘Monsieur Verdoux’: ook de georganiseerde massamoord komt voor de aardse rechter. Maar ook deze film geeft te denken. Waarom bevredigt dit proces de toeschouwer evenmin als het proces tegen Monsieur Verdoux? Waarom kan ook Rauter tegenover zijn rechters een zekere schijn van superioriteit handhaven? Waarom blijken ook deze rechters niet in staat, hun overtuiging van het zedelijk verwerpelijke van elke massamoord op de toeschouwer zó over te dragen dat hij voldaan naar huis gaat? Is het soms, omdat ook deze aardse rechters deel uitmaken van een maatschappelijk systeem, waarin ‘de een zijn dood de ander zijn brood’ is? Is het wellicht symptomatisch, dat ook een massamoordenaar als Rauter het kan wagen, onder het afsmeken van Gods zegen over Nederland ‘zich ter beschikking te stellen’ van hen, die over hem oordelen en daarmee als het ware te zeggen: ‘What can I do for you?’

[p. 318]

Cultuurgezanten

Het was een van de vele plannen die in de oorlog gerijpt zijn als reactie op ons toenmalig isolement: het aanstellen van culturele attaché's bij onze ambassades en gezantschappen als vertegenwoordigers en bemiddelaars van onze wetenschap, onze kunst en onze literatuur. Het ministerschap van Van der Leeuw heeft helaas te kort geduurd dan dat hij er uitvoering aan kon geven. Zijn opvolger is er mee begonnen, maar de omstandigheden zijn inmiddels in twee opzichten ten ongunste van deze gedachte gewijzigd. In de eerste plaats meent men nu weer, als vóór de oorlog, dat iets geen duizend gulden mag kosten, als het niet duizend-en-tien gulden opbrengt en in de tweede plaats is de wereld sindsdien weer ineengeschrompeld tot de vijf mogendheden van Brussel.

Zo hebben we nu dr Robert de Roos die in Parijs en dr Iane de Jongh, die in Londen als zodanig fungeert en fungeren zal. In het stimuleren van vertalingen, het organiseren van cursussen, het arrangeren van tentoonstellingen en het coördineren van soortgelijke plannen die van particuliere zijde worden ondernomen, kunnen en zullen die beide zeker nuttig werk doen. Maar voor ons is de kous pas af, wanneer Washington en wanneer Moskou ook dergelijke functionarissen kennen want daar en ginds wordt tenslotte het lot van de wereld beslist, alsook - niet te vergeten - Brussel, omdat er één Nederlandse beschaving is in Noord en Zuid. Dan pas kan naar onze mening het instituut aan zijn bedoeling beantwoorden: De Nederlanden in hun geheel opstoten in de vaart der volken van heel de wereld.