De Nieuwe Stem. Jaargang 2

Bonae litterae

Frederick E. Schuman, Soviet Politics at home and abroad, 1946.

Wij kennen geen ander werk, dat door zijn hoog gehalte en onafhankelijkheid van geest zozeer instaat is tot het doel bij te dragen dat de Schrijver - Prof. Schuman van Williams College - zich heeft gesteld: de overeenstemming tussen de grote mogendheden en daarmee de zaak van de vrede te bevorderen, door onder de Engels-sprekende wereld een beter begrip van de Sovjet-Unie in haar politieke ontwikkeling, de binnen- en de buitenlandse, te verbreiden. Het Voorbericht is gedateerd October 1945, en tot zover d.w.z. tot het in verwarring en onmin uiteengaan van de Raad van Ministers van Buitenlandse Zaken, die in September te Londen was bijeengekomen, gaat ook het verhalend gedeelte van prof. Schuman's studie. Het was de conferentie - vlak na de openbaring van de atoombom - waarop Rusland zich voor 't eerst tegenover een gesloten front van mede-overwinnaars zag geplaatst: de Angelsaksische mogendheden, gesteund door Frankrijk en China. Wanneer de auteur in zijn Voorbericht aan de hedendaagse wereld de tien jaren tusschen 1945 en 1955 geeft, om, op straffe van zelfmoord, zowel het probleem Rusland als het probleem van de atoombom de baas te worden, kan men niet verzekeren dat deze tijdlimiet, in het licht van de ontwikkeling na Oct. '45, te kort genomen is.

Prof. Schuman kon voor dit werk op belangrijke eigen studies over internationale politiek steunen, waarvan wij in de eerste plaats zijn

[p. 413]

dissertatie van 1928: American Policy towards Russia since 1917 noemen, verder Europe on the Eve en Night over Europe, dat resp. de diplomatieke geschiedenis van 1933-1939 en die van 1939-1940 behandelt. Reizen in het Rusland van vóór deze oorlog gaven hem het zo gewenste contact met mensen en dingen. Zijn houding tegenover de Sowjet-Unie is open en welwillend, meer geneigd tot waarderende sympathie dan tot kritiek, zeker niet omdat het hem aan critische zin ontbreekt maar omdat deze hem tot zelfkritiek instaat stelt. Al acht hij een synthese van Westerse en van Sowjetidealen mogelijk, zijn omschrijving van eigen standpunt in het Voorbericht toont intussen duidelijk genoeg waar voor hem het zwaartepunt ligt: ‘the good society is one in which a maximum measure of personal liberty and representative democracy is combined with a maximum diffusion of private enterprise and ownership of property’. Het uitstekend geschreven werk is in drie delen opgebouwd: I Faith and Works: A Book of Origins; II Swords and Plowshares: A Book of Peace and War; III Promised Land: A Book of Prospects. - In het eerste deel wordt, met als uitgangspunt de terugkeer van Lenin in Petrograd in April 1917, zowel de uitwerking van het marxistisch ‘evangelie’ in Rusland als de October-revolutie beschreven, tegen de achtergrond van de in grote trekken geschetste Russische geschiedenis. - Het veruit omvangrijkste tweede deel bestrijkt de periode na de October-revolutie van 1917 tot het Europese einde van de tweede wereldoorlog in Mei 1945. De Russische binnenlandse politiek wordt steeds in samenhang met de buitenlandse behandeld, en van deze laatste wordt aangetoond hoe achtereenvolgens veiligheid gezocht is door overwicht, zij 't dan met het niet militaire middel der Kommunistische Internationale, daarna door machtsoverwicht, toen de mislukking van de wereldrevolutie evident was, ten slotte door een coalitie, toen het Duitse fascisme de grote bedreiging werd. De beschrijving hoe deze coalitie-politiek in München schipbreuk leed, vervolgens na de Duitse bezetting van Praag in Maart 1939 met Engeland en Frankrijk, onder wederzijds wantrouwen, werd hervat, om dan opnieuw te mislukken en in het Duits-Russische non-agressie-pakt van Aug. '39 een sensationeel einde te vinden - dit behoort tot de boeiendste gedeelten van het boek en profiteert kennelijk van eigen voorstudies. - In het derde deel worden de tegenstellingen in het bondgenootschap der Grote

[p. 414]

Drie duidelijker zichtbaar, die schrijver reeds vóór Teheran van ‘disunited nations’ deden spreken; zij bemoeilijken o.a. de vestiging van een ook door de Angelsaksische mogendheden als wettig erkende Poolse regering, die er immers tijdens de Conferentie van San Francisco nog niet was. Bij de bespreking van de U.N.O. verwijt Schrijver zowel deze mogendheden als de Sowjet-Unie dat zij niet voor een, de nationale souvereiniteiten teniet doende, wereld-federatie zijn opgekomen, als onmisbare grondslag voor een blijvende vrede. Hij komt hiermee dichtbij Reves' Anatomy of Peace, terwijl zijn analyse van de nieuwe Sowjet-elite hem in de buurt van Burnham's Managerial Revolution brengt, echter zonder anti-Russische pointe. - De bibliografie aan het slot bevat haast alleen Amerikaans-Engelse, of hierin vertaalde boeken en artikelen, waarnaar ter ondersteuning van de tekst wordt verwezen; zij is toch nog vrij uitvoerig en, ook door het toegevoegde commentaar, zeer nuttig.

J.S.

Jan Romein, De biografie, een inleiding. Amsterdam, Ploegsma, 1946.

Dit boek heeft een veel ruimere strekking en betekenis dan de academisch-paedagogische, die de lezer zou kunnen vermoeden, wanneer hij leest dat het boek ontstaan is uit een college voor candidaten in de geschiedenis.

De auteur, zelf biograaf, heeft zich rekenschap gegeven van de eisen, die het genre der biografie stelt, van de te volgen methode, van de toe te passen techniek. Hij is begonnen zich te oriënteren op het uitgestrekte gebied van de biografie, die van de oudheid dateert. Wellicht heeft hij wel in de eerste plaats willen opwekken tot veelvuldiger en bezonnener beoefening van een vorm van geschiedschrijving, waarin ons land een tekort vertoont, een tekort waarvan Romein de oorzaak voornamelijk ziet in onze binnenhuisbeschaving, die wij zowel herkennen in de ‘deftigheid’ van de ‘betere standen’ als in de gezelligheidscultus van de gewone man en vrouw. Als deze oorzaken nog steeds van kracht zijn, zal een boek als dit ze ook niet wegnemen ten aanzien van de biografie. Toch kan een boek dat een aansporing bevat tot het schrijven van biografieën, medewerken aan de zelfcorrectie en zelfoverwinning, zonder welke de beschaving zelf geen voortgang kan hebben. De

[p. 415]

invloed van het moderne leven kan ook langs deze weg onze traditionele eigenschappen wijzigen, al hebben wij voorlopig nog de ‘gezellige’ bonte Dinsdagavondtreinen.

Wat is de betekenis van de biografie? Zij geeft niet alleen een beter begrip van het menselijke in het verleden, maar ook voor de vorming der jeugd helden te bewonderen, voorbeelden na te volgen.

Het boek bevat een overzicht van de Europese biografie, en een van de Nederlandse, dat net zo uitvoerig is behandeld, niet omdat de Nederlandse biografie zo indrukwekkend is, maar opdat zij althans gekend worde, ook of juist in haar tekort. Van de Nederlandse biografieën releveert Romein die van Jacob van Lennep Leven van C. en D.J. van Lennep als de beste biografie, die in Nederland ooit geschreven is.

Een apart hoofdstuk is gewijd aan de moderne biografie, die volgens Romein drie kenmerken vertoont: 1e de onbevangenheid van de biograaf; 2e zijn psychologisch doordringingsvermogen; 3e de gecompliceerdheid van het psychische beeld. Bijzondere belangstelling verdient de knappe, dialectische behandeling van de strijd der vak-historici contra de moderne biografen; een soortgelijke discussie is al eens eerder gevoerd in ons land.

De methode der biografie omvat kwesties als: de voorwaarden, het geschikte object, de juiste houding tot het object; hier wordt een poging gedaan om op de wijze der negatie - de biografie is geen ethiek, geen geschiedenis, geen biologie of genealogie, geen psychologie - het moeilijkst grijpbare, de kern der biografie te vatten. De techniek behandelt die zaken, welker kennis voor de biograaf onontbeerlijk, voor de lezer zeer gewenst is: omvang, verhoudingen, selectie, periodisering, maar ook het verzamelen en ordenen der gegevens. Techniek en methode zullen niet steeds zo methodisch gescheiden zijn, als hier wordt aanbevolen.

Lezing van dit zo gedocumenteerde, methodisch, maar tevens genuanceerd doordachte boek, een novum in ons land, doet hopen op verhoging in tal en peil der vaderlandse biografische productie, maar tevens verlangen naar een boek, waarin de Nederlandse romankunst en haar tekorten op dergelijke wijze zou kunnen worden behandeld.

O.N.

[p. 416]

Menno ter Braak. In gesprek met de onzen. Rotterdam. Nijgh en van Ditmar, 1946.

Een aantal kronieken die ter Braak van 1934 tot 1939 heeft geschreven, zijn gebundeld en als een vervolg op zijn In gesprek met de vorigen verschenen onder een titel die aanduidt dat hier alleen met contemporainen van gedachte wordt gewisseld, al waren onder ‘de vorigen’ ook wel tijdgenoten gerekend o.a. de auteur zelf.

Deze bundel toont nog eens duidelijk, welke een kritisch-zuiverende geest uit ons midden is verdwenen. Zijn onvervaardheid, directheid, scherpte en scherpzinnigheid, die slachtoffers en tegenstanders dikwijls het verwijt van negativisme en cynisme deden uiten, zijn ook present in deze verzameling, die hij zelf nog ten dele had voorbereid. Thans, in deze tijd van weer zoveel valse geluiden, blijkt klaar, welk een verantwoordelijkheidsgevoel achter zijn aanval en verweer schuilt, hoezeer zijn individualisme in dienst stond van een ernst en een overtuiging, die gericht waren op de essentiele vraagstukken van mens en samenleving. Uiteenlopende geesten dwingt hij zich te ontmoeten; de geestelijke lenigheid, die voor deze serieuze ontmoetingen vereist wordt, toont slechts zijn bereidheid al de problematiek van zijn tijd te aanvaarden; zij zakt nergens tot de journalistieke vaardigheid van de karakterloze, jonglerende chroniqueur. De dichters, de schrijvers, de denkers, de politieken en de gelovigen, hij staat tegenover ze als man tegen man. Vriend of vijand, hij doet er geen te kort in ernst van behandeling. Om deze integriteit blijft ter Braak ons lief, houden zijn vertogen menselijke waarde en actualiteit. Marsman, Greshoff, A. Roland Holst, Slauerhoff, Walschap, du Perron, Denis de Rougemont, de Kadt, H. Bruning, zijn de voornaamste schrijvers, die hij in zijn gesprek betrekt.

O.N.