De Nieuwe Stem. Algemeen onafhankelijk maandblad der jongeren

[p. 254]

Acht-urendag

Voor Vader.

Acht uur werken per dag. Vijf en veertig uren per week....

Dat had je niet gedacht, vader, dat je dit nog beleven zou! Je hebt me zo dikwels gezegd, dat het onmogelik was, omdat het te mooi zou zijn: dat je met acht uren werken per dag genoeg zou kunnen verdienen om van te leven. Wij hebben dat nu bereikt. Ik weet wel, dat je denkt: ‘hij schept weer op’ en dat je je eigen partij de eer zult geven, maar dat komt er niet op aan: de acht-urendag is er en ik weet: wij hebben hem gebracht. En wij zullen nog meer brengen, wacht maar....

Jij, vader, zult niet meer veel en echt genieten van deze overwinning. Voor jou komt ie te laat. Jij bent gebroken en versleten. De fabriek en het leven onder de zware druk van eeuwigdurende kommer en ontbering hebben je krachten gesloopt, en nu ben je een wrak. Je bent even in de zestig, maar je bent volkomen op, de fabriek heeft al je krachten uit je gezogen en je bent een verschrompeld, mager, gebogen mannetje, kleiner dan voor tien jaar, en je wordt elk jaar weer een stukje kleiner, je groeit naar de grond, vader. Het juk begint zwaar en zwaarder te drukken en je verzwakkende, smalle schouders buigen zich àl dieper, en toch moet je nog jaren voort.... Maar die laatste jaren zal je acht uren per dag werken en Zaterdagsmiddags zul je bij moeder zitten en je pijp roken, verwonderd over je vrijheid, genoegelik, net of 'et Zondag is. En in je kinderlik geloof zullen jullie God danken voor zijn goedheid, en je zult er niet aan denken, dat je God dankt voor het socialisme. Dat hoeft ook niet, het socialisme wil voor de taaie, gebogen zwoegers wel ploeteren ook zonder dank.

Acht uur werken per dag!....

Het is bijna niet te geloven.... Vroeger, vader, toen ik nog een kind was, zag ik je even 's middags aan tafel, bij het eten. 's Morgens was je om half zes de deur uit gegaan met je brood en je drinkenskruik. Je kwam om half een thuis en om een uur ging je weer heen. Dan zag ik je niet meer vóór de volgende middag, want je kwam eerst om half negen thuis 's avonds, en dan sliep ik al weer, in m'n ijzeren ledikantje onder de pannen, in een hoek van de zolder, waar al die heerlike afgedankte dingen zwierven, weet je 't nog?.... Van 's morgens zes tot 's avonds acht.... Het was niet eens veel, veertien uur, en daar ging twee uur schafttijd af, dus was het maar twaalf uur werken. Buurman werkte een uur langer in de smederij, niewaar? Die begon om half zes en eindigde om half negen, ongerekend de overuren!....

Soms vergat je 's middags je boterhammenzakje wel eens, vader, en dan mocht ik dat naar je toe brengen. Je had een heel kwartier, van kwart over vijf tot half zes, om je brood te eten. En dan kwam ik tegen vijf uur en ik vroeg aan de portier of ik zelf de boterhammen even naar je brengen mocht. O, ik was trots, dat jij daar werkte en ik liep dapper tussen die snorrende en stampende machines door, langs de zingende

[p. 255]

lintzaag en de huilende schaafbanken. En daar in die stoffige hoek bij het raam, vlak bij de gierende, snerpende cirkelzaag met z'n vreselike, gebogen tanden, die zo graag in mensenvingers beten, daar vond ik je. Je droeg toen al een bril. In je haren en in je wenkbrauwen, je snor en je baard vlokte het geelgrijze stof van de fabriek, dat overal in de lucht was, dat je inademde bij wolken, dat in dikke raggen aan de zolderbalken hing en de ramen ondoorzichtig maakte. Je stond, half zittend, te leunen tegen een schuin bankje en voor je snorde een boor met razende snelheid rond. Slingerend liep de riem van de boor naar ‘de poelie’ boven je hoofd, vlak langs je haren en dat vond ik wel wat griezelig, omdat ik zo dikwels hoorde, dat er iemand ‘door een riem gegrepen’ werd, wat altijd armen en benen, soms het leven kostte. Je boorde.... In je handen had je een soort mal een daar lag een ‘blok’ in, meest een bezemblok. Die duwde je tegen de snorrende boor en knorrend gleed die in het hout, wierp ritselend het uitgeboorde, schroefvormige krulletje er uit, en boorde dan z'n blinkende tand weer op een nieuw plaatsje in het blok.... Je was een goed boorder, vader, ik weet nog, hoe je met trots vertelde, dat verschillende bezemfabrikanten alleen blokken wilden, die jij geboord had, omdat je zo geweldig knap was in het geven van de juiste richting aan de verschillende rijen gaatjes.... Je was een goed boorder.... 's Morgens om zes uur begon je boormachine te snorren en jij duwde er je eerste blok tegenaan. En je boorde gaatje na gaatje, blok na blok.... Ik vond dat prachtig, in m'n kindergedachten was je een held, arme slaaf! De blokken vielen naast je kleine machine en een jongen stapelde ze op.... ik was jaloers op die jongen, die deel had aan je werk, deel aan het werken en snorren en huilen van de fabriek, die ook mij wachtte en waar ik naar verlangde.... Je boorde, tot half negen. Dan slokte je gauw gauw je brood door en om kwart voor negen begon je weer te boren.... De blokken vielen naast je en de jongen stapelde ze op tot een muur, honderden na honderden.... Om half twee 's middags begon je weer tot kwart over vijf en dan nog eens tot acht uur 's avonds. Je boorde maar, vader, je boorde maar. Dag in dag uit boorde je gaatjes, het ene voor, het andere na, duizenden en duizenden per dag, en nooit deed je wat anders. Week na week, maand na maand, het ene jaar in, het andere jaar uit.... twaalf uren per dag, van 's morgens zes tot 's avonds acht. Je boorde gaatjes in blokken, bezemblokken, rrrr! rrrr! rrrr!.... alweer drie gaatjes.... jaren en jaren achtereen, tien, twintig, dertig jaar achtereen boorde jij gaatjes, met de machine, die vlak voor je snorde, met z'n blinkende boor en z'n slingerende riem, in de razende herrie van de gierende, huilende, zingende en snerpende zaag- en schaaf- en ponsmachine's, de draaibanken en de nijdig-stotende frase-bank.... Jij vader, was zelf een stille machine, die gedachteloos, weerloos maar je blokken tegen de boor duwde, rrrr! rrrr! rrrr! de uren door.... een mensenleven lang....

En dan verdiende je elf gulden in de week. Daar mocht je er een van houden, als het kon, en dan kocht je op de markt boeken - want je had waarachtig nog lust in lezen als je thuis kwam van die ellendige, razende fabriek.... Later werkte je per stuk en dan verdiende je wat meer. Maar toen je machine verbeterd werd en toevallig een tijdlang het hout wat zacht uitviel, en je wel vijftien gulden per week haalde, toen verminderde ‘meneer’ het stukloon en je moest nog wat harder

[p. 256]

stompen om je ouwe elf gulden te halen. Ik weet nog, hoe je kwaad was en dreigde, maar de patroon beweerde, dat je geen slaaf was en dat het je vrij stond ‘op te donderen’, als het je niet beviel.... Je was toen al op leeftijd, vader, en je berustte, tandenknarsend, maar je berustte, en je werkte je lijf en je ziel nog een beetje meer kapot.... Toen voor het eerst, ik was nog maar een jongen, ontwaakten vage gedachten in mij over ‘mensenrechten’ en over uitbuiting van machtelozen. Je ziet, ik moest wel socialist worden, vader, jou eigen leven was daar borg voor!....

Een paar malen was er gezelligheid in huis, door de week, omdat je niet werkte, vader. De ene keer was je boor gesprongen en een stuk er van was dwars door je hand gegaan. Je had wel erge pijn, maar dat luwde gauw en bovendien, je was een man, een arbeider, en je bleef kalm, je was bleek, maar je glimlachte. Een andere maal was er een blok hout van de cirkelzaag gevlogen en had je tegen je hoofd getroffen. Toen was je ook een tijd thuis. Meer ongelukken heb je niet gehad, want de kleinere verwondingen aan je handen en je polsen tellen niet mee: daar bleef je niet voor thuis. Je hebt eigenlik geboft, dat je nooit eens zwaardere wonden hebt opgelopen, want die waren in jouw fabriek aan de orde van den dag.... De weken, dat je gewond thuis was, vader, dat waren fijne weken. Je las dan 's avonds voor en je speelde wel met ons, onhandig, omdat je 't niet gewend was, maar heerlik, goddelik!.... Ik heb wel es verlangd, stilletjes, (en dadelik daarop berouwvol m'n zedeloze dwaasheid vervloekt) dat je een ongelukje mocht krijgen, vader, dat je wat langer thuis hield.... niet erg, zie je, niet, dat je er pijn van hebben zou, maar toch een, dat je lang thuis zou houden.... Want wat was het huis leeg en triest, als je weer naar de fabriek ging....

Als ik denk, vader, aan zo'n leven als het jouwe - de zwarte dagen van honger en uiterste ellende heb ik niet eens herdacht! - Als ik denk aan zo'n leven als een benauwde droom, als een vreselike nachtmerrie, aan dat boren, dat vreugdeloze, stompzinnige, de-ziel-verdrogende boren, dan huiver ik. Zo'n door de fabriek opgevreten, verteerd mensenleven, waarin geen plaats kan zijn voor iets anders dan boren en zorgen en zorgen en boren, zo'n verschrompeld, verschrield, verengd leven zonder blijheid, zonder echt levensgenot, waarin enkel af en toe de verdoving van de jenever kwam als een lavende slaap.... vader.... zeg zelf, kan God, zelfs jouw God, dat gewild hebben?.... Je overheden hebben het beweerd en het je gepredikt: berusting, onderwerping.... Laten we in dit uur der overwinning genadig zijn en denken, dat ze niet beter hebben geweten....

Maar de acht-urendag is er, vader! Te laat voor jou, maar de arbeiders, die na jou zullen komen, de boorder, die na jou tegen je schuine bankje voor de snorrende boor zal zitten, die zal het beter hebben! Die zal tijd over houden om mens te zijn en de vreugde van het mens-zijn zal hij kunnen genieten....

Acht uur werken per dag.... We zijn nog niet, waar we wezen willen, vader, maar we komen toch dichter bij het doel. We willen nog meer voor jullie en voor ons, maar dit is een uur van vreugde, vader.... Ten slotte zal het socialisme toch komen en àl de duisternissen van het arbeidersleven doorlichten met zijn helderen, vreugdevollen dag....

We winnen!....

Frank van Waes.