De Nieuwe Stem. Algemeen onafhankelijk maandblad der jongeren

[p. 40]

La Gioconda

De 2e Mei is het 400 jaar geleden, dat Leonardo da Vinci stierf.

Eens had ik je lief, Gioconda, ik had je lief zoals men van iemand houden kan, eenmaal in gans een leven.

Maar mijn liefde is verschrompeld tot een vreemdsoortige vrees, die wellicht onverklaarbaar is, zoals jouw diepste wezenlikheid zelf.

Niemand, wonder wezen, kan jou durend liefhebben. Jou kan men alleen vrezen. Je ziet op mij neer met je stille mysterie-ogen en je handen, die zijn als zoete, weke weelderigheden, zijn de symbolen van de rust, die je koele, nerveuze ziel maakt als een blank-spiegelend water, waarop je dromen drijven als zwijgende leliën. Je ziet op me neer met je stille, peilloos-diepe ogen, en er is een lichte ironie in hun onbegrijpelikheid, die mij zegt, dat je al mijn geheimen weet.... maar ik weet geen van de jouwe, Gioconda! En het is daarom, dat ik je haat. Dat ik je haat met een bevreesde, een van angst en vagen eerbied doorhuiverden haat. Ik weet immers, dat je wreed bent en òngevoelig voor alles, wat buiten je is, dat je doordringendheid niet zocht naar de kern van mijn wezen om iets te doen voor mij, maar uitsluitend om er genot uit te puren voor je zelf, genot, dat niemand begrijpen kan. Je veracht me, en je denkt dat ik je liefheb en daarom veracht je me te dieper, want je weet, dat ik je vrees. Maar ik heb je niet meer lief, Gioconda, ik haat je!....

Vroeger was ik als heel veel anderen en hield het meest van wat ik niet kende. Of misschien dacht ik ook wel, dat ik jou begreep en kende. Maar sindsdien heeft het leven zich al meer en meer verdiept en sluiers getrokken om zijn klaarheden, en ik kan jou niet meer liefhebben.

Ik wou weten, wie je bent. O, als ik wist, wie je bent.... als ik je kende zoals jij mij kent, misschien kon ik je dan liefhebben. Maar ik weet, dat dit nooit zal zijn, en je glimlach is als een pijn in mijn ziel. Je weet, dat je niet glimlachen moest, maar verholen glimlach je toch, verachtelik, lokkend, gruwzaam. Ik heb wel eens gedacht, Gioconda, dat je niet een vrouw was, maar de vrouw, en dat daarom het wrede raadsel van die glimlach droomde om je vreemde mond. Dat die glimlach was het verwaten zelfbewustzijn van het wezen der vrouwelikheid, dat weet de wereld te beheersen, al noemt men de vrouw een dienstbare, een slavin. Dat je je voelde het koord, dat een Simson binden kon, dat je je wist de àlmachtige heerseres over de sterksten en de moedigsten, over hen, die rijken overweldigen en die voor jou, in zwakheid gebroken, de knie buigen en het stof kussen, dat je voeten beroerden. Dat je wist leven en dood te houden in je poezele handen en met een gebaar van die zoete blankheden broeders tegen elkaar te kunnen óp-jagen in bloedigen strijd. Maar deze gedachte was als een aarzelende vlinder, fladderend om de

[p. 41]

wezenlikheid van jouw verborgen wonder, en vermoeid is zij gevallen, maar je geheim is hetzelfde gebleven.

Je wezen is en blijft een raadsel. Wee den cynicus, die in een redeloos gevoel van overmoedige kracht het woord spreekt, waarmee hij denkt je raadsel te ontsluieren en je te overwinnen. Je ogen blijven even klaar en diep en ondoorgrondelik, en je glimlacht even onbewogen als vóór het schennende woord. Maar diezelfde glimlach kan het gif zijn, dat den cynicus in den dood drijft.... en geestdriftig aanvaardt hij die dood, prijzend zich gelukkig. Tot in zijn laatste minuut de glimlach voor hem opengaat in zijn smadelike betekenis en zijn ziel vol stort van zelfverachting en duldeloze pijn, Gioconda: met duizend gloeiende spitsen zal jouw koude hoon hem steken en branden en deze minuut zal hem zijn als een eeuwigheid van hellesmart.

Je bent niet schoon, Gioconda, maar je bent oneindig sterk, omdat niemand je doorgronden kan in je eigenlikste zelf. Daar is er maar een geweest, die sterker was dan jij: het was de ontzaggelike dromer en weter, die je schiep. Het was de grote Leonardo da Vinci, die je greep en je voor het aangezicht der wereld plaatste met al je heimelikheden en je diepe, ontstellende instincten. Hij was sterker dan jij, want hij loste je geheimen op en schiep ze om tot een nieuw, dat jullie samen wisten, maar hij dieper en sterker dan jij.... Je moet gestorven zijn van liefde voor hem òf van schaamte, Gioconda, kort na dit wonderlik en satanies gebeuren, want na deze onthulling van je wezen door de man, die je ziel in schamele naaktheid gezien en getast had, kon je niet meer leven, omdat hij je versmaden moest, wijl zijn wezen sterker was dan het jouwe.

Je geheim, Gioconda, is er een, dat doodt, en daarom zijn er zovelen, die het zouden willen ontraadselen. Die het oplost, zal een der geheimen van het leven zelf gevonden hebben.... zoals Leonardo het vond in de droom, die zijn leven was.

Je bent wreed, wondere vrouw. Je weet, dat je doden kunt en dat je gedood hebt, overvloediglik. En je glimlacht als een kind, dat in onnozelheid van jaren dromerig in het leven staart. Maar bij langer schouwen wordt immer die glimlach tot een bloedige belediging, een giftige hoon, en het weten, dat door die glimlach spiegelt, is de bewustheid van de hoogste perversie. Door welke krochten van duistere verwording heb je je tegenstrevende ziel gesleurd.... in welke gruwzame poel van diepste verdorvenheid heb je deze glimlach gevonden?

Je bent, Gioconda, de duivel, die leeft in het zuivere lichaam van een blanke duif, en wiens mysterieuze ziel-van-zonde naar buiten loert door de schuldeloze ogen, dreigend met een wereld van leed, met een zee van brandende tranen.

Vier eeuwen hebben hun golven weggewenteld in den oceaan van het verleden, en geslachten na geslachten zijn opgekomen en vergaan als bloemen in den zomer. Maar de eeuwen hebben jouw onvergankelikheid onaangetast gelaten, de geslachten hebben peinzend en verzonken in passievolle dromen gestaard naar de wonderlike bekoring van je stille aanwezigheid. Maar duister is je geheim gebleven en verborgen voor de strevende wereld en haar zinledig tumult. Jij bent, Gioconda, onvergankelik en onveranderbaar, en je mysterie is dreigend en verlokkend

[p. 42]

als het leven is, en de dood. Ik weet niet, wie of wat je bent, of je het leven voorstelt of de dood, of iets dat buiten en boven beide is.... Wat ik weet, Gioconda, is, dat ik nooit zal kunnen ophouden, je lief te hebben!

Gioconda! zei ik niet, dat ik je haatte?.... O, dat ik je haten kon en je beeltenis rukken uit mijn herinnering.... Mijn verstand, Gioconda, haat je diep en wezenlik, maar je demoniese glimlach is een verdiende hoon voor mijn hart, dat altijd naar je weerkeert in zijn dromen en je vleiend omstrengelt met de armen van zijn wanhopige adoratie.... Gioconda!....

A.M.